آشنایی با جشن های بهاری و تاریخچه آنها

فصل بهار یکی از زیباترین و پرطراوت ترین فصل های سال است که با آغاز آن، طبیعت جان دوباره می گیرد. در بهار درختان شکوفا می شوند، گل ها به رنگ های مختلف می شکفند و هوای معتدل و دلپذیر انرژی تازه ای را به انسان ها می بخشد. بهار در فرهنگ ایرانی نماد تجدید، زندگی و امید بوده و بهترین زمان برای سفر، لذت بردن از طبیعت و فعالیت های خارج از خانه است. در این فصل، جشن های بسیاری هم برگزار شده که هر یک ریشه در فرهنگ و باورهای ایرانیان دارند. با ما در این مقاله خواندنی و جالب همراه گشته تا شما را با جشن های بهاری و تاریخچه آنها بیش از پیش آشنا نماییم.

جشن های ماه فروردین

بازه زمانی یک تا پنجم ماه فروردین

نوروز کوچک یا نوروز همگانی

نوروز کوچک که با نام نوروز عامه یا نوروز همگانی نیز شناخته می شود، بخشی از آیین های نوروزی در ایران باستان بوده است. در تقویم های کهن ایرانی، نوروز به دو بخش تقسیم میشد:

• نوروز خاصه: که در روز اول فروردین برگزار میشد و مختص به شاهان و اشراف بود.
• نوروز عامه یا نوروز کوچک: این مراسم بیشتر به مردم عادی اختصاص داشت و پس از نوروز خاصه اجرا میشد.

در این جشن مردم گردهم می آمدند، به دید و بازدید یکدیگر می پرداختند، به شادی و پایکوبی مشغول می شدند و با برگزاری آیین های سنتی، اتحاد و همبستگی خود را جشن می گرفتند. این مراسم ها نشان دهنده احترام به طبیعت و آغاز فصل نو بود. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته میشد. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه تمایز نوروز کوچک و نوروز بزرگ را در عدم احتساب کبیسه می داند. شواهدی وجود دارند که در دوران ساسانی سالهای کبیسه رعایت نمیشده است.

در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه وران و اشراف) به دیدار شاه می آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می آمدند. اردشیر بابکان، بنیان گذار سلسله ساسانیان هم در سال 230 میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal معروف گشت.

مراسم میرنوروزی

میرنوروزی یکی از آیین های جالب نوروزی در ایران باستان بوده و بیشتر جنبه طنز و شادی آفرینی داشته است. در این مراسم، به طور نمادین فردی از میان مردم به عنوان «میرنوروزی» یا حاکم موقت انتخاب میشد. این حاکم موقت معمولا از طبقات پایین جامعه بود و برای چند روز (اغلب 5 روز) حکم روایی و قدرتی نمایشی داشت. در این مدت، میرنوروزی فرمان هایی خنده دار و گاه بی معنا را صادر می کرد که مردم برای شوخی و تفریح از آن پیروی می نمودند. این آیین به نوعی شکلی از انتقاد اجتماعی و شکستن ساختارهای خشک و جدی جامعه بود و فضایی از شادی و سرور را در میان مردم ایجاد می کرد. این مراسم هم نشان دهنده حس شوخ طبعی ایرانیان بود و هم فرصتی برای ایجاد همبستگی و نشاط در میان جامعه.

ششم فروردین

نوروز بزرگ یا خرداد روز (زادروز زرتشت، جشن کیخسرو، روز امید)

نوروز بزرگ یا نوروز ملوک یا خرداد روز نام ششمین روز فروردین ماه در ایران باستان بوده است. «خردادامشاسپند» موکل بر آب بوده و این روز بدو منسوب هست. این روز در میان جشن ها و اعیاد فراوان ایران باستان به ویژه دوران ساسانیان از اهمیت، ارزش و تقدس خاصی بهره داشت. گویند که خدا در این روز آفرینش همه آفریدگان را به پایان رسانید، مشتری (سیاره) را آفرید و فرخنده ترین ساعت های آن روز ساعات مشتری است. زرتشتیان گویند که در این روز، زرتشت توفیق یافت که با خداوند مناجات کند.

کیخسرو بر هوا در این روز عروج کرد و در این روز برای ساکنان کره زمین سعادت را قسمت می کنند و از اینجاست که ایرانیان این روز را روز امید نام نهادند. هر کس در بامداد این روز پیش از آنکه سخن گوید شکر بچشد و با روغن زیتون تن خود را چرب کند، در همه سال از انواع بلاها سالم خواهد ماند. زادروز زرتشت، پیامبر ایرانی و بنیان گذار آیین زرتشتی هم در تقویم زرتشتی به روز ششم فروردین (خردادروز) نسبت داده شده است. این روز در باور زرتشتیان ایران به عنوان روز تولد زرتشت گرامی داشته می شود. در این روز، زرتشتیان به نیایشگاه ها می روند و مراسمی شامل نیایش، سرودخوانی و تهیه خوراکی های سنتی را برگزار می کنند. این مناسبت فرصتی برای گرامیداشت آموزه های زرتشت و تجدید پیمان با ارزش های اخلاقی و معنوی اوست.

