پنبه مله دارای قدمتی طولانی در خراسان جنوبی به ویژه شهرستان خوسف است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، پنبه مله دارای قدمتی طولانی در خراسان جنوبی به ویژه شهرستان خوسف است.

این پنبه رنگ قهوه ای دارد که از گذشته های دور به عنوان یک گیاه ویژه در منطقه خوسف کشت شده و در سالهای اخیر شروع به احیا شدن کرد.

چهار سال پیش بود که خوسف به عنوان شهر ملی «مله بافی» ثبت شد و اکنون پنبه مله در راه ثبت جهانی است؛ محصول خاص شهرستان خوسف که دست و پنجه بزرگان و قدیمی های این خطه تاریخی در 35 کیلومتری مرکز استان خراسان جنوبی آشنای دیرینه آن بوده است.

سراغ پنبه مله خوسف و پارچه هایی که از آن تولید می شود را از هر فرد کهنسال و سالخورده ای بگیری، کوله باری از تجربه و خاطره از آن دارد، چون این نوع پنبه به خوش یمنی و مقدس بودن شهرت دارد.

اعتقاد به خوش یمنی گیاه پنبه مله تا حدی بوده که هر کشاورز در حد توان خود کشت این نمونه پنبه را در کنار پنبه سفید یا سایر محصولات انجام میداد و اعتقاد داشت که اگر آب با عبور از این پنبه به دیگر محصولات برسد در باردهی و برکت زمین موثر خواهد بود.

همچنین از این پنبه بدون افزودن هیچگونه رنگ مصنوعی برای تولید لباس، سجاده، جانماز و چادر، پرده، قطیفه (قدیفه)، چادر، گردن پیچ و سایر محصولات استفاده میشد، بعد از گذشت دهه ها از فراموشی این محصول، هنوز قدیمی های شهرستان خوسف جانماز و سجاده مله حاصل دست خودشان را استفاده می کنند.

تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانسته اند. همچنین روشهای کاشت، داشت و برداشت پنبه مله مانند پنبه معمولی است اما به لحاظ کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی کنند بلکه با چوبالش روی بالشتک حلاجی می شود.

آنچه مشهود بوده این است که پنبه جزو سرمایه های منطقه و افراد منطقه در گذشته به حساب می آمده و شاخص های دیگری از جمله خوش رنگ بودن، طیف رنگی از کرم روشن تا قهوه ای آجری، نرمتر بودن این گونه پنبه نسبت به پنبه معمولی، موارد درمانی پارچه های مله، استفاده از آن همراه با سایر گیاهان دارویی و چربی گوسفند برای تولید سرمه چشم به دلیل تقدس، احترام و قداست پنبه مله بین بومیان منطقه، اعتقادات و باورهای مترتب بر آن، ویژگی های ساختاری و فیزیکی پنبه مله که به نسبت گرمتر بوده و برای فصول سرد سال نیز مورد استفاده قرار می گیرد و خاصیت آن به پشم شتر نزدیک است، موجب تمایز این پنبه شده است.

حدود سه تا چهار دهه اخیر بر اثر عواملی از قبیل خشکسالی ها، روی آوردن کشاورزان به کشت ارقام اصلاح شده و وارداتی پنبه و کمرنگ شدن صنایع دستی و تولیدات پرزحمت در کنار رونق پاچه های ماشینی، پنبه مله به فراموشی سپرده شد و حتی بذر این گیاه محلی در حال فرسایش و نابودی بود.

با توجه به اهمیت فوق العاده حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی کشور به عنوان یکی از برنامه های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، احیا و خالص سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهدف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.

از همین روز دانش کشاورزی، فن نخریسی، سنتها و نمودهای شفاهی پنبه مله شهرستان خوسف در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد، سال 1398 نیز در شورای راهبری تعیین شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی، خوسف به عنوان شهر ملی پارچه سنتی «مَله» معرفی شد و در حال حاضر مسئولان استانی و شهرستانی به دنبال ثبت جهانی این محصول کم نظیر هستند.

هفته فرهنگی شهرستان خوسف که قرار است اولین بار از 22 تا 28 آبان برگزار شود، فرصت مناسبی برای معرفی پنبه مله به عنوان یکی از هویت های شهرستان خوسف و رونق دوباره صنعت پارچه بافی سنتی در این دیار است و به همین دلیل سراغ یکی از بانوان فعال در این حوزه رفتیم.

عضو موسسه خیریه حضرت رسول (ص) خراسان جنوبی گفت: از سال 82 به بعد کار پارچه بافی را آغاز کردیم و با موسسه خیریه دستان پرتوان بیرجند پارچه ها را تبدیل به محصول کردیم.

معصومه کرمانی ادامه داد: از سال 92 به بعد تلاش کردیم سنت پارچه بافی را در شهرستان خوسف احیا کنیم. لذا از نیم کیلوگرم بذر پنبه شروع به کاشت محصول کردیم.

وی با بیان اینکه اکنون از صفر تا 100 پنبه و محصولات تولیدی آن احیا شدهف گفت: ابتدا سراغ کشاورزان شهرستان رفتیم تا مجدد نسبت به کشