سفر به شهرستان شیروان؛ منطقه ای دیدنی در خراسان

شیروان شهری دلربا هست که در دره رود اترک و بین رشته کوههای کپه داغ در شمال و آلاداغ در جنوب شکل گرفته است. این شهر از قدیم الایام گذرگاه و یکی از شاهراه های باستانی بوده و آثار زیادی از آن دوران به یادگار مانده اند. این شهر از شمال با ترکمنستان، از شرق با فاروج، از جنوب با اسفراین و از غرب با بجنورد همسایه است. این شهر با مساحت 3904 در استان خراسان شمالی می درخشد و هر رهگذری را مجذوب خود می کند. با ما در راهنمای سفر به شهرستان شیروان همراه شوید تا شما را با تعدادی از معروف ترین جاذبه های گردشگری شیروان آشنا کنیم.

پیشینه

شیروان باتوجه به موقعیت راهبردی و قرار گرفتن در گذرگاه باستانی شرقی غربی دره اترک، از دیرباز مورد توجه جوامع انسانی بوده است. تعدد محوطه و تپه های باستانی متعلق به دوران پیش از تاریخ نشانگر رونق زندگی و جوامع تاریخی بوده که مهمترینشان تپه ارگ نادری در حاشیه شیروان و تپه دوین در روستای دوین هستند. در دوران اسلامی نیز با استناد به متون تاریخی، شکوفایی محسوسی در پیرامون استوا و خبوشان شکل می گیرد و تا دوره تیموری استمرار دارد.

با پخش ناامنی های اواخر تیموری از صفحات شمالی و اقدامات شاهان صفوی در مقابله با این تهاجمات، سرانجام کردها به این منطقه تسلط پیدا می کنند و تابعی از مرکز حکومت زعفرانلوها در قوچان می شوند که بیشتر تحولات این دوران در متون تاریخی صفوی، افشاری و قاجار مکتوب شده اند.

فرهنگ و هنر

شیروان یکی از کانونهای مهم تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است، اگرچه به نظر می رسد استمرار ناامنی ها در اعصار مختلف، چندان اجازه شکل گیری مراکز مدنی مهم را به ساکنانش نداده است. شکل گیری روستایی با معماری دستکند که امروزه به غارهای هنامه شهرت یافته، از آثار همین دوران بشمار می رود. از سویی، به نظر می رسد بیشتر از این آثار و شواهد در طوفان حوادث و ناامنی های تاریخی این خطه از بین رفته و تنها مطالعات و کاوش های باستان شناسی آینده امکان روشنگری تاریخ شیروان را فراهم خواهند کرد.

در اواخر دوره صفویه و با تسلط و استقرار کردهای کرمانج بر منطقه، زمینه رونق و شکوفایی فرهنگ و هنر کردی بویژه در حوزه آیین و سنت ها، هنرهای سنتی و صنایع دستی و موسیقی مقامی فراهم شد. امروزه، تنوع اقلیمی و قومی جذابیت فرهنگی پایداری را به این شهرستان بخشیده است. در این شهرستان صنایع دستی متنوعی همچون گلیم، جاجیم، سفره کردی، چوخه بافی، کلاه، جوراب و دستکش سنتی تولید می شوند. مناسبت های آیینی هم همچون آئین های سوگواری و هنر ریشه دار تعزیه خوانی و پرده خوانی، سنت های نوروزی، موسیقی غنی مقامی، جشن های عروسی کرمانجی، مسابقات سنتی کشتی باچوخه فروردین در گود شیرکوه و زیارت بخشی از میراث فرهنگی شیروان بحساب می آیند.

مکان های دیدنی

تپه باستانی ارگ نادری

تپه باستانی ارگ نادری یکی از معروف ترین جاذبه های گردشگری شیروان بوده که سابقه استقرار در آن به دوره پیش از تاریخ می رسد. براساس راهنمای سفر به شهرستان شیروان باید بدانید که بررسی آثار موجود در این استقرار باستانی و بویژه مطالعه سفال های بدست آمده از آن، نشان دهنده روابطی با جنوب ترکمنستان در حدود شش هزار سال قبل است. در دوره اسلامی، گردادگرد تپه حصاری با چند برج ایجاد شده و به همین جهت، به ارگ نادری نیز معروف شده است. مطالعات و کاوش باستان شناسی در این محوطه باستانی در پاییز 95 و با حضور و مشارکت هییت باستان شناسی چینی آغاز شدند.

