معادله چند مجهولی یک خیابان در بافت تاریخی خمینی شهر اصفهان

ایرنا/ این خبر پیرامون معادله چند مجهولی یک خیابان در بافت تاریخی خمینی شهر اصفهان برای شما نگارش شده است.

محدوده بافت تاریخی 168 شهر کشور که خمینی شهر هم یکی از آنهاست در سال 1388 توسط وزارت میراث فرهنگی تهیه شده و با پیگیرهای این نهاد پس از 6 سال در سال 1394 از سوی شورایعالی شهرسازی و معماری ایران به همراه ضوابط 13 گانه حفظ و احیا، تصویب و در سال 1396 ابلاغ شد. آنطور که کارشناسان می گویند، مجوز احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر مغایرت اساسی با مصوبه 168 شهر دارد و بر همین اساس هم وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان چهار سال با عبور خیابان بخشداری از میان بافت تاریخی خمینی شهر مخالفت کرد اما شرایط به همین منوال باقی نماند و به یکباره آذر امسال ورق برگشت.

آنطور که مقامات میراث فرهنگی اصفهان گفته اند با پیگیری ها و پافشاری های نماینده خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی، وزارتخانه از میراث فرهنگی اصفهان خواست تا مجوز احداث این خیابان با عرض 16 متر داده شود. این اتفاق موجب شد فعالان و کارشناسان نسبت به این اقدام وزاتخانه معترض و اقدام به راه اندازی کارزار «درخواست توقف احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر» کنند.

شرایط نشان می دهد برخلاف اعتراض فعالان میراث فرهنگی مسیر در حال هموار شدن برای احداث خیابان بخشداری در بافت تاریخی خمینی شهر با عرض 16 متر است که به گفته منتقدان مصوبه 168 شهر تاریخی با این شرایط نقض و تامل برانگیزتر آنکه مطالعات بافتهای تاریخی 168 شهر دریک پروسه زمان بر از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی تهیه شده که حالا با این چراغ سبز وتو می شود.

در آخرین مکاتبات فاطمه داوری، مدیر اداره کل حفظ و احیای بناها، بافت ها و محوطه های تاریخی وزارتخانه میراث فرهنگی در 19 آبان سال جاری، کشیده شدن خیابان با عرض 16 متر تایید نشده و باز این پرسش از سوی کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی مطرح می شود که شرایط فنی خیابان و ضوابط و مقررات حفاظتی میراث فرهنگی در عرض یک ماه چه تغییری کرد که برخلاف تمام مکاتبات وزارتخانه و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در چهار سال گذشته مبنی بر مخالفت با کشیده شدن این خیابان در تاریخ 20 آذر و به یکباره مجوز احداث خیابان با عرض 16 متر داده شد؟

ابهام دیگر این معادله چند مجهولی این است که گفته می شود احداث این خیابان در جهت حل مشکل ساکنان منطقه است اما سوال کارشناسان این است که یک دسترسی محلی حداکثر با عرض 12 متر میتوانست بهتر مشکل را در یک پهنه مسکونی حل کند یا یک شریان 16 متری با 2 طرف تجاری، آن هم جایی که بافت تاریخی است و برای آن ضوابطی وجود دارد که باز هم وزارتخانه آن ها را تعیین کرده است؟

خبرنگار میراث فرهنگی این سوالات و ابهامات را با روابط عمومی وزارتخانه میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی مطرح و پیگیر دریافت پاسخ آنها شد اما پس از سه هفته این سوالات بی پاسخ ماند.

از طرفی باید توجه کرد که خیابان بخشداری به همراه خیابان های «شهدای خوزان» و «مرکزی» در طرح جامع خمینی شهر مصوب شده اند. خیابان مرکزی و شهدای خوزان نیز در بافت های تاریخی «ورناسفادران» و «خوزان» طی سه سال گذشته اجرا شدند، اما در خصوص خیابان بخشداری به موجب مصوبه 168 شهر تاریخی و در حالی که توافقات و تملکات این خیابان پیشروی چندانی نداشت، میراث فرهنگی با اجرای آن با عرض 20 متر در دل بافت تاریخی «فروشان» مخالفت کرد.

مطابق گفته های مقامات اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، آنها در سالهای گذشته با عبور چنین خیابانی با این مشخصات مخالفت کردند اما در نهایت با پیگیری های صورت گرفته و البته با بررسی های شورای فنی میراث فرهنگی، عرض 12 متر را در برخی نقاط و در قسمتهایی هم عرض 9 متر را مد نظر قرار دادند تا به این واسطه دانه های تاریخی برای حفظ یکپارچگی بافت حفظ شود. عرض بین 12 تا 8 متر برای خیابانی که بر عبورِ آن از بافت تاریخی اصرار میشد، عاقبت در همین آذر گذشته با مکاتبه ای که از طرفِ وزارتخانه با اداره کل میراث فرهنگی شد، به 16 متر رسید و در نتیجه با کشیده شدن این خیابان احتمال اینکه برخی دانه های واجد ارزش تاریخی تخریب شوند، قوت دوچندان گرفت.

آنطور که پیشتر مقامات میراث فرهنگی اصفهان گفته اند، گرچه همه ابنیه بافت تاریخی فروشان دارای کیفیت بالایی نبوده اند و یا بناهایی بوده اند که در 30 یا 40 سال اخیر بنا شده اند اما در این محدوده علاوه بر بناهای ثبتی، بناهای واجد ارزشی وجود دارد که به لحاظ معماری ارزشمند هستند و می توانند به حفظ یکپارچگی بافت تاریخی کمک کنند و از این جهت هم شورای فنی میراث فرهنگی با کشیده شدن خیابان بخشداری با عرض بیشتر از 12 متر مخالفت میکرد.

تاکید میراث فرهنگی اصفهان بر این بود که با توجه به وجود خیابان «ولیعصر» در فاصله 50 متری گذر چهار متری فعلی چندان نیازی به کشیده شدن خیابان بخشداری نیست و اگر به لحاظ ترافیکی مشکلی وجود داشته باشد، میتوان آن را با یک گذر 12 متری حل کرد اما این نظر کارشناسی میراث فرهنگی و با در نظر گرفته شدن مصوبه 168 شهر عاقبت با پیگیری های نماینده خمینی شهر از سوی وزارتخانه کنار رفت و عرض 16 متری توانست بر کرسی بنشیند.

این خیابان بناست یک طرفه و 6 متر سواره رو و پنج متر از هر سو پیاده رو داشته باشد. به باور کارشناسانِ منتقد با کشیده شدن این خیابان، تجاری های ایجاد شده در خیابان بخشداری به خیابان مجاور متصل می شوند و این اقدام موجب تجاری شدن این محدوده و در نتیجه افزایش قیمت زمین و املاک آن در بافت تاریخی می شود؛ اقدامی که می تواند تخریب و ساخت و ساز در بافت تاریخی را به دنبال داشته باشد و این همان اتفاقی است که کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به آن هشدار داده اند.

از سویی، برخی کارشناسان معتقدند خیابان بخشداری می تواند مشکل ترافیکی مردم محله «درب سید» را حل کند و با تعیین 455 هکتار از خمینی شهر به عنوان بافت تاریخی، انجام عملیات عمرانی در این شهر قفل شده است.

موافقان عبور خیابان بخشداری معتقدند همه این محدوده 455 هکتاری که شامل بافت تاریخی سه روستای خوزان، فروشان و ورناسفادران است، محدوده وسیعی است و حتی زمینهای کشاورزی را هم شامل می شود.

خبرنگار کوشید با تماس های مکرر و پیگیری های متعدد با حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی نقدعلی، نماینده مردم خمینی شهر در مجلس شورای اسلامی در این خصوص گفت و گو کند اما این پیگیری ها بی نتیجه ماند.

یک کارشناس و فعال میراث فرهنگی در خمینی شهر پیرامون معادله چند مجهولی یک خیابان در بافت تاریخی خمینی شهر اصفهان گفت: گذر بخشداری همانند خیابان مرکزی و خیابان شهدای خوزان به عنوان خیابانی شریانی و برای رفع مشکل ترافیکی به شهروندان معرفی شد و بیش از 20 سال، علی رغم تغییر رویکرد نظام شهرسازی کشور از سال 1380 و تصویب قوانین و دستورالعمل های متعدد، همچنان با پافشاری و با تبلیغات بسیار گسترده در قالب مطالبه مردم مطرح شده است.

روح الله مهرابی افزود: این خیابان همچنان با نقشی مبهم در شهر بین متخصصان، مدیران و مردم دست به دست می شود. ساکنان محله درب سید (فروشان) به جهت رفع مشکل تردد روزانه خود خواستار احداث این خیابان هستند اما آنها این خیابان را برای بهبود کیفیت محیطی و ایجاد پویایی و سرزندگی در محله می خواهند.

