مسجد تاریخی صمدخان در اواخر دوره قاجار در رشت ساخته شد

ایسنا/ براساس خبر و گزارش های واصله، مسجد تاریخی صمدخان در اواخر دوره قاجار در رشت ساخته شد.

به تازگی هیات امنای مسجد تاریخی صمدخان با ارسال نامه ای به مدیریت شهری، خواستار کمک شهرداری به این مسجد تاریخی شده است. مسجدی که سازنده اش برای اداره امورات آن، چندین مغازه، کاروانسرا، باغ و خانه اعیانی وقف کرد تا درآمد حاصل از آنها برای نگهداری مسجد هزینه شود.

به همین منظور، به محله باقرآباد و مسجد حاج صمدخان می روم، محله ای که هر چند به بازار و مرکز شهر نزدیک است، ولی محله کارگرنشینی است که پیشینه اش به زمانی باز می گردد که پس از انقلاب شوروی، ایرانی تبارهایی که سده ها در منطقه قفقاز کار می کردند، به اجبار با زن و فرزند بیرون رانده شده و به ناچار در محله باقرآباد رشت ساکن می شوند.

یکی از همان مهاجران، تاجری شیروانی الاصل است. فرد متمکنی که سکوهای نفتی که خود در بادکوبه را رها کرده و به رشت مهاجرت می کند. او در مکان جدید مسجدی می سازد که امروز یکی از زیباترین مساجد تاریخی شهر رشت است، این مسجد 23 مرداد سال 1378 و با شماره 2364 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

وقتی وارد مسجد می شوید، نزدیک به درب ورودی در قسمت آقایان تابلویی نصب شده که نوه حاج صمدخان (دکتر یوسف صمدزاده) با خطی خوش، مطالبی درباره زندگی، فعالیت های عام المنفعه و چگونگی ساخت این مسجد توسط پدربزرگش را نوشته است.

در بخشی از این نوشتار می خوانیم؛ «مرحوم حاجی صمدخان معروف به تاجر باشی گیلان به علت تحولات سیاسی منطقه قفقاز با گروهی از بازرگانان و شخصیت های سرشناس سیاسی از زادگاهشان شهر بادکوبه با صرفه نظر کردن از اموال و امکانات موجود و زندگیشان از جمله چاه های نفتی ملکی به گیلان مهاجرت کرده و در شهر رشت ساکن شدند، این مهاجرت دسته جمعی تحت مدیریت و سرپرستی آن مرحوم صورت گرفت. مرحوم صمدخان شخصیتی خیرخواه و بازرگانی نامدار و مقید به ارتباطات اجتماعی بود که در این رابطه در گره گشایی در رفع مشکلات مردم صادقانه کارساز و موثر بود.»

دکتر صمدزاده همچنین به اعتقادات مذهبی پدربزرگش اشاره نموده و یادآور می شود که اغلب به اماکن مقدسه به ویژه عتبات عالیات سفر میکرد و در این سفرها نیز مشتاقان الهی او را همراهی می کردند. در این مسافرت ها، برای جاده ها و پل های در مسیر که نیاز به ترمیم داشت، هزینه می کرد.

در بخشی از این نوشتار به چگونگی ساخت مسجد در محله باقرآباد اشاره دارد، که بواسطه کمک به عتبات عالیات با آیت الله حاج سید کاظم یزدی، مرجع وقت شیعیان دوستی کرده و ایشان از صمدخان می خواهد مسجد آبرومندی در رشت بسازد و متقابلا وعده می دهد که پس از احداث مسجد، روحانی شاخصی را جهت امامت مسجد به رشت بفرستد.

مرحوم صمدخان به عهدش وفا می کند، مسجدی می سازد که امروز معماری، گچبری ها و تزئینات مسجد در نوع خود بی نظیر است. او برای هزینه های نگهداشت مسجد نیز املاکی را وقف می کند.

بر طبق کتیبه های موجود در این مسجد میتوان فهمید که شادوران صمدخان برای هزینه سالهای آتی مسجد همفکری کرده است که اگر به نیت واقف درست عمل شود، نیازی نیست هیات امنا از نهادهای دیگر کمک مالی بخواهد.

خوشبختانه دکتر منوچهر ستوده که دهه 1340 از این مسجد دیدن کرده بود، متن کتیبه ها را خوانش و در کتاب خود نوشته است. از اشعار کتیبه ها میتوان فهمید که صمدخان با وقف پنج باب دکان و پنج منزل موقوفه فکری هم به حال هزینه های نگهداشت مسجد در سالهای پس از خودش نیز کرده است:« پنج درب دکه بنا کرد بموقوفه او/ درعوض جنت فردوس خریدار آمد- پنج منزل زپی دکه برای غرباست/ زین سبب شافع او احمد مختار آمد» (بخشی از اشعار کتیبه موجود در مسجد)

گویا همین موقوفات در وصیت نامه صمد خان نیز ذکر شده است، زیرا سید حسن عمرانی طی مقاله ای به موقوفات دیگری هم اشاره می کند:« مرحوم صمدخان به خاطر آبادانی این محله بزرگ نه تنها قناعت به ساختمان مسجد نکرد بلکه از وصیتنامه آن بر می آید در سال 1341 ه ق برای تامین هزینه های ضروری مسجد دوازده باب دکان و یکباب کاروانسرا و یک درب خانه جنب مسجد (در قسمت جنوبی و شرقی) بنیاد کرد و مضافا یک قطعه باغ مصفا و یک عمارت مدرن و شیک نیز در امتداد ضلع شمالی مسجد کنار جاده راه آهن سابق رشت و پیربازار ایجاد کرد که هم اکنون کارخانه برنجکوبی (نهاوند) و مهد کودکان در محوطه باغ و عمارت ساخته آن مرحوم تشکیل و مشغول بکار است.

ذکر نام کاروانسرای موقوفه «گاریخانه» سمت قبله مسجد که صمد خان وقف کرده، در کتیبه دیگر محراب دیده می شود. همچنین ذکر نام دقیق خانه ها و دکان هایی که وقف مسجد کرده است.

تولیت مسجد تا زمان حیات صمد خان، با خودش بود و از کتیبه محراب که حکم وصیت نامه را هم دارد، میتوان فهمید پس از آن تولیت را به «کربلایی پاشا رمضان اف» و «کربلایی محمد باقر علی اف» از تاجران بادکوبه مقیم رشت سپرده است.

در این مسجد دو اتاق کوچک هست که یکی کاربری آبدارخانه دارد و دیگری آرامگاه بانی مسجد است. البته کمتر کسی می داند که صمدخان و یکی از پسرانش بنام تیمور در این مکان آرمیده اند. وقتی فرش های اتاقک همجوار آبدارخانه را کنار بزنید، با 4 ردیف کاشی نقش و نگار دار دوره قاجار روبرو می شوید که نشانگر دو قبر است ولی روی آن هیچ نام و سالی ذکر نشد. تنها یک عکس قدیمی در آرامگاه موجود است که میتوان حدس زد مرحوم صمدخان است.

تاجری که سکوهای نفتی را در بادکوبه وانهاد و به سرزمینی مهاجرت کرد که بتواند براساس عقاید مذهبی خود زندگی کند.