غارهای دستکند هنامه

غارهای هنامه امروزه از معروف ترین جاذبه های گردشگری شیروان هستند. این مجموعه معماری دستکند شامل فضاهای متعدد مسکونی، انبار، آغل بوده که با اختلاف سطح و در سه طبقه ساخته شده اند. طبقه اول باره- بند یا محل نگهداری احشام و طبقات دوم و سوم محل انبار آذوقه و اسکان مردم بود. براساس مطالعه سفال های بدست آمده در اطراف این مجموعه و نیز مطالعات تطبیقی صورت گرفته، غارهای هنامه در قرون 5-4 هجری ساخته شده و در دوره های بعد و بویژه در زمان ناامنی مورد استفاده قرار می گرفتند.

بقعه متبرکه امامزاده حمزه ابن موسی الرضا (ع)

بقعه امامزاده حمزه رضا (ع) که در ابتدای شهر زیارت واقع شده، به حمزه ابن موسی الکاظم از برادران امام رضا (ع) منسوب است. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری شیروان پلان مستطیلی و چهار ورودی در جهات اصلی دارد. ایوان باشکوه و مزین به کاشی کاری، گنبدخانه و ضریح فلزی پر تکلف از ویژگی های این بقعه تاریخی هستند. تاریخ دقیق ساخت این بنای تاریخی معلوم نیست، ولی باتوجه به سبک و سیاق معماری، بقعه به احتمال زیاد در دوره صفویه ساخته و بعدها مکررا تعمیر و مرمت شده است.

چهار.طاقی تیموری

بنای تاریخی چهار طاقی تیموری در 6 کیلومتری شیروان واقع شد. این بنای آرامگاهی به عید خواجه، یکی از سرداران تیمور گورکانی منسوب است. بنای آرامگاه از بیرون دارای نماد هشت ضلعی و از داخل به صورت نقشه چهار ضلعی هست. گنبد بنا در اصل از نوع دوپوش منفصل بوده که به مرور پوشش خارجی آن از بین رفته است. براساس راهنمای سفر به شهرستان شیروان باید بدانید که عناصر مختلف از جمله طاق نماهایی با پوشش جناقی و آجرچینی خفته راست در قسمت ساقه گنبد نمای خارجی بنا را تزئین کرده اند. داخل بنا با اندود گچ پوشیده شد و نقاشی های منحصر بفردی از صحنه شکار و نقوش گیاهی زوایای داخل آرامگاه را زینت بخشیده اند. همچنین، یک نوار کتیبه گچبری زیبا به خط ثلث با مضمون آیاتی از سوره مبارکه آل عمران زیر قوس گنبد را مزین کرد.

زیارتگاه زکریا پیغمبر (ع)

این زیارتگاه در فاصله 70 کیلومتری شمال شرق شهر قرار دارد. به استناد روایات کهن و ادبیات شفاهی، در این بقعه سر مبارک زکریای نبی (ع) دفن و بدن مطهر آن بزرگوار جداگانه در فاصله نزدیکی از بارگاه اصلی خاکسپاری شده است. اهالی نامانلو و روستاهای اطراف در یکی از روزهای تابستان برای انجام مراسمی کهن به سوی زیارتگاه زکریا (ع) رهسپار می شوند و بر فراز قله و در جوار آرامگاه، مراسم شکرگزاری برداشت محصول خود را به جای می آورند. در این مراسم، مردم برای شکرگزاری از خوان پرنعمت و بیکران ایزدی به قربانی و نذر و نیاز می پردازند. این آیین ریشه دار به شماره 55 در فهرست میراث معنوی ایران به ثبت رسید.