وی در ادامه گفت: این خواسته مردم محله درب سید همان چیزی است که شورایعالی شهرسازی و معماری ایران در بند 6 مصوبه 168 شهر به آن اشاره می کند و ارتقا کیفیت زندگی ساکنان و حضور جریان حیات شهری را شرط اصلی حفظ و احیای بافت های تاریخی میداند اما سوال این است که آیا این نحوه درمان تجویز شده پاسخگوی خواسته و نیاز ساکنان منطقه هست یا خیر؟

مهرابی افزود: این روزها طرحی از این وزارت خانه به آن یکی می رود و مدیران یکی پس از دیگری مهر تائید بر آن می زنند تا مطالبه گران مشکلات ساکنین بتوانند به مردم پاسخی مناسب دهند اما آنچه امضا می شود خیابانی هست با عرض متغیر بین 16 تا 20 متر که کاربری پیرامون آن تجاری خواهد بود.

وی پیرامون معادله چند مجهولی یک خیابان در بافت تاریخی خمینی شهر اصفهان خاطرنشان کرد: نقش خیابان پیاده محور نگارش شده است اما عرض خیابان چیز دیگری می گوید! این عرض در برخی از نقاط حتی از خیابان ولیعصر که با فاصله 50 متری جنوب آن واقع شده، بیشتر است. پیاده روهای خیابان را مانند دوشنبه بازار که در صد متری جنوب آن است، عریض کرده اند که عملا محل بساط اجناس مغازه داران مجاور آن می شود. این الگویی بسیار آشناست که در محله فروشان، دوشنبه بازار و درب محکمه اجرا می شود و ارزش سرقفلی مغازه ها را چند برابر می کند.

مهرابی افزود: حال سوال این است، پس خواسته ساکنان محله درب سید چه شد؟ با این طرح آنها چگونه از این خیابان برای تردد روزانه و زیارت اهل قبور درب سید استفاده کنند؟ آیا این محل دیگر برای آنها قابل سکونت خواهد بود؟ معضل ترافیک چگونه حل خواهد شد؟ این خیابان که دیگر قادر به پاسخگویی نیاز خود هم نیست چه برسد به کاهش بار ترافیکی مرکز شهر! با این طرح سود واقعی به که خواهد رسید؟ مالکان مجاور گذر یا ساکنان محله درب سید؟

وی با بیان اینکه اولین قربانیان این طرح ساکنان چند صد ساله آن هستند، گفت: زمانی که آنها جلای وطن کنند و به واسطه شرایط نامطلوب زندگی، خانه های خود را به سوداگران املاک بسپارند، بافت تاریخی درب سید بی دفاع در چنگال تخریب گران می افتد و آن تک بناهایی که به زحمت چند صد سال پا برجا مانده اند، در چشم به هم زدنی شب را به صبح نرسانده و آوار خواهند شد.

این کارشناس میراث فرهنگی افزود: آیا میراث فرهنگی پس از چهار سال مخالفت، تغییری در بافت چند صد ساله درب سید دیده که ناگهان مهر تایید خود را بر این طرح زده و همگان را در بهت و حیرت فرو برده است؟ آیا در زمان تایید نگاهی به اساسنامه خود انداخته است؟ مگر همین نهادِ میراث فرهنگی نبود که در سال 1399 درخواست توقف اجرای سه خیابان مرکزی، شهدای خوزان و بخشداری را به شورایعالی شهرسازی و معماری ایران فرستاد؟

مهرابی گفت: محله درب سید با قدمت چند صد ساله و ارزش های هویت بخش ساکنین بومی آن، تنها یکی از صدها محله های بافت های تاریخی این کشور است که طعمه رویای توسعه نامتوازن و ناپایدار شهری می شود و آخرین چیزی که بدست می آید، تحقق خواسته های ساکنین بومی آن است.

سید محمد بهشتی شیرازی، رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی و عضو پیشین کمیته فنی سه شورای عالی معماری و شهرسازی گفت: به هر بهانه ای خیابان کشی در بافت تاریخی شهرهای ایران کار خلاف و از روی جهل است.

وی تصریح کرد: در طول سالهایی که با این پدیده در بافتهای تاریخی مواجه بوده ایم، این موارد هیچ زمانی منجر به احیای بافت تاریخی نشده و جز خسارت چیز دیگری برای آن نداشته است.

