گلشن قدیمی ترین سرای درون شهری همدان است

ایسنا/ براساس آخرین اخبار و گزارشات منتشر شده، گلشن قدیمی ترین سرای درون شهری همدان است.

حامد حاجیلویی اظهار کرد: پیشینه کاروانسرا در ایران به دوره هخامنشی بر می گردد و در آن زمان افراد با توجه به قلمرو وسیع حکومت هخامنشی نیاز دیدند که بناهایی تحت عنوان کاروانسرا احداث کنند و هیچ نشانی از کاروانسرا و بقایای معماری آن در دسترس نیست اما در مدارک مکتوب تاریخی مانند الواح کشف شده در پرسپولیس تخت جمشید در سال 1937 میلادی نشان داده شد که متصدیانی در آن کاروانسراها بودند و جیره ای که به مسافران اختصاص می دادند، به اندازه یک شبانه روز بوده است.

وی افزود: سنت ساخت کاروانسرا در دوره پارسی، ساسانی و اسلامی ادامه پیدا کرده و بعد از ورود به دوران صفوی و فرمانروایی شاه عباس اول از سال 996 تا 1038 هجری قمری بوده که اوج شکوفایی معماری است و سیاحانی مانند شاردن که از مغرب زمین در دوره صفوی از اصفهان که در آن زمان پایتخت بوده، بازدید کردند، به اهمیت دولت وقت به ساخت این بناها اشاره می کنند و مطالبی را در سفرنامه ها نوشتند.

این پژوهشگر باستان شناسی اضافه کرد: در دوره صفوی نقاط شهری ایران گسترش پیدا کرده و بازارهای سنتی شکل گرفته بنابراین نیاز می شود که بناهایی با کاربری مشابه نیز در دل شهرها به ویژه در نزدیکی بازارها شکل گیرد که یکی از جنبه های مهم آن بحث تجاری است و کاروانسراها در آن دوره به دو دسته درون شهری و برون شهری تقسیم شده و به آن دسته از کاروانسراهای در داخل شهر سرا گفته می شود و این بناها، واژه ها و مفهوم های مختلفی با توجه به ابعاد و نوع معماری آنها دارند.

وی اضافه کرد: یکی از سراهای درون شهری که در زمان صفوی در همدان ساخته شده، سرای گلشن است اما در اوایل دوره قاجار تعمیرات و تغییرات عظیمی در این بنا ایجاد شده و امروزه بخش های کمی از دوره صفوی باقی مانده و بیشتر بخش های معماری مربوط به اوایل دوره قاجار است.

حاجیلویی تصریح کرد: معماری بناها مطابق با شرایط اقلیمی آن منطقه بوده و یکی از دلایل شکل گیری کاروانسرا در ایران اقلیم گرم و خشک کشور است و ضرورت آن زمان به این صورت بوده تا بناهایی در مسیرها برای استراحت و تجارت کالاها و تولیدات ساخته شود و شهر همدان طبق پهنه بندی هایی که امروزه نیز تجربیات گذشته را تأیید می کند، در اقلیم سرد و خشک کشور قرار گرفته و معماری که در تمامی بناهای این شهر از دوره باستان و بقایای معماری محوطه هگمتانه مربوط به دوره اشکانی و سرای گلشن همگی متناسب با شرایط اقلیمی همدان بوده و با تمایل به راستای شمال شرق و جنوب غرب ساخته شده است.

وی با بیان اینکه سرای گلشن به شیوه سنت کاروانسرا یا سراسازی در اقلیم سرد و خشک کشور ساخته شده و حجره هایی در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته، اضافه کرد: حیاط مرکزی هشت ضلعی یا مربع با گوشه های تخت است و حجره هایی در دوطبقه در اطراف آن قرار گرفته و هر حجره دارای یک فضای اصلی و یک پستو در پشت آن است همچنین سراهای درون شهری به دو دسته با کاربری صرفا تجاری یا با کاربری کاروانی و تجاری تقسیم می شوند و سرای گلشن از دسته کاروانی و تجاری است و طبقه همکف برای عرضه کالاهای تولیدی و طبقه اول برای استراحت کاروانیان بوده است.

حاجیلویی اعلام کرد: در ضلع شرقی سرای گلشن یک هشتی دیده می شود و بیشتر تمرکز بنا از لحاظ وسعت بر ضلع شرقی بود، چرا که این ضلع تابستان نشین است و به این بخش از خانه ها و سراها در معماری های آن زمان بیشتر تمرکز شده و در ضلع غربی فقط حجره ها قرار گرفته و برای ورود به این سرا یک هشتی دیگر در ضلع شمالی یا شمال شرقی این بنا قرار دارد و آن را به بخش های مختلف بازار همدان متصل می کند.

این پژوهشگر باستان شناسی بیان کرد: اهمیت سراها علاوه بر جنبه استراحت کاروانیان و تجارت تعاملی بوده که در حیاط این بناها به صورت اشتراک گذاری اخبار، فرهنگ ها و سنن و آداب و رسوم شکل گرفته و سراهای همدان در سفرنامه های افراد مختلفی مانند هوگو گروته و کرزن به این موارد اشاره شده و به طور کلی 20 سرا در دل بازار سنتی همدان وجود دارد که سرای گلشن یکی از آنها است و در نمای خود یک سری عناصر تزئینی از آجر دارد که در معماری ایرانی و اسلامی آجرکاری حصیری گفته می شود و با توجه به مرمتی که در سالیان اخیر در سرای گلشن انجام شده، قدیمی ترین سرای درون شهری همدان فضای مطلوبی برای بازدید گردشگران در ایام نوروز فراهم کرده است.