منطقه حفاظت شده و نمونه گردشگری گلیل

منطقه حفاظت شده گلیل و سرانی در فاصله 85 کیلومتری شمال شرق شهر شیروان و در نوار مرزی ایران و ترکمنستان واقع شده و طبیعتی بکر و دست نخورده دارد. کوهستان این منطقه پوشش گیاهی مطلوب و جنگلی تنک و بویژه ارس های کم نظیر دارد. انواع گونه های وحشی همچون قوچ، بزکوهی، غزال، پلنگ و گرگ و انواع پرندگان همچون کبک و تیهو در آن زندگی می کنند. این منطقه ییلاق عشایر کرمانج است و سیاه چادرهای زیبا و شیوه زندگی و آداب و رسوم و صنایع دستی آنها در کنار مناظر چشم نواز و کوههای سرسبز و بلند، گلیل را به یک منطقه ویژه گردشگری بدل ساخته اند.

روستای هدف گردشگری گلیان

روستای گلیان از توابع دهستان گلیان بخش مرکزی بوده و در 23 کیلومتری جنوب شهر شیروان واقع شده است. از طرف شمال به روستای ملاباقر، از جنوب به روستای استخری و بلغان، از شرق به زمینه های مزروعی فاروج و از غرب به روستای برزلی محدود می شود. گویش مردم این روستا به دو شکل کرمانجی و فارسی بوده و از صنایع دستی آن میتوان به قالی بافی اشاره کرد.

منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری زوارم

روستای زوارم در فاصله 28 کیلومتری جنوب غرب شیروان واقع شده و مردم روستا به ترکی تکلم می کنند. زوارم در دهانه دره ای ژرف، طویل، سرسبز و پر درخت با مناظر دیدنی فراوان واقع شده است. از آثار تاریخی این روستا میتوان به تپه دست ریز ارک، خیرات حقه، تپه پایین ده، امامزاده، چنارهای کهنسال روستا و قزلو قلعه اشاره کرد.

منطقه نمونه و روستای هدف گردشگری اسطرخی

روستای اسطرخی از توابع دهستان گلیان و بخش مرکزی در 28 کیلومتری جنوب شهر شیروان، درست بعد از روستای هدف گردشگری گلیان و در مرز شهرستان اسفراین قرار دارد. این روستا در دامنه ای کوهستانی و میان دهانه دو دره واقع شده و باغات انبوه و سرسبز بسیار زیبایی طرفین آن را فراگرفته اند. مردم این روستا به زبان ترکی تکلم می کنند. رودخانه اسطرخی در میان باغات دره شرقی آبشاری به نام شارشار به ارتفاع حدود 20 متر را شکل می دهند که منظره ای بس چشم نواز دارد و امروزه، مورد توجه گردشگران قرار گرفت.

منطقه نمونه گردشگری اوغاز

روستای اوغاز از توابع دهستان سیو کانلو بخش مرکزی شهرستان شیروان است و در فاصله 45 کیلومتری شمال شرقی شیروان قرار دارد. از شمال به کوه های گنه و کلاته بالی، از جنوب به کوه کیسمار و روستای چپانلو، از شرق به کوههای کل داغ و زو از غرب به تازه اوغاز محدود می شود. اوغاز از قرای قدیمی با قدمت 600 ساله است. کوه معروف آن کیسمار و دره های حاصل از فرسایش آبهای جاری آن معروف به سوله زو و قره زو بوده و در قله کوه کیسمار بقایایی کهن به نام قزلر قلعه وجود دارند. طبیعت زیبا و باغات سرسبز اوغاز و فرهنگ و نوع زندگی و معیشت ساده و بی آلایش اهالی از جمله دلایل تصویب این منطقه نمونه گردشگری هستند.

سد بارزو

سدبتنی بارزو با طول تاج 325 متر و ارتفاع 83 متر در 40 کیلومتری شمال شیروان قرار دارد. براساس راهنمای سفر به شهرستان شیروان باید بدانید که ذخیره آب پشت سد موجب تقویت رودخانه بارزو شده و امروزه در این محور روستاها و مکان های گردشگری شکل گرفته اند.