بهشتی پیرامون معادله چند مجهولی یک خیابان در بافت تاریخی خمینی شهر اصفهان یادآور شد: تمام کسانی که صحبت از معماری ایرانی اسلامی می کنند باید بدانند این بافتهای تاریخی از مصدایق معماری ایرانی اسلامی هستند اما آنها را با خیابان کشی ها از بین می برند.

رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی با بیان اینکه دشمنان معماری ایرانی اسلامی کسانی هستند که اقدام به خیابان کشی در بافتهای تاریخی می کنند، افزود: در فرآیند وظایف قانونی دستگاه ها و اقداماتی که انجام می دهند، هر دستگاهی چه وزارت راه و شهرسازی و یا وزارت میراث فرهنگی بر این کار مهر تایید بزند، خلاف کرده و کار نادرستی انجام داده و خسارت به کشور زده است.

وی ادامه داد: هیچ موردی وجود ندارد که خیابان کشی از داخل یک بافت تاریخی مشکلی از مردم حل کرده باشد بلکه تنها مشکل یکسری سوداگر را حل کرده است، چرا که ملک ها افزایش قیمت پیدا می کند و آنها متمتع می شوند اما در مقابل این شهر است که زیان می کند.

سید مهدی موسوی موحد اما به عنوان کارشناس میراث فرهنگی هم گفت: این پروسه یک مرحله دیگر هم دارد و ممکن است طرح خیابان بخشداری با عرض 16 متر در آن مرحله متوقف شود. این طرح باید بتواند در شورایعالی معماری و شهرسازی هم مصوب شود.

وی تصریح کرد: به لحاظ قانونی تنها مرجعی که در حال حاضر می تواند این مجوز را رد کند، شورایعالی معماری و شهرسازی است، چرا که این طرح مغایرت اساسی با مصوبه 168 شهر تاریخی دارد.

موسوی موحد خاطرنشان کرد: «گذر آقا نجفی» فاجعه ای بود که در بافت تاریخی اصفهان رخ داد اما پس از تخریب شماری از خانه های بافت تاریخی جانب شرق «میدان نقش جهان» شورایعالی معماری و شهرسازی جلوی اجرایی شدن این خیابان را گرفت.

اشاره موسوی موحد به ماجرای تخریب بخش هایی از بافت تاریخی پشت «مسجد شیخ لطف الله» اصفهان بر اثر اصرار برای اجرای گذر آقا نجفی بود که این خیابان با دخالت شورایعالی معماری و شهرسازی متوقف شد و با تاکید این شورا بخش های تخریبی ساماندهی شد.

این کارشناس میراث فرهنگی یادآور شد: این شرایط برمی گردد به تناقض بین طرح های شهری، جامع و تفضیلی که با مصوبه شورایعالی معماری و شهرسازی و 168 شهر وجود دارد. تناقض بین طرح تفضیلی شهرها و مصوبه شورایعالی معماری وشهرسازی موجب بروز این مشکل در خصوص بافت تاریخی خمینی شهر شده است.

وی تصریح کرد: در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 بحث بافتهای تاریخی با حساسیت اکنون نبود و به همین دلیل مشاوران طرح های جامع و تفضیلی خیابان کشی هایی را لحاظ می کردند اما در سالهای پایانی دهه 80 مطالعات بافتهای تاریخی 168 شهر انجام شد و با تصویب آن در شورایعالی معماری و شهرسازی جلوی تخریب بافتها به واسطه خیابان کشی گرفته شد.

موسوی موحد گفت: این موضوع در کل کشور و به طور خاص در استان اصفهان مساله ساز شده است، چرا که 33 شهر از 168 شهر تاریخی در استان اصفهان قرار دارند و همین موضوع برای ما دردسرساز شده است.

وی با اشاره به بافت تاریخی یزد گفت: در این بافت دانه ها تاریخی از بسیار با ارزش تا با ارزش کمتر به لحاظ نوع معماری، ساختار و تزئینات وجود دارد و همین حفظ یکپارچگی باعث ارزشمندی بافت تاریخی یزد شده است.

بافت تاریخی شهر یزد به عنوان نخستین بافت تاریخی شهری ایران به دلیل حفظ یکپارچگی در سال 96 و در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث بشری سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ثبت جهانی رسید.

موسوی موحد یادآور شد: در اصفهان در پشت مجموعه مسجد جامع عتیق خانه های تاریخی ارزشمندی وجود دارد که یا مجهول المالک یا کثیرالمالک هستند یا اینکه متولی درست و حسابی ندارند و می بینیم که این دانه ها بافت تاریخی رو به ویرانی می روند و اگر خراب بشوند یکپارچگی بافت هم از بین می رود.

