گذری به مدرسه های تاریخی در گذر بازار اصفهان

ایسنا/ این خبر پیرامون گذری به مدرسه های تاریخی در گذر بازار اصفهان برای شما نوشته شده است.

در نوروز 1403، مدرسه جده بزرگ و مدرسه جده کوچک به همت اداره گردشگری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و با موافقت و تسهیلگری حوزه های علمیه در رویداد گردشگری «حجره»، در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.

مقصد اول این رویداد گردشگری «حجره»، مدرسه جده بزرگ است. این مدرسه که حدود 400 سال قدمت دارد، در بازار قهوه کاشی ها واقع شده است. همجواری مدرسه علمیه و بازار از همزیستی اجتماعی نهاد روحانیت و مردم، در دوران سنت پرده بر می دارد. به نظر می رسد که این هویت در بازار قدیمی اصفهان همچنان حفظ شده است، زیرا که همه روزه، جلوی درب ورودی مدرسه جده بزرگ دستفروشان به فروش خوراکی می پردازند و از کسب و کار آنان ممانعتی صورت نمی گیرد.

پس از ورود به مدرسه جده بزرگ، این بنا در نگاه اول، شمایلی همچون بازارچه های میدان نقش جهان را در ذهن تداعی می کند. در مرکز حیات وسیع و دلباز این مدرسه وقفی، یک حوض مستطیل شکل و در چهار سوی این حوض آبی، 4 باغچه ی آراسته به چشم می خورد. نیمکت های اطراف باغچه ها نشان از کاربری این بنای تاریخی دارد و مشخص است که این مدرسه، محل درس و بحث و گفت و گو است. اتفاق مبارک و شایسته ای که در این مکان رخ داده است، این است که مدرسه به عنوان محل اسکان گردشگران و مسافران نوروزی در نظر گرفته شده است. این مسئله گویای میزان اهمیت میراث فرهنگی و گردشگری نزد روحانیون و مدیران حوزه های علمیه را خاطرنشان می کند.

محمد فاتحی، راهنمای گردشگری، در این رویداد گفت: مدرسه جده بزرگ به همت «حوری ناز خانم» در سال 1058 قمری و در دوره شاه عباس دوم با 68 حجره ساخته شد. اسم حوری ناز خانم در کتیبه ها دیده نمی شود اما در سند وقف نامه، نام این بانوی خیرخواه قید شده است.

او خاطرنشان کرد: این بنا در دو طبقه و چهار ایوانه ساخته شده است و حجره های طبقه پایین دارای ایوان، اتاق، پستو و لژ خانواده هستند. در مرکز این بنا، مادی و درختان سر به فلک کشیده ای قرار داشته اند، زیرا آب در انبساط خاطر انسان مؤثر است.

راهنمای رویداد گردشگری «حجره» پس از ورود به مسجد مدرسه جده بزرگ افزود: جهت محراب در این مسجد، 45 درجه نسبت به جهت قبله زاویه دارد و به همین دلیل این مسجد دارای 2 محراب است . دیوارنگاره هایی از طلاب و مدرسین و نمازگزاران این مسجد، در این مسجد به جای مانده و حفظ شده اند.

فاتحی ادامه داد: در یکی از این دست خط های تاریخی، نام نگارنده آن با عنوان «کمترین فلک ابوطالب ولد ملا محمد علی» دیده می شود. یکی دیگر از این دست خط های تاریخی، به صورت برعکس یا وارونه نوشته شده که گویای تسلط نگارنده در رسم الخط است. به نظر می رسد که هدف نگارنده به رخ کشیدن مهارتش در نوشتن است.

این راهنمای گردشگری در محل مسجد مدرسه جده بزرگ به گردشگران خاطرنشان کرد: این مدرسه اکنون برای اسکان مسافران در نظر گرفته شده است. پس اگر احیاناً کسی را با تتو یا استایل خاصی در محیط مشاهده کردید، فکر نکنید که از طلاب مدرسه هستند.

