بازار تاریخی کاشان | بازاری فراموش نشدنی در دل کویر ایران

این بازار سنتی کاشان و قدیمی نشان دهنده غنای تاریخی فرهنگ ومعماری این سرزمین از دوران گذشته تا به امروز است. از آن جایی که این بازار در مسیر بازرگانی قدیم قرار داشت، جزو بازار های پر رونق و باشکوه ایران به شمار می رفت. بازار تاریخی کاشان روح معماری ایران قدیم را به نمایش می گذارد. قدمت این بازار به دوران صفویان باز می گردد. محدوده بازار کاشان از میانه ی خیابان بابا افضل کاشان شروع می شود و تا دروازه دولت امتداد دارد.این بازار قدیمی و زیبا همواره در طول تاریخ مورد توجه گردشگران و مورخان قرار گرفته است و تعاریف بیشماری از سوی سیاحان و گردشگران و مورخین در خصوص این بازار در کتاب ها و نوشته های تاریخی آمده است بازاری که امروزه به عنوان یک اثر ملی شناخته می شود.زیرا که در تاریخ هشتم شهریور ماه سال 1255 هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران با شماره ثبت 1284 نام بازار کاشان به ثبت رسید.

مورخان و گردشگران در مورد بازار سنتی کاشان چه می گویند؟

همواره در طول تاریخ گردشگران در کتابها و سفرنامه های خود در مورد نقاط دیدنی که به آن سفر می کردند یادداشت هایی را در کتاب ها و سفرنامه های خود می نوشتند از جمله بازار زیبا و تاریخی کاشان نیز از این قاعده مستثنا نیست. برای نمونه می توان به کتاب زینت المجالس مراجعه کرد که در آن در مورد بازار کاشان نوشته است « مثل راسته بازار کاشان در تمام جهان نیست و طول آن بازار نیز دو هزار قدیم می باشد»

جالب است بدانید که در این بازار اولین مرکز جشن و پایکوبی و مکانی برای برپایی تفریحات خاص و عیش و نوش و محفل بزم شاهانه برگزار می شده است و هر از چند گاهی در زمان شاه عباس اول این مراسمات در آن جا ساری و جاری می شد. این موضوع را می توان از نوشته های سرآنتوان شرلی انگلیسی که خودش همراه شاه عباس اول در یکی از این مراسمات حضور داشته است پی برد. او دریکی از نوشته های خود به وضوح بیان می دارد که شبی به همراه پادشاه به مرکز شهر که در آن بازار بزرگی قرار داشت رفت. آن مکان جای بسیار زیبا و دلنوازی بود. چراغانی زیبایی دور تا دور میدان را در برگرفته بود و جشنی شاد همراه با آتش بازی مفصل و موسیقی با طبل و کرنا سرتاسر این مکان را فرا گرفته بود و مراسمی که در این مکان برگزار می شد آنچنان با شکوه و با عظمت بود که من متحیر شدم.همچنین تاورنیه فرانسوی نیز از زیبایی بی حدو حصر این بازار سخن می گوید از کاروانسراهای بزرگ و راحت و اتاق های پوشیده شده ، مخصوصا اتاقی که در نزدیکی باغشاه دولتخانه قرار داشت.و همچنین نوشته های زیادی از دیگر مورخان و سفرنامه نویسان به نام ایرانی و خارجی در مورد شکوه و بزرگی و زیبایی این بازار وجود دارد که آوردن همه ی آن ها در این مطلب نمی گنجد.

اطلاعات کلی در مورد بازار سنتی کاشان

تیمچه ها و کاروانسرا ها و بازارچه های زیادی در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار در این بازار ساخته شد که به وسعت و زیبایی و گستردگی این بازار افزود. یکی از مهم ترین این بازار ها که از نظر معماری و از نظر نقشه و خوش اسلوبی در نوع خودش جالب توجه و ویژه است بازار فرخ خان امین الدوله غفاری و بازار نو مسگری می باشد. تمام دکان های این بازار که به 120 دکان می رسد و از میدان شهرداری امروزی یا دروازه دولت قدیم شروع می شود و به میدان فیض ختم می گردد دارای بالکن و ایوان جلو و بالاخانه بوده و کاروانسراهای وسیعی با چهار سوهای مسقف و چهار سوهای متفاوت در فواصل متعدد از دکان ها ساخته شده بودند .

