رسم و رسوم همدانی ها در ماه رمضان و نوروز

ایسنا/ این خبر پیرامون رسم و رسوم همدانی ها در ماه رمضان و نوروز برای شما مخاطبان گرامی نوشته شده است.

فریبا نعمتی با بیان اینکه گذشتگان ما همواره به تقارن ماه رمضان و عید نوروز خوش بین بودند، افزود: آن زمان هم دید و بازدید و صله رحم را در زمان افطار یا پس از آن انجام می دادند بطوریکه امروزه هم این آیین ها در جای خود انجام می شود و تنها مقداری در کم و کیف برگزاری تغییراتی یافته است.

نعمتی با تأکید بر اینکه باید حافظ، نگهدار و امانتدار آیین های سنتی و قدیمی گذشتگان باشیم همانطور که نسل گذشته آنها را حفظ و نگهداری کردند و بدون ایجاد تغییر، سنت را به ما انتقال دادند، تصریح کرد: به تناسب تغییر در شرایط از این آیین ها استفاده نمی شود بلکه باید آنها را همانگونه که هستند حفظ کنیم و به نسل آینده انتقال دهیم، به عنوان مثال در گذشته به علت نبود رادیو و تلویزیون در تمام منازل به ویژه مناطق روستایی محروم همدان «چاوش خوانی یا سحرخوانی» مرسوم بود.

وی پیرامون رسم و رسوم همدانی ها در ماه رمضان و نوروز ادامه داد: چاوش خوان یا سحرخوان زودتر از خواب بیدار میشد و از روی آسمان و ستاره ها زمان را تشخیص می داد و در کوچه ها سحرخوانی میکرد تا مردم بیدار شوند و پیش از پدیدار شدن سپیده کمرنگ اذان صبح را سر می داد و مردم متوجه می شدند که باید دست از خوردن بردارند. برای افطار هم همین گونه بود و چاوش خوان اذان می گفت.

نعمتی با اشاره به اینکه درست است که رسم و رسوم گذشته کمرنگ تر شده است اما زمانی می توانیم امانت دار آنها باشیم که ثبتشان کنیم و به صورت نمادین در بعضی از روستاها اجرا کنیم، خاطرنشان کرد: در گذشته در ماه رمضان مساجد بیشتر رونق داشت، چرا که مرسوم بود از قم طلابی می آوردند که به عنوان امام جماعت نماز و ادعیه ماه رمضان را بخواند و دستورات واجب شب های احیا در قرآن و احکام را به مردم بگوید اما امروزه تقریباً اکثر افراد باسواد هستند و با جستجو در فضای مجازی یا خواندن کتاب ها و ادعیه مختلف می توانند از آداب این ماه مطلع شوند اما با توجه به اینکه استجابت دعا در جمع بیشتر است مردم ترجیح می دهد در مساجد و حسینیه ها گردهم آیند و اگر مقدور نبود در خانه و از پای تلویزیون دعا می خوانند.

وی با اشاره به اینکه یکی از کارهای خوبی که برای چهارشنبه سوری و پیش از عید نوروز یا ماه رمضان به ویژه عید فطر انجام می شود، بردن عیدانه برای تازه عروس است، مطرح کرد: در یک یا چند مجمعه (به تناسب وضعیت مالی هر خانواده) هدایایی چون پارچه، لباس، روسروی، یک تکه طلا و خوراکی چیده و یک توری روی آن می انداختند و برای خانواده عروس می بردند و در مقابل خانواده عروس به نشانه تشکر چیزی داخل مجمعه گذاشته و پس می فرستادند و آوردندگان هم انعام می دادند.

نعمتی با بیان اینکه در ماه رمضان مردم همدان با توجه به منطقه کوهستانی و سردسیر بیشتر آش و آبگوشت مصرف می کردند و برخی شهرستان ها همچون تویسرکان حلوای مغز گردو و ملایر حلوا شیره (ترخینه) می پختند، یادآور شد: غذای هر منطقه با توجه به محصولات کشاورزی و باغی آن منطقه بوده است اما اغل مردم آش و آبگوشت داشتند و برخی هم با توجه به استطاعت مالی برنجی هم تهیه می کردند و میوه های باغی خود را هم در زیرزمین یا سیزان نگه می داشتند.

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان بیان کرد: افطاری دادن و صله رحم را تکریم همنوع می دانستند و در حد وسع خود به اقوام نزدیک افطاری حلیم، شیر و خرما می دادند بوده است و معمولاً نذری هایشان در قالب شیر، خرما، چای یا قهوه که در باغچه درست می کردند را در شب های احیا ادا می کردند.

