بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده و گزارش های منتشر گشته، بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی صورت پذیرفت.

براساس بررسی های انجام شده در گزارش مرکز پژوهش های مجلس که توسط سعید شفیعا، بهرنگ ضابطیان نوشته شد؛ یگان حفاظت میراث فرهنگی به رغم سختی کار و اهمیت مسئولیت هایش با مسائل و مشکلات فراوانی روبرو است که مهمترین آنها عبارتند از مسائل مرتبط با امنیت شغلی نیروها، ساختار سازمانی یگان و ضعف پیوندهای اجتماعی نیروها با جوامع محلی.

بنابراین با توجه به اهمیت نقش یگان حفاظت میراث فرهنگی در پاسداری از میراث فرهنگی کشور لازم است اقدامات مؤثری توسط مجلس شورای اسلامی و سایر نهادهای مرتبط جهت رفع مسائل و مشکلات موجود انجام شود. بنابراین پیشنهاد می شود احیا و تقویت انجمن های میراث فرهنگی و ماده (35) قانون احکام دائمی، برنامه های توسعه در زمینه های چگونگی ساماندهی، تسلیح، آموزش و نظارت بر عملکرد به درستی اجرا شود و نظارت دقیقی بر تحقق مفاد آن صورت گیرد.

لزوم وجود یگان حفاظت از میراث فرهنگی در کشورهای دارای تمدن

براساس مقاله بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی باید بدانید که میراث فرهنگی در حالی که نماد هویت و تاریخ یک جامعه است، سندی قابل روایت برای شناخت چگونگی زیست و تعامل انسان با سرزمین بحساب می آید. در عصر کنونی که بحران هویت و بیگانگی با ارزش ها شایع شده است، میراث فرهنگی و توجه به معانی قابل برداشت از آن یکی از راههای رفع چالش های هویتی بشمار می رود.

بنابراین از آن به عنوان کارکردی برای توسعه مراودات و ارتباطات بین فرهنگی نیز میتوان یاد کرد که به افزایش اقتدار ملی کشورها می انجامد. امروزه حفاظت و پاسداری از میراث فرهنگی و تاریخی کشورها جز اولویت های کشورهای جهان است و لزوم آن در مورد کشورهای دارای سابقه تاریخی و تمدنی مانند ایران بیشتر احساس می شود.

در سالهای اخیر زیرساخت ها، تأسیسات، اماکن و تجهیزات دستگاه های اجرایی ازجمله ظرفیت هایی هستند که هدف تهدیدها و تهاجم های معاندین نظام قرار گرفته اند. از آن جهت که این ظرفیت ها از جنبه های فنی، نگهداری و حفاظت ملاحظات متفاوتی را می طلبند، حفاظت و نگهداری هدفمند و تخصصی آنها لازم به نظر می رسد.

براساس مقاله بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی باید بدانید که بنابراین مبتنی بر اصل (110) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که فرماندهی کل نیروهای مسلح را از وظایف و اختیارات رهبری دانسته، موضوع تشکیل یگان های حفاظت در دستگاه های اجرایی کشور توسط ستاد کل نیروهای مسلح در تاریخ 05/‏04/‏1379‬ تدوین شد و به تصویب مقام معظم رهبری رسید.

اتفاقاتی که پس از جریان سیل سال 1380 در شهر جیرفت کرمان و روی خاک آمدن آثار در جریان این سیل رخ داد، موجب توجه مردم به حفاری های غیرمجاز شد. مردم برای پیدا کردن میراث فرهنگی مدفون شده در خاک در هر گوشه ای چاله ای کنده بودند و تمدنی کهن بواسطه این جریان حفاری غیرمجاز در مسیر نابودی قرار گرفت.

بسیاری این حادثه را یکی از ریشه های غیرقابل انکار توجه مدیران و سیاست گذاران به شکل گیری و توسعه یگان حفاظت میراث فرهنگی در کشور دانسته اند و بخش مهمی از تخصیص منابع صورت گرفته به این یگان، مرتبط با این دوران است. با توجه به اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی این وظیفه برعهده یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گذاشته شده است.