وقتی که فرخ خان وفات یافت بازار نو مسگرها هم به طور کلی به مرور زمان نابود گردید و دخل و تصرف های زیادی در طول تاریخ از سال 1288 به بعد بر روی این منطقه صورت گرفت . متاسفانه حتی رحمی هم به چهار سوی تاریخی و بزرگ بازار سنتی کاشان که در ورودی دروازه دولت قرار داشت و کاملا سالم بود و یک بنای تاریخی با ارزش به شمار می رفت در زمان احداث میدان شهرداری به کل تخریب شد.اگر بخواهیم به نام مهمترین بازار های صنفی کاشان را در این بازار اشاره کنیم باید به بازار زرگری ، کفش دوزی ، بازار های مسگری و ریسمان فروشی و رنگرزی اشاره کرد. بازار مسگری حتی تا نیم قرن پیش از ارزش و رونق بالایی برخوردار بود.مکانی که امروزه به عنوان ضرابخانه شناخته می شود در واقع مرکز ضرابخانه شهر در زمان قدیم می باشد حتی می توان در داخل بازار تاریخی کاشان یک اثر تاریخی از زمان آق قوینولها را مشاهده کرد که درب بزرگی چوبی می باشد که در واقع درب سرای بزرگ معروف به ذغالیها می باشد و در وسط بازار مسگرها قرار گرفته است . بازارهای بزرگ و کوچک دیگری نیز در این بازار بزرگ وجود داشته است که گذر زمان باعث شده است اکثرشان به طور کلی از بین بروند و یا به مخروبه ای تبدیل شوند. یکی از این گذرهای قدیمی که چیزی در حدود صد دکان در آن وجود داشت گذر باباولی بود که گردو غبار فراموشی بر در و دیوار ان نشسته و از رونق افتاده است.

مسیرها و کاروانسراها بازار تاریخی کاشان

همچنین گذر های دیگری که نابود شده اند و یا از اهمیت آن ها کاسته شده است شامل : گذر امام زاده حبیب بن موسی ، گذر دروازه اصفهان ، گذر پنجه شاه، گذر پای قپان و دروازه فین ، گذر ترک آباد و محمد صالح ، قاضی اسد الله و ... می باشد.اوج رونق و اعتبار این بازار را می توان در دوران شاه عباس اول دانست که بازدید زیاد گردشگران و مورخان از ان را در بر داشته است و تجار معروف و مشهوری در آن به داد و ستد مشغول بودند . بازاری که امروزه مشاهده می کنیم قدمتش به دوران قاجار می رسد و بر روی خرابه های بازار تاریخی کاشان احداث شده است . بیشتر تیمچه ها ، کاروانسراها و مساجد و بازارچه ها و آب انبار ها و حمام ها و ... که امروزه در بازار سنتی کاشان مشاهده می کنید در دوران مختلفی احداث شده اند.کانون اصلی بازار کاشان میانچال می باشد که الگوی آن به سبکی متفاوت از الگوهای دیگر بازار ها که خطی می باشد بنا شده است . در بازار میانچال می توان مسجد ، مدرسه ؛ آب انبار ، تیمچه و سرا را دید که در این مجموعه قرار گرفته اند. از کاروانسراهای معروف و مشهور بازار کاشان امروزی هم می توان به کاروانسرای نو ، کاروانسرای ذغالی ها و همچنین کاروانسرای میرپنج اشاره کرد. این کاروانسراها به دلیل این که در نزدیکی دروازه اصلی شهر قرار داشتند محل اقامت اکثر تجاری بود که به بازار کاشان رفت و آمد داشتند.و تاثیری که این کاروانسراها در داد و ستد ها داشتند نیز بدون شک قابل اغماض نیست.