لازم به ذکر است که 33 حجره در طبقه پایین و 36 حجره در طبقه بالای مدرسه جده بزرگ ساخته شده است. طاق و آستانه هر ایوان با ترکیب آجر و کاشی کاری پر نقش و نگار تزئین شده است . همچنین در پشت ایوان شمالی مدرسه اتاق بزرگی قرار دارد که به عنوان مدرسه زمستانی استفاده میشد. در هر دو سوی ایوان یک پلکان برپاست که دسترسی به طبقه بالا را میسر میسازد.

ضمن اینکه محقق خوانساری و دیگر عالمان بزرگ خاندان خوانساری سرپرست مدرسه جده بزرگ بوده و آقا جمال خوانساری، میرمحمد صادق خاتون آبادی و میر سید محمد نجف آبادی از مدرسان آن بودند. همچنین افرادی همچون محمد کاظم واله اصفهانی، شاعر و خوشنویس اصفهانی، میرزا مسیح تویسرکانی، مدیر روزنامه ناقور و سید اشرف الدین گیلانی معروف به نسیم شمال، مدیر روزنامه فکاهی نسیم شمال، در این مدرسه روزگار گذرانده و سکونت داشتند.

پس از پایان بازدید از مدرسه جده بزرگ، من و سایر گردشگران به همراه راهنمای گردشگری رویداد به طرف مدرسه جده کوچک حرکت کردیم. این مدرسه در یکی از کوچه های فرعی بازار که محل استقرار مغازه های لوازم خرازی است، واقع شده است.

موتورسیکلت، تنها وسیله نقلیه ای است که هنوز در بازار تردد می کند، بنابراین در میان بازار، تنها صدای این وسیله نقلیه است که می تواند صدای راهنمای گردشگری را قطع و مکث کوتاهی در ارائه او ایجاد کند. رهگذران و حتی مسافران نوروزی از چگونگی ثبت نام و شرکت در این رویداد گردشگری سؤال می پرسند و در اواخر بازدید، گردشگران حاضر در گروه، به تبعیت از راهنمای گردشگری، مردم را به سمت سایت شهروند تیکت هدایت می کنند.

در میان مردم، کودکان و نوجوانان که گویا اطلاع کمتری از رویدادهای گردشگری پیدا کردند، علاقه ویژه ای به شرکت در این رویداد نشان می دهند.

فاتحی در روبروی درب ورودی مدرسه جده کوچک تصریح کرد: وقتی به جان شاه عباس اول سوقصد شد، او به فرزند ارشد خود (صفی میرزا) مظنون شد و دستور قتل او را صادر کرد. بعد از مدتی اسنادی پیدا شد که ثابت میکرد، صفی میرزای مقتول بیگناه اعدام شده است. شاه عباس که از فرزندکشی خود پشیمان بود، پسر صفی میرزای مقتول (سام میرزا) را به عنوان ولیعهد خود معرفی کرد.

او ادامه داد: «سام میرزا» به احترام پدر مقتولش، نام پدر را بر خود نهاد و به عنوان «شاه صفی» شناخته شد. با خط ثلث، نام «صفی میرزا» بر کتیبه ورودی مدرسه جده کوچک به کتابت «محمدرضا امامی» ثبت شده است. «دلارام خانم» بانی ساخت این مدرسه، ثواب ساخت مدرسه را به صفی میرزا هدیه کرده است.

این راهنمای گردشگری اضافه کرد: وسعت مدرسه جده کوچک یک سوم مدرسه جده بزرگ است. این مدرسه دو ایوانه 2 سال زودتر از مدرسه جده بزرگ یعنی در سال 1056 هجری قمری و در 2 طبقه با 38 حجره ساخته شده است.

او با اشاره به اینکه مدرسه جده کوچک، محل تدریس سید حسن مدرس است، افزود: مدرس، متولد یکی از روستاهای اردستان بود. جان او در دوره ای که نماینده مجلس بود، به دلیل اختلافاتی که با رضا خان داشت، مورد سوءقصد قرار گرفت. گماشته های رضا خان در پشت بام همین مدرسه کمین کرده و به سید حسن مدرس شلیک کردند. آثار این ترکش ها بر دیواره های بنا هنوز به چشم می خورد.

فاتحی با قرائت کتیبه عربی این بنا که بر دیوار حیاط دوم نصب شده است، گفت: نام دلارام خانم، به عنوان اسپانسر ساخت این بنا در کتیبه ذکر شده است و معمار و سازنده آن نیز شخصی به نام «ولی آقا» بوده است.

او با اشاره به اینکه در مورد هویت حوری ناز خانم و دلارام خانم 2 فرضیه وجود دارد، اظهار کرد: فرضیه اول این است که دلارام خانم، همسر شاه عباس اول و مادر صفی میرزای مقتول و مادر بزرگ شاه صفی است. حوری ناز نیز همسر صفی میرزای مقتول است. در واقع عروس و مادرشوهر هر دو به فاصله 2 سال 2 مدرسه ساخته اند.

این راهنمای گردشگری پیرامون گذری به مدرسه های تاریخی در گذر بازار اصفهان خاطرنشان کرد: فرضیه دوم این است که دلارام خانم، همسر صفی میرزای مقتول است و هویت حوری ناز خانم معلوم و مشخص نیست .

فاتحی در خصوص علت نامگذاری این مدارس بیان کرد: مدرسه جده کوچک را جده بزرگ شاه عباس دوم و مدرسه جده بزرگ را جده کوچک او ساخته است اما به علت اینکه مدرسه جده کوچک از مدرسه جده بزرگ کوچکتر است، این گونه نامگذاری شده است. یعنی در واقع علت نامگذاری، بزرگتری و کوچکتری بانیان نبوده بلکه مساحت دو مدرسه علت نامگذاری بوده است.

او در پایان اظهار کرد: «آقا سید محمد مهدی درچه ای» یکی از مدرسان حوزه علمیه زمان قاجار که عکس او بر دیوار یکی از حجره های مدرسه جده کوچک نصب شده است، به علت اینکه خانواده پرجمعیتی را تحت سرپرستی داشته، آرد و گندم اضافه در منزل ذخیره میکرده است. پس از وقوع جنگ جهانی اول و آشکار شدن اثرات قحطی در کشور، این عالم دینی، به خادم منزلش فرمان می دهد که همه غلات و آذوقه ها را در میان مردم و همسایه ها تقسیم کند و به تمامی اعتراضات اهل خانواده اش نیز بی توجهی می کند. پس از توزیع مواد غذایی در جواب طلابش می گوید که من از ترس اینکه ذخیره آرد، شبهه احتکار داشته باشد، آنها را تقسیم کردم تا در قیامت مؤاخذه نشوم. این در حالی بود که مواد غذایی را پیش از وقوع قحطی انبار کرده بود.

مدرسه جده کوچک برخلاف سایر مدارس هم دوره اش که 4 ایوان دارند، به صورت دو ایوانه ساخته شده است. همچنین دارای دو حیاط و یک نمازخانه یا مسجد نیز هست و از کاشی کاری و تزئینات ساده تری نسبت به مدرسه جده بزرگ بهرمند است. در مرکز مدرسه علاوه بر یک حوض بزرگ، سنگ آبی نیز تعبیه شده است. در این مدرسه بیش از هر چیز درختان استوار کاج و پیچک های درهم تنیده اطراف تنه آنها، به همراه شاخ و برگهای درختانی که بر یکی از اضلاع مدرسه سایه گسترده اند، حال و هوای بکر و آرامی فراهم کرده است.

لازم به ذکر است که رویداد گردشگری «حجره» تا 12 فروردین در دو سانس صبح (ساعت 9 تا 12) و بعدازظهر (ساعت 14 تا 17) برگزار می شود و علاقمندان به شرکت در این رویداد، باید در سایت شهروند تیکت ثبت نام کنند. همچنین برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانند با شماره 09307563215 تماس بگیرند.