وی افزود: سه ده معروف خوزان، فروشان و ورناسفادران خمینی شهر بافت یکپارجه ای داشتند اما اکنون که این محدوده ها را با اولین عکسهای هوایی آنها در سال 1335 مقایسه می کنیم متوجه میشویم که بخشهای زیادی از این بافت به هم پیوسته از دست رفته و ما در این شرایط باید بتوانیم بقیه یکپارچگی آن را حفظ کنیم.

وی در ادامه گفت: به همین دلیل با خیابان کشی در بافت تاریخی به شدت مخالف هستیم و بقیه خیابان ها هم در محدوده بافت تاریخی خمینی شهر در طرح تفصیلی حذف شدند.

موسوی موحد یادآور شد: خانه های تاریخی ضلع شمالی خیابان بخشداری با عرض 16 متر حفظ می شود اما با این عرض، برخی خانه های واجد ارزش تخریب خواهند شد و این یکپارچگی بافت را از بین می برد اما از سوی دیگر تاکید کسانی که اصرار برای عبور این خیابان دارند، ایجاد کاربری های تجاری در دو طرف خیابان است و ما با آن مخالفیم.

وی اظهار داشت: گفته می شود کاربری های تجاری متناسب با بافت تاریخی خواهد بود، کاربری هایی مثل صنایع دستی یا کافه رستوران اما همه اینها در مقام حرف است و در مقام عمل مشخص نیست چه اتفاقی بیفتد.

مدیر کل دفتر فنی استانداری اصفهان اما به گفت: مصوبه 168 شهر این اختیار را به استانها داده است که موضوعات این چنینی را بررسی کنند.

محمد یوسف زاده تصریح کرد: با توجه به اینکه بافت تاریخی خمینی شهر هویت و ارزش بالایی دارد حساسیت های زیادی هم در کمیسیون های استان داشته است. تعریض های صورت گرفته با وجود اینکه دارای طرح مصوب بوده اند و نقل و انتقالات و اقدامات مختلفی در رابطه با آنها انجام شد ولی استانداری با توجه به اهمیتی بافت تاریخی داشته است، براساس نظرات موجود موارد را بازنگری کرده است.

وی افزود: هرگونه اقدامی که انجام شده با نظر و تایید میراث فرهنگی بوده است و برای اینکه این موضوع کنترل مضاعف هم بشود، نظر شورایعالی معماری و شهرسازی هم برای تمامی موارد گرفته شده است. لذا با وجود مصوباتی که پیش تر برای این خیابان وجود داشته، مصوبات کمیسیون ماده پنج استان بر این تاکید کرده است که برای خانه های تاریخی ثبت شده هیچ گونه مشکلی پیش نیاید.

مدیر کل دفتر فنی استانداری اصفهان گفت: رویکرد ما چنین نبوده است که یک خیابان به مفهوم امروزه تعریف کنیم. سعی شده است که نقش گذر متناسب با بافت و عملکرد آن باشد اما در کمیسیون ماده پنج عرض خاصی برای گذر ذکر نشده است، چرا که در برخی موارد ممکن است عرض بیشتر از 16 متر و در مواردی هم این عرض کمتر از 12 متر باشد که تعیین آن توسط میراث فرهنگی صورت می گیرد.

وی افزود: رویکرد کمیسیون ماده پنج استان این بوده که معبری با تاکید بر حفظ خانه های تاریخی و متناسب با بافت داشته باشیم و به همین دلیل هم در مصوبه استان هیچ ذکری از عدد خاصی نشده و چه بسا برخی جاها، عرض زیر 12 متر هم باشد

یوسف زاده اظهار داشت: در کمیسیون ماده پنج عرض برایمان اولویت نداشته است، چرا که برای ما حفظ بافت تاریخی و خانه ها با این شرط که باید مشکل ساکنان و نیازهای روزشان پاسخ داده شود، مهم است.

وی افزود: ترکیب اعضای کمیسون ماده پنج، اعضای شورایعالی معماری و شهرسازی و دستگاه های تخصصی مربوطه هستند و در این موضوع هم قطع یقین اولویت و نظر نهایی با میراث فرهنگی است و این سازمان باید براساس چهارچوب ضوابط خودش تصمیمات لازم را اتخاذ کند.