دهم فروردین

جشن آبانگاه (در تقدیس آب و باران)

جشن آبانگاه یکی از جشن های کهن ایرانی است که به افتخار ایزدبانوی آب ها، آناهیتا و پاسداشت منابع آبی برگزار میشد. آبانگاه به معنای روز آب بوده و نمایانگر اهمیت آب به عنوان منبع حیات و پاکی در فرهنگ ایرانی است. در این روز، مردم به کنار رودها، چشمه ها و منابع آبی می رفتند، نیایش هایی را برای باران و فراوانی آب انجام می دادند و آب ها را مقدس می شمردند. این مراسم علاوه بر جنبه های آیینی، فرصتی برای گردهمایی، شکرگزاری و تجدید ارتباط با طبیعت بود.

سیزدهم فروردین

جشن سیزده بدر

سیزده بدر یکی از مراسم های سنتی ایران است که در روز سیزدهم فروردین، پایان تعطیلات نوروزی برگزار می شود. این جشن به عنوان روز طبیعت شناخته می شود و فرصتی است برای رفتن به دل طبیعت، گرامیداشت محیط زیست و بدر کردن نحسی روز سیزدهم براساس باورهای قدیمی. در این روز، خانواده ها و دوستان در فضای باز و دل طبیعت مانند پارک ها، دشت ها و کنار رودخانه ها جمع می شوند. فعالیت هایی مثل غذا خوردن، بازی های سنتی، دویدن و شادی های گروهی هم از ویژگی های این روز است. همچنین، انداختن سبزه نوروزی به آب یا طبیعت یکی از آیین های نمادین آن بوده که به معنای سپردن سبزه به طبیعت و آرزوی شادابی و رونق برای آن است.

سیزده بدر همواره با حس شادی، اتحاد و احترام به طبیعت همراه بوده و فرصتی است تا مردم از فضای شهری فاصله بگیرند و به آرامش طبیعت پناه ببرند. گفته می شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو و پس از دوازده روز جشن گرفتن و شادی کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای هست، به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت، با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می رساندند. این روز متعلق به ایزد تیر بوده که در زبان اوستایی «تیشتریه» خوانده می شود.

هفدهم فروردین

سروش روز یا جشن سروشگان

جشن سروشگان یکی از جشن های کهن ایرانی است و در تقویم باستانی به روز هفدهم فروردین ماه (سروش روز از فروردین) اختصاص دارد. این جشن به افتخار ایزد سروش، فرشته ای که نماد فرمانبری، ایمان و راهنمایی معنوی است، برگزار میشد. سروش در آیین زرتشتی به عنوان نگهبان شب، الهام دهنده رویاهای پاک و پاسبان دعاها شناخته می گشت. در این روز، مردم به نیایش می پرداختند و با انجام مراسمی مانند خواندن سرودهای مذهبی و شکرگزاری، به تقویت ارتباط خود با نیروهای معنوی و طبیعت می پرداختند. سروشگان همچنین فرصتی بود برای ایجاد فضایی آرام و روح بخش، تجدید پیمان با ارزش های اخلاقی و پرداختن به مهربانی و همدلی.

نوزدهم فروردین

فروردینگان یا فرودگ

فروردینگان یا فرودگ یکی از جشن های ماهانه زرتشتی است. روز برگزاری این جشن نوزدهم فروردین ماه هست. فروردینگان جشنی است برای یادبود درگذشتگان و از آنجا که در دین زرتشت آیین های سوگواری به اشکالی که می شناسیم وجود ندارند، این مراسم به صورت جشن برگزار می شود و مردم روان درگذشتگان را هم در شادی خود شرکت می دهند. در این روز، زرتشتیان به زیارتگاه ها و آرامگاه های درگذشتگان می رفتند، نیایش می کردند و خوراکی هایی را تهیه می نمودند که به عنوان نذر میان مردم پخش میشد.

این جشن نشانه ای از همبستگی و پیوند میان زنده ها و ارواح نیکوکار گذشته بود و فرصتی برای تأمل، شکرگزاری و تقویت ارزش های اخلاقی محسوب میشد. فروردینگان بخشی از فرهنگ و معنویت عمیق ایرانیان در دوران باستان بوده و همچنان در میان زرتشتیان به عنوان یک سنت مقدس گرامی داشته می شود.

جشن های ماه اردیبهشت

سوم اردیبهشت

اردیبهشتگان (گلستان جشن)

اردیبهشتگان یکی از جشن های باستانی ایران است و به گرامیداشت امشاسپند اردیبهشت، نماینده حقیقت، پاکی و نظم الهی در آیین زرتشتی اختصاص دارد. این جشن در روز اردیبهشت روز از ماه اردیبهشت برگزار میشد و به نوعی نمادی از پیوند انسان با راستی، پاکی و نظم طبیعت بود. در این روز، زرتشتیان به نیایش می پرداختند، به آتشکده ها می رفتند و آیین های مذهبی را برگزار می کردند. آتش به عنوان نماد روشنایی و حقیقت در این جشن جایگاه ویژه ای داشت. همچنین، این جشن فرصتی برای تشویق مردم به زندگی صادقانه، برقراری نظم و احترام به طبیعت و محیط زیست بود. اردیبهشتگان نشان دهنده ارتباط عمیق ایرانیان با عناصر طبیعت و ارزش های معنوی هست.

