بررسی پرونده هنر تذهیب در هجدهمین جلسه کمیته حفاظت از میراث ناملموس یونسکو

خبرگزاری مهر/ براساس گزارشهای منتشر گشته، بررسی پرونده هنر تذهیب در هجدهمین جلسه کمیته حفاظت از میراث ناملموس یونسکو صورت می گیرد.

هجدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس از امروز در شهر کاسان آفریقای جنوبی شروع شده و تا 18 آذر نیز ادامه خواهد داشت. در طول برگزاری این برنامه قرار است سه پرونده از ایران که عبارتند از افطار و مراسم اجتماعی فرهنگی آن (مشترک با آذربایجان، ترکیه و ازبکستان)، هنر تذهیب (مشترک با آذربایجان، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان) و جشن سده (مشترک با تاجیکستان) نیز برای ثبت در فهرست میراث ناملموس یونسکو مورد بررسی قرار بگیرند.

یکی از پرونده ها با عنوان تذهیب در حالی برای ثبت جهانی بررسی می شود که به صورت مشترک میان 5 کشور تهیه شده است. ایران نیز به عنوان یکی از مشارکت کنندگان در پرونده تذهیب در این پرونده به بیان برخی از ویژگی های رواج هنر تذهیب در ایران پرداخته است.

در بخشی مربوط به فعالیتهای ایران در حوزه تذهیب آمد: وزارت میراث فرهنگی عنصر میراث فرهنگی ناملموس را با شماره 100 در تاریخ 6 بهمن 1387 ثبت ملی کرده است. گستره این عنصر در سراسر ایران پراکنده است. این عنصر به ویژه در مراکز استانها مورد توجه بوده و هنرآموزان و هنرجویان زیادی به یادگیری این میراث ناملموس از دیرباز می پردازند.

تذهیب را زراندود یا طلاکاری هم می نامند. دلیل این نامگذاری استفاده از محلول های طلا برای طراحی نقوش تذهیب بوده است. اما لغت تذهیب را در اصطلاح میتوان به معنی آراستن نیز دانست، چرا که هدف اصلی هنر تذهیب، آراستن صفحات کتاب، قطعات خوشنویسی و حاشیه نقاشی ها به ویژه صفحات قرآن کریم است.

این هنر قبل از اسلام نیز رواج داشت و در آن زمان زرنگاری نامیده میشد. پس از ظهور اسلام، در ایران برای تزئین قرآن استفاده میشد. قرآن های خوشنویسی و تذهیب قرون اولیه اسلامی مشابه نقاشی های تزئینی دوره ساسانی است.

تذهیب مانند نگارگری دارای سبکهای مختلفی است. از جمله سبکهای تذهیب میتوان به سبک سلجوقی، سبک ایلخانی، سبک تیموری، سبک شیراز، سبک صفوی و سبک قاجار اشاره کرد.

در این عنصر با استفاده از رنگ های طلایی، لاجوردی، شنگرفی، سبز، زرد و سفید آثار بدیعی خلق می شود. ابزار آن شامل قلم مو، خط کش، پرگار و مهره است. این عنصر هم به شکل غیر رسمی و رسمی منتقل می شود.

در حال حاضر این هنر از چهار طریق حفظ و منتقل می شود که عبارتند از کتابهای آموزشی، کتابهای زیادی برای آموزش همراه با استاد و خودآموزی تذهیب نوشته و منتشر شده که استقبال فراوانی از آنها انجام گرفته است.

علاوه بر این کتابها، در شبکه های اجتماعی و سایت های اینترنتی نیز این کار انجام می شود. مؤسسات خصوصی فرهنگسراهایی در سطح کشور، مجوز دریافت کرده و مشغول آموزش این هنر توسط هنرمندان مربوطه به متقاضیان هستند.

دانشگاه هایی در کشور دارای رشته کتابت و نگارگری و رشته هنر اسلامی هستند که براساس سرفصل دروس و شرح درس مصوب وزارت علوم و آموزش عالی و از طریق استادان مجرب آموزش نظری و عملی، جذب و آموزش دانشجو و هنرجو را بر عهده دارند.

برخی از استادان مطرح به صورت خصوصی و انفرادی به هنرجویان در کارگاه های شخصی خود به آنان آموزش می دهند و این امر بسیار رایج است. همچنین در این پرونده میزان تداوم عنصر خوب اعلام شده و گفته شده که نیاز به اقدامات پاسدارانه فوری ندارد.

در ایران، این عنصر به خوبی مورد احترام و شناخته شده است اما در استانهای تهران، البرز، اصفهان، قم، آذربایجان، گیلان، قزوین، فارس، خراسان رضوی، یزد بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. بیشتر هنرمندان و هنرجویان فعال از شهرهای تهران، کرج، اصفهان، تبریز، قزوین، شیراز و مشهد هستند.

همچنین دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به صورت مشترک توافق کردند تا در مدت یک سال برنامه درسی اختصاصی ارتقای کمی و کیفی تذهیب برای مقطع کارشناسی ارشد رشته هنر تهیه و تصویب کنند.

در کنار تشریح فعالیتهای مربوط به هنر تذهیب در ایران، هر یک از کشورهای شرکت کننده در این پرونده نیز به بیان توضیحاتی درباره رواج این هنر در کشورشان کرده اند. همچنین، در این پرونده فیلم ها و تصاویر هنرمندان تذهیب گر هر کشور نیز معرفی شده است.