حمام سلطان امیر احمد کاشان | نمونه ای از تاریخی ترین حمام ایران

حمام سلطان امیراحمد کاشان از نظر معماری و تزئیناتی که در آن به کار برده شده است معروف و مشهور است. از نظر کاربرد فضا، معماری و تزئین این حمام را می توان در ردیف زیبا ترین حمام های ایران قرار دارد . وسعت حمام سلطان امیر احمد در حدود 1102 متر مربع بوده و تا به امروز مرمت های زیادی روی آن صورت گرفته است . این حمام بار ها و بارها بر روی ان گچ بری ها و آهک بری ها صورت گرفته که تعداد این مرمت ها با توجه به شواهد موجود به 17 لایه مرمتی می رسد تا آن را به عنوان یک میراث با ارزش تاریخی برای آیندگان ما حفظ کنند.وزارت فرهنگ و هنر این بنا را با شماره ثبت 1351 در فهرست آثار ملی ایران در سال 1355 به ثبت رسانید. علاوه بر حمام سلطان امیر احمد در کاشان حمام های تاریخی با شکوهی وجود دارند که جهانگردان ایرانی و خارجی حتی در زمان صفویان به تحسین معماری آن ها پرداخته اند از جمله این حمام های با شکوه و تاریخی می توان به حمام گذر نو ، گرمابه باغ فین کاشان ، حمام محتشم ، حمام عبدالرزاق خان ، حمام اردهال ، حمام ملا قطب و میرعماد اشاره کرد که دارای معماری با شکوهی است و حاصل کار هنرمندان و معماران این سرزمین را می توان بر روی این بناهای تاریخی و به یادگار مانده از روزگاران کهن دید.

وجه تسمیه جمام سلطان امیر احمد

قدمت این حمام سلطان امیراحمد کاشان با شکوه به دوران سلجوقیان باز می گردد که بر اثر شواهد و آثار کشف شده می توان به این امر پی برد اما بنای امروزی که می بینیم بنایی بازمانده از دوران قبل از زلزله سال 1192 هجری قمری می باشد .یکی از شاهکارهای این بنا را می توان بام آن دانست در واقع زیباترین بام های گنبدی ایران را می توان بر روی حمام سلطان امیر احمد دید شیشه های محدبی که بر روی گنبد قرار دارند باعث می شوند که نور کافی فضای داخل حمام سلطان امیراحمد کاشان تامین شود و همچنین داخل حمام دید نداشته باشد.در حمام های قدیمی منجمله حمام سلطان امیر احمد دو فضای اصلی وجود دارد به نام سر بینه و گرمینه و قسمت های تشکیل دهنده حمام سلطان امیراحمد کاشان سلطان امیر احمد شامل جلوخان ، سردر ورودی ، راه روهای ارتباطی ، سربینه ، هشتی ، میان در ، گرم خانه ، خزینه ، اتاق نظافت ، صفه شاه نشین ، چپیله ، جام خانه ، برف انداز ، دستک و چاه خانه می باشد. در زیر به بررسی هر کدام از قسمت های حمام یعنی گرمینه و سربینه خواهیم پرداخت . جاکفشی های این حمام سلطان امیراحمد کاشان، سنگی می باشد و با دیوار های کاشی شده مزین شده است و عبارت لا اله الا الله در سقف سربینه که سمت قبله را نشان می دهد دیده می شود.

آشنایی با سربینه حمام سلطان امیر احمد

از زیباترین قسمت های حمام سربینه یا بینه می باشد که در وسط آن حوضی نسبتا بزرگ قرار گرفته که دارای فواره می باشد و سرتاسر فضای ان با تزئینات زیبایی پوشانده شده است و دارای گنبدی بزرگ بوده و کف آن سنگی است و به صورت هشت ضلعی و سقفی رسمی بندی و با گچبری های زیبا با 8 ستون در واقع محلی بود برای افرادی که می خواستند حمام کنند در این قسمت از حمام که اولین قسمت حمام می باشد خود را محیا می کردند و در واقع رخت کن حمام بوده و افرادی که برای حمام آمده بودند می توانستند بر روی سکوهایی که برای این کار تعبیه شده بود می نشستند و منتظر می ماندند . و برای رفتن به روی این سکوها باید پاها را قبل از ورود در درون حوض های روی سکوها شستشو می دادند و از چند پله بالا می رفتند .کاربری این گونه حمام ها در زمان ها گذشته فقط به منظور شستن تن و جان نبوده بلکه محلی بود که مردم می نشستند و درمورد مسائل مختلف با یکدیگر گفتگو می کردند یا اوقات فراغت خود را میگذراندند و برای رفع خستگی و حتی عبادت و حل و فصل زندگی دور هم جمع می شدند و این را می توان از وسعت زیاد قسمت بینه حمام سلطان امیر احمد به وضوح مشاهده کرد. برای خروج از سربینه و ورود به گرم خانه باید از طریق میان در و با دو چرخش 90 درجه گذشت.

آشنایی با گرمینه حمام سلطان امیر احمد

فضای گرمینه یا گرم خانه از فضای سربینه ساده تر می باشد و می توان بر روی گوشه هایی که در ان برای نشستن و شستشو تعبیه شده است نشست و خود راشست . در واقع این قسمت از حمام برای تطهیر و شستشوی بدن استفاده می شده است.در وسط های گرمخانه چهار ستون وجود دارد که سبب شده این قسمت از حمام به 3 بخش تقسیم شود و در دوقسمت کوچکتر که در طرفین قرار می گیرند در هر کدام از این قسمت ها حوضی وجود داشت و نور گیرهای سقفی که بر روی حمام بود نور کافی برای این قسمت از حمام را تامین می کرد. این نورها از طریق شیشه های عدسی مانندی به درون قسمت گرمینه حمام تابیده می شد و از آنجا که بچه های بازیگوش عادت داشتند از پشت بام داخل حمام را دید بزنند این شیشه ها محدب بودند و جلوی دید را می گرفتند و کسی نمی توانست داخل حمام را ببیند. دیواره ای حمام به زیباترین شکل ممکن با کاشی های آبی فیروزه ای تزئین شده اند در این گونه حمام ها در مجاورت گرمینه فضاهای خصوصی تر، خزینه آب گرم و حوض آب سرد قرار داشت و دیوار گرم خانه را به اندازه یک متر کاشی کاری معرق می کردند و تا سقف گرمینه ملات ساروج و آهک بری انجام می شد.

در پایان ما واژه نامه ای مختصر از حمام های تاریخی را لیست کرده ایم که امیدواریم مفید واقع شوند و از نظرما دانستن آن برای آشنایی با این گونه بناهای تاریخی وباشکوه لازم و واجب است:
1. خزینه : در حمام های قدیمی اتاق کوچکی وجود داشت که برای شستشو از ان استفاده می شد این اتاق در نزدیکی گرم خانه و بر روی گلخن ساخته شده بود و ان را تا نیمه از آب پر می کردند . بعضی حمام ها فقط خزینه آب گرم داشتند اما برخی خزینه آب سرد هم دارا بودند.
2. ساروج : در واقع ملاطی را گویند که از مخلوط آهک و خاک رس و خاکستر تشکیل شده بود و در مقابل آب مقاومت بالای دارد.
3.جلوخان : محوطه ای که قبل از سردر ورودی قرار دارد و فضای بازی می باشد.
4.گلجام : در روزن دیوار و یا سقف ها شیشه های رنگینی وجود داشت که به گلجام معروف بود.
5.تنبوشه : برای این که آب را بین قسمت های مختلف حمام انتقال دهند از لوله های سیمانی استفاده می کردند که به آن ها تنبوشه می گویند.
6.سربینه : این قسمت از حمام که بعد از مدخل و قبل ازگرمخانه وجود داشت را سربینه می خوانند و در واقع محل رخت کن و گفتگو و استراحت بوده است.
7.گلخن : یعنی تون
8.تون : به اتاقک ، راهرو و طروف مسی که در زیر خزینه و کف تعبیه شده بود تون می گفتند ظرفی مسی را به صورت گودالی کوچک در قسمت میاین خزانه قرار می دادند و فردی به نام تون تاب با هیزم افروختن در فواصل زمانی مختلف وظیفه داشت تا آب داخل خزینه را گرم نگه دارد. و درزیر آن اتاقکی بود که به بیرون حمام به وسیله ی راهرویی راه داشت و دود ناشی از این کار نیز به دودکش ها نمی رفت بلکه ازطریق گربه روهایی از کف حمام به سمت بیرون می رفت و از این طریق گرمای دود باعث می شد که کف حمام گرم بماند . تون را به نام های تیون ، پاتیون و گلخن نیز می خوانند.
9.هشتی : فضایی با قاعده ای منتظم هندسی که سرپوشیده است و بعد از سردر و در مدخل قرار دارد .
از این دسته حمام ها و بناهای تاریخی در کشور ما بسیار زیادی است که علاوه بر این که وجه اشتراکی با هم دارند اما هر کدام از انها معماری و ویژگی های خاص و منحصر به فردی دارند که دیدنشان را به شما عزیزان و تاریخ دوستان توصیه می کنم.