وی با اشاره به اینکه با آتش روشن کردن در شب چهارشنبه پایان سال گرما به زندگی ما می آید و با سیاهی و سرما خداحافظی می کنیم و وارد فصل بهار می شویم و گرمای آتش گرمی بخش زندگی و نویدآور روزهای گرم برای ما است، مطرح کرد: با توجه به اینکه عدد پنج و هفت برای ما مقدس است، روی پشت بام آتش با این تعداد هیزم روشن می کردند و رسم خوبی که داشتند این بود که کوزه و سفال های کهنه را از بالای پشت بام می انداختند و می شکستند و یا جاروی کهنه را به عنوان نماد بدبختی و بدیمنی در آتش می انداختند و به جای آن وسایل نو می خریدند. اصلاً خرید و شست و شو و تمیز کردن و دوده گیری و تبدیل کهنه به نو با این دیدگاه که خیر و برکت و خوشی را وارد زندگی و پلشتی ها را بیرون می کند، در بین ایرانیان جا افتاده است.

نعمتی با اشاره به رسم «شال اندازی» در عید نوروز اظهار کرد: این رسم زیبا یک نوع ارتباط بین همسایگان بوده و بیشتر در بین روستاهایی که اهالی قوم و خویش بودند، رواج داشته و به نوعی یک حالت خواستگاری و نامزدبازی بوده است به طوریکه دستمالی به سمت دختر مورد نظر انداخته میشد و اگر او و خانواده اش تمایل داشتند شیرینی یا نقلی به نشانه اعلام رضایت داخل دستمال گذاشته و می انداختند و آن فرد از پشت بام دستمال را بالا می کشید. در حقیقت این رسم احترام گذاشتن به آداب و سنت و حجب و حیا در بین جوانان آن زمان را نشان می دهد که این مراسم خواستگاری با اطلاع خانواده ها و بیشتر در شمال و شمال غرب کشور بیشتر انجام میشده و در اردبیل آن را ثبت ملی کرده است.

نعمتی اضافه کرد: روستائیان با گل های سفید خانه هایشان را گل شویی می کردند و زنان خود تنقلات شب عید را تهیه می کردند بطوریکه هر آنچه در خانه داشتند نظیر عدس، گندم و نخود را بو داده و با سنجد و کشمش ترکیب می کردند و زنان با همکاری هم در پای تنور نان و شیرینی عید می پختند و تخم مرغ های رنگی درست کرده و ضمن تزئین سفره هفت سین، به عنوان عیدی به بچه ها می دادند تا سرگرم شوند.

وی ادامه داد: حتماً از آب چشمه در کوزه می ریختند و با توجه به مقدس بودن عنصر آب و آتش، حتماً در کنار سفره هایشان داشتند و چون نور و روشنایی مقدس است و نجات بخش از تاریکی و ظلمت است، به عنوان یکی از عناصر مهم ایران باستان تا امروز هم پای ثابت سفره های هفت سین مانده و امروز ممکن است آتشی روشن نشود اما شمع روشن می کنیم.

نعمتی با اشاره به اینکه با توجه به نبود ساعت، فردی مطلع تیری از تفنگش در می کرده و در پشت بام ها فریاد می زدند که سال جدید شده است، مطرح کرد: همزمان با تحویل سال این باور در بین همدانی ها وجود داشت که کره زمین روی دم ماهی می چرخد و چرخیدن سیب در آب را نشانه تحویل سال می دانستند و پدر خانواده شروع به دعا خواندن و آروزی خوشی و نیکبختی برای اعضای خانواده میکرد و اسکناس های نو لای قرآن را به نیت تبرک و برکت عیدی می داد.

وی با بیان اینکه در گذشته رشته پلو با قرمه سبزی را به عنوان ناهار روز عید می پختند به نیت اینکه در تمام سال غذای خوب داشته باشند، ادامه داد: در ادامه سنت دید و بازدید را داشتند بطوریکه همه خواهر و برادرها جمع شده با همدیگر به دیدن بزرگترهای فامیل می رفتند و این روند تا سه روز ادامه داشت.

نعمتی یکی از رسم های خوب همدانی ها را تهیه لباس برای خانواده های عزادار به بهانه تبریک سال نو و ابراز همدردی و تصلی با آنها دانست تا لباس های سیاهشان را دربیاورند و خانم ها هم قبل از عید خانه آنها را گردگیری می کردند و بیان کرد: یکی از مراسم های قبل از عید مراسم علفه است که پنجشنبه آخر سال مردم به زیارت اهل قبور رفته و برای امواتشان خیرات می کنند.

وی افزود: بعد از دید و بازدیدها در ایام عید، سبزی های کوهی بسته به آب و هوای هر منطقه در فصل بهار می روید و آش های خوبی با آن درست می شود، چرا که فرد در زمستان غذاهای چرب خورده و بدن غلظت خون دارد و با سبزی های کوهی این چربی ها را آتش می زند و صفرا بر است به ویژه اگر ماه رمضان هم باشد، بسیار عالی است.

کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان با بیان اینکه 13 بدر که فرا می رسد و آخرین روز نوروز محسوب می شود، مردم معتقد بودند با توجه به اینکه زمین گرم شده و خورشید در آسمان است، باید با خانواده به طبیعت بروند و با طبیعت آشتی کرده و از زمستان و سرما رهایی پیدا کنند، مطرح کرد: بعد از این روز دیگر زندگی عادی شروع شده و مردم به کارهای کشاورزی و دامپروری می پرداختند.