مسائل یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی

وضعیت موزه های کشور بین سال 1395 تا 1399 نشان می دهد که افزایش 46 درصدی در کل موزه های فعال کشور و نزدیک به 9 درصدی در موزه های وابسته به وزارتخانه رخ داده است. این در حالی است که در بازه زمانی مذکور بطور متوسط هر سال حدود 44 موزه افتتاح شده است. جمع تعداد بازدیدکنندگان از موزه های کشور بین سال 1395 تا 1398 نشان از افزایش 25 درصدی دارد.

براساس مقاله بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی باید بدانید که بین سال 1395 تا 1399 نیز روند ثبت آثار ملی افزایشی بوده است و الگوی ثبت محوری موجب شده تا نیاز بیشتر به حفاظت از آثار ملی محسوس باشد. این موضوع متأسفانه با افزایش متوسط 33 درصدی در جرایم علیه آثار غیرمنقول و افزایش متوسط 79 درصدی کل در جرایم علیه آثار منقول شده است در بازه زمانی 1395 تا 1399 شده است.

این آمار نشان می دهد که لزوم به کارگیری و تجهیز بهتر یگان حفاظت میراث فرهنگی امری جدی است. بنابراین موضوع جذب نیروی جدید در این یگان دارای اولویت است.

شایسته سالاری در انتخاب نیروها

نیروهایی که وظیفه حفاظت از میراث فرهنگی را برعهده دارند، به دلیل اهمیت، حساسیت و ارزش بالای مادی و معنوی آثار نیازمند حفاظت بایستی دارای ویژگی های متمایزی باشند. ازجمله اینکه از سلامت جسمی و روانی کامل برخوردار باشند، چرا که از این نیروها انتظار می رود در برخی شرایط در کوه و دره فعالیت کنند.

براساس مقاله بررسی مشکلات یگان حفاظت از میراث فرهنگی باید بدانید که بنابراین دارا بودن قابلیت های جسمی و روانی برای روبرو شدن با سختی های محیطی یک الزام حیاتی است. همچنین نیروهای یگان باید با مباحث مرتبط با میراث فرهنگی و گردشگری آشنایی داشته باشند، به میراث فرهنگی علاقمند باشند و آموزش های نظامی لازم را به منظور برخورد با متخلفان و سارقان آثار فرهنگی دیده باشند.

عدم امنیت شغلی نیروها

اکثریت نیروهای یگان حفاظت وزارت میراث فرهنگی (بیش از 90 درصد نیروها) استخدام قراردادی هستند و این یکی از عوامل مهم در ایجاد عدم امنیت شغلی در این نیروهاست. بطوریکه نیروهای یگان جایگاه مشخصی ندارند و با تغییر مدیران، جایگاه نیروها هم تغییر می کند. بنابراین درجه بندی و رتبه بندی نیروهای یگان انجام نشده و این مهم موجب عدم امنیت شغلی نیروها بحساب می آید.

علاوه بر این، مسیرهای ارتقای شغلی نیز در یگان تا حد زیادی با چالش مواجه و به سختی امکان پذیر است. در مورد نیروهای نظامی وقتی فردی جذب می شود می تواند در چارچوب مشخص و تعریف شده ای کسب درجه کرده و ارتقای شغلی داشته باشد. در یگان حفاظت به سبب قراردادی بودن نیروها هیچ کدام از مسیرهای ارتقا وجود ندارد و افراد به سبب کسب تجربه و یا تحصیلات دانشگاهی امکان ارتقا ندارند.

امنیت اقتصادی نیروها وجود ندارد

کشور ایران به لحاظ میراث فرهنگی جز کشورهای غنی جهان است و تاکنون بیش از 35000 هزار اثر ثبتی ملی و 26 اثر ثبت جهانی شده است که این اعداد کمتر از 4 درصد کل آثار موجود در کشور را شامل می شود.