دهم اردیبهشت

جشن چلمو یا چهلمین (چهلم نوروز)

چهلم نوروز که به نوعی پایان دوره جشن های نوروزی محسوب می شود، در روز دهم اردیبهشت ماه برگزار می گردد. این روز نمادی از چهل روز گذر از آغاز بهار و تثبیت کامل فصل بهار در طبیعت است. در این مناسبت، مردم به شکل نمادین جشن کوچکی را برگزار می کردند، به طبیعت می رفتند و به شکرگزاری برای نعمت های طبیعت و بهار می پرداختند. این مراسم در برخی از مناطق ایران به عنوان یادگار آداب و رسوم کهن اهمیت داشته و همچنان به عنوان فرصتی برای تعامل با طبیعت گرامی داشته می شود.

بازه زمانی یازدهم تا پانزدهم اردیبهشت

گاهنبار میدیوزرم (گاه آفریدن آسمان)

گاهنبار میدیوزرم یکی از شش جشن گاهنبار در آیین زرتشتی است که به مناسبت آفرینش آسمان برگزار می شود. این جشن در روز پانزدهم اردیبهشت ماه در تقویم زرتشتی برگزار گشته و به معنای "نیمه بهار" یا "نیمه سرسبزی" است. در این آیین، زرتشتیان به نیایش و شکرگزاری می پردازند و مراسمی شامل خواندن اوستا، گردهمایی و تقسیم خوراکی ها برگزار می شود. هدف اصلی این جشن هم تقویت همبستگی اجتماعی و سپاسگزاری از نعمت های طبیعت است.

جشن های ماه خرداد

یکم خرداد

ارغاسوان یا اریجاسوان (از جشن های خوارزمی)

ارغاسوان یکی از ماههای تقویم کهن ایرانی است. این نام به طور خاص به زمانی از سال اشاره دارد که طبیعت در اوج سرسبزی و زیبایی قرار داشته و گل ها و درختان به طور کامل به شکوفه نشسته اند. واژه ارغاسوان احتمالا به گل ها و گیاهان مرتبط بوده و نمادی از زیبایی و طراوت طبیعت در فصل بهار است. در ایران باستان، این دوره زمانی معمولا با جشن ها و آیین هایی همراه بوده که برای پاسداشت طبیعت و بهره برداری از فراوانی آن برگزار می گشتند.

در این مراسم، مردم به شکرگزاری برای نعمت های طبیعت می پرداختند، به شادی، آوازخوانی و پایکوبی می نشستند و از خوراکی های فصلی لذت می بردند. جشن ارغاسوان نمونه ای از ارتباط عمیق ایرانیان با طبیعت و آگاهی آنها از چرخه های طبیعی و اهمیت پاسداشت آن بوده است.

ششم خرداد

جشن خردادگان

جشن خردادگان یکی از جشن های کهن ایرانی است که در گرامیداشت امشاسپند خرداد برگزار میشد. این جشن در ششمین روز از خردادماه یعنی خردادروز از خردادماه طبق تقویم زرتشتی گرامی داشته می گشت. خرداد به معنای "کمال" و "رسایی" بوده و نماد حفاظت از آب ها و گیاهان در باورهای زرتشتی است. در این جشن، مردم به نیایش برای پاکی و کمال می پرداختند و آیین هایی را برای پاسداشت آب ها، رودخانه ها و منابع طبیعی اجرا می کردند. این مراسم نشان دهنده پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت به ویژه منابع آبی و احترام به نیروهای مقدس طبیعت بود. خردادگان فرصتی برای تأمل در نظم و هماهنگی جهان و ترویج زندگی در هماهنگی با طبیعت بوده است.

بیست و نهم خرداد

عیدماه

بیست و نهم خرداد و پنج روز مانده به سال نو طبری را مردم سوادکوه «عیدماه» می گویند و در این زمان به جشن و آتش افروزی می پردازند و حتی، سعی می کنند که جشن عروسی خود را در این روز برگزار نمایند. این رسم کهن به «جشن مردگان» هم مشهور هست. می گویند در زمان های قدیم، فریدون ضحاک را نابود کرده و وقتی خبر آن به مردم رسید، آنان با آتش زدن بوته ها یکدیگر را مطلع ساخته و فردای آن روز هم به جشن و پایکوبی پرداختند. در زمان حال، مردم از همه مناطق سوادکوه به امامزاده حسن آمده، برای درگذشتگان شمع روشن می کنند و به تماشای کشتی سنتی لوچو می پردازند. این روز در سوادکوه مهم بوده و مراسم های آن دیدنی هستند.