این آثار در محدوده های جغرافیایی وسیعی در سراسر کشور پراکنده هستند. بطوریکه حتی در دامنه کوه ها، دره ها، دشت ها، تپه ها، کویر و… هم اثر ثبت شده وجود دارد. این گستردگی و پراکندگی آثار موجب شده تا نیروهای یگان برای حفاظت از این آثار با مشکلات زیادی مواجه باشند.

نتیجه برخی از این اقدامات را میتوان در آسیب دیدگی و مصدومیت کارکنان و در پاره ای از موارد خطرات جانی مشاهده کرد. در بسیاری از موارد نیروهای یگان برای سرکشی به آثار یا دستگیری مجرمان و حفاران می بایست در شب به کوههای مرتفع صعود کنند که این موضوع می تواند خطرات جانی برای آنها به همراه داشته باشد.

در برخی از موارد در حین مأموریت برای دستگیری مجرمان نیروهای یگان احتمال آسیب دیدگی یا شهادت نیروهای حفاظت و همچنین مصدومیت یا کشته شدن مجرمان و حفاران وجود دارد. اما با وجود مخاطراتی که ذکر شد، حمایت های قانونی، بیمه ای و درمانی مناسب از نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی وجود ندارد.

مسائل مرتبط با ساختار سازمانی یگان

با افزایش شرح وظایف یگان حفاظت میراث در سالهای اخیر، ساختار و تشکیلات مناسبی برای اداره امور و انجام وظایف آن ایجاد نشده است. بنابراین عدم تمایز و تفکیک ساختاری موجب شده که یگان حفاظت محدود و بسته باقی بماند. بطوریکه در استانها یگان حفاظت از دو پست مصوب تشکیل شده که یکی رئیس یگان و دیگری کارشناس یگان است.

با توجه به دامنه گسترده مسئولیت های یگان حفاظت میراث فرهنگی این ساختار و تشکیلات کفایت فعالیت ها در استان ها را ندارد و اختصاص پست مجازی تعریف شده برای رفع رجوع مشکلات مذکور نیز چندان مؤثر واقع نشده است.

همچنین رتبه بندی نیروها براساس سختی کار در یگان بطور مناسب صورت نگرفته است. سختی کار نیروهای یگان به یک اندازه نیست، چرا که برخی از نیروها تنها به مراقبت از آثار می پردازند و در مکان های امن مانند موزه ها به فعالیت مشغولند، اما برخی دیگر، مسئول حفاظت از آثاری هستند که در مناطق دور از دسترس و صعب العبور مانند تپه های تاریخی، غارها و کوهها و بیابان ها قرار دارند.

این نیروها در هر ساعت از شبانه روز ممکن است به مأموریت فرستاده شوند و طبیعتاً شانس درگیری با مجرمان برای آنها وجود دارد. با وجود این تفاوت در سختی کار، حقوق و مزایای این دو گروه با یکدیگر یکسان است. بنابراین لازم است تا رتبه بندی به لحاظ سختی کار نیز در نظر گرفته شود.

ناهماهنگی در حقوق پرداختی

در یگان حفاظت میراث فرهنگی در برخی موارد هماهنگی کامل میان واحدهای استانی و مرکز وجود ندارد. میتوان گفت مستقل شدن واحدهای اداری و مالی استان ها موجب شده کنترل و هدایت مرکزی کمرنگ شود.

بعنوان مثال نمیتوان از استان هایی که نیروی زیادی دارند به استان هایی که کمبود نیرو دارند انتقال نیرو انجام داد یا نمیتوان پرداخت مزایای غیرمستمر را به نیروهای استان ها داشت. این موضوع موجب ناهماهنگی در حقوق پرداختی نیز شده است.

نوع و ماهیت مأموریت های یگان حفاظت به دلایل مختلفی ازجمله؛ ضابطیت خاص قضایی نیروها، استفاده از سلاح و مهمات و تجهیزات حفاظتی، بکارگیری سربازان وظیفه و امریه، فراگیری آموزش های تخصصی انتظامی و بطور کلی، اجرای مأموریت های حفاظتی، انتظامی، امنیتی و اطلاعاتی، متفاوت از وظایف سایر واحدهای وزارت متبوع بوده و صرفاً در ساختار سازمانی متمرکز شده در یگان حفاظت (به جهت تأکید بر تخصص گرایی و وحدت فرماندهی) و با واگذاری وظایف مبتنی بر شرایط محلی (با تأکید بر خصوصیات منحصر بفرد) در استان ها قابل تثبیت و تحقق است.

تجهیزات حفاظتی و دفاعی

از دیگر مسائل مهم یگان حفاظت میراث فرهنگی کمبود تجهیزات ازجمله تجهیزات حفاظتی است. همانطور که اشاره شد آثار فرهنگی کشور در مناطق وسیعی پراکنده است و برخی از آنها در مناطق صعب العبور قرار دارد که حفاظت از آنها نیازمند امکانات و تجهیزات ویژه ای است. نیروهای یگان حفاظت در بسیاری از موارد برای حفاظت از آثار فرهنگی با حفاران غیرقانونی و قاچاقچیان درگیر می شوند.

بنابراین نیازمند تجهیزات دفاعی مانند باتوم، شوکر، دستبند، افشانه اشک آور و اسلحه هستند. این موضوع بایستی با تسریع در فرآیند صدور کارت ضابطیت قضایی کارکنان یگان همراه باشد تا امکان استفاده از این سلاح ها برای تمام این کارکنان ممکن شود.

پیوند نیروها با انجمن ها و نهادهای مردمی

انجمن های میراث فرهنگی نقش مهمی در حفاظت از آثار فرهنگی ایفا میکردند. مردم گزارشات حفاری های غیرمجاز را به انجمن ها منعکس میکردند و انجمن ها اطلاعات را به سازمان میراث فرهنگی نقل میکردند. در بسیاری از موارد اعضای انجمن با خودروی شخصی و بطور خودجوش برای بازدید از آثار تاریخی در مناطق دوردست مانند تپه های تاریخی اقدام میکردند.

این انجمن ها حدوداً تا اواسط دهه 1380 فعال بودند، ولی از آن زمان تاکنون به حاشیه رفتند و نقش و کارکرد قبلی خود برای حفاظت از آثار میراثی را از دست دادند. پیامد این اتفاق را میتوان در ایجاد فشار مضاعف بر نیروهای یگان مشاهده کرد.

پیوند نیروها با متخصصان

در گذشته نیروهای یگان حفاظت در ارتباط نزدیکتری با متخصصان ازجمله باستان شناسان بودند و این ارتباط تنگاتنگ و نزدیک هم موجب علاقه نیروهای یگان به آثار فرهنگی بود و هم اطلاعات علمی و آگاهی آنها نسبت به موضوعات مربوط به میراث فرهنگی را افزایش میداد که این دانش افزایی موجب شده بود تا امر حفاظت از آثار، با علاقه و پشتکار بیشتری همراه شود. اما امروزه این پیوند و ارتباط کمرنگ شده و نیروهای یگان حفاظت کمتر از گذشته دانش، اطلاعات، علاقه و انگیزه برای حفاظت از آثار فرهنگی دارند.

بنابراین برگزاری دوره های آموزشی و ایجاد شرایطی که نیروهای یگان مخصوصاً نیروهای تازه وارد فرصت بیشتری برای ارتباط با کارشناسان میراث فرهنگی پیدا کنند و در کنار آنها آموزش ببینند می تواند موجبات افزایش انگیزه آنها برای حفاظت از آثار میراثی را فراهم کند.

مهمترین مسائل و مشکلات یگان حفاظت میراث فرهنگی

حفاظت از میراث فرهنگی طبق بند «ط» ماده (8) قانون مدیریت خدمات کشوری جز امور حاکمیتی است. بنابراین یگان حفاظت میراث فرهنگی به عنوان مهمترین ارگانی که حفاظت از میراث فرهنگی کشور را برعهده دارد باید از جایگاه شایسته برخوردار بوده و رفع مسائل و مشکلات آن اولویت نهادهای مربوطه باشد. این درحالی است که علی رغم اهمیت و سختی وظایف، یگان حفاظت میراث فرهنگی با مسائل و مشکلات فراوانی مواجه است.

براساس بررسی های انجام شده، مهم ترین مسائل و مشکلات یگان حفاظت میراث فرهنگی عبارتند از مسائل مرتبط با ساختار سازمانی یگان، مسائل مرتبط با تجهیزات سازمانی یگان و مسائل مرتبط با ضعف پیوندهای اجتماعی نیروها. بنابراین به منظور حل مسائل ذکر شده پیشنهاد می شود موارد ذیل در دستور کار مجلس شورای اسلامی و دیگر نهادهای سیاستگذار قرار گیرد:

• تعیین وضعیت ساختار و تشکیلات متناسب به همراه وظایف و مأموریت های محوله یگان حفاظت میراث فرهنگی و اختصاص ردیف های اعتباری مستقل در بودجه های سنواتی
• تصویب قانون برای مقابله با جرایم کاوش های غیرمجاز با تأکید بر شبکه های اجتماعی، آموزش حضوری و مجازی و ابزارهای نوین و راه اندازی ستاد نظارت بر فضای مجازی در مجموعه یگان حفاظت میراث فرهنگی
• رده بندی سالیانه محوطه های باستانی که در سال کمترین آسیب ها و تخریب ها را داشته اند و وابسته کردن تخصیص بودجه های سالیانه ادارات کل استانی و دفاتر میراث فرهنگی شهرستان ها و همچنین تخصیص پاداش به یگان های حفاظت این محوطه ها بر مبنای این رده بندی
• احیا و تقویت انجمن های میراث فرهنگی و ایجاد بستر مناسب به منظور همکاری بیشتر انجمن ها و نهادهای مردمی با یگان حفاظت میراث فرهنگی
• امکان برخورداری نیروهای یگان از بیمه های حمایتی مثل بیمه مسئولیت و بیمه های درمانی

اجرایی کردن ماده (35) قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور درخصوص تشکیل یگان های حفاظت در دستگاه های اجرایی و به تبع آن انجام اقدامات ذیل:

• تبدیل وضعیت استخدامی کارکنان فعلی یگان حفاظت میراث فرهنگی با وظایف بلندمدت، از نوع قراردادی به استخدام پیمانی / رسمی. این موضوع دارای اهمیت راهبردی است که رفع سایر مسائل و مشکلات یگان حفاظت میراث فرهنگی مانند ضابطیت، عدم امنیت شغلی و اقتصادی درگروی این تبدیل وضعیت است.
• جذب و بکارگیری نیروی انسانی جدید متناسب با شرح وظایف یگان صورت گیرد. به دلیل مسائل و مشکلات مالی دولت پیشنهاد می شود که استخدام نیروها به صورت تدریجی (بطور مثال 50 نفر یا 100 نفر در سال) صورت گیرد و شایسته ترین نیروها از لحاظ علاقه، انگیزه، دانش و اطلاعات، آمادگی بدنی و سلامت جسمی و روحی جذب یگان شوند. لازم است تا نیروهای جدید توسط نیروهای باسابقه و قدیمی آموزش داده شوند و بتدریج اجتماعی سازی و مشغول به فعالیت شوند.
• تقویت تجهیزات دفاعی امنیتی، لجستیک، وسایل نقلیه، سیستم های حفاظت الکترونیک و دوربین های مدار بسته در اماکن تاریخی فرهنگی و استفاده از فناوری های نوین نظیر پهپادها در انجام امر حفاظت
• بهره گیری از توان و مشارکت مردمی (مردم، شوراها و دهیارها و…) در حفاظت از محوطه های تاریخی و فرهنگی
• تشکیل بخش اطلاع رسانی فوریت های جلوگیری از تخریب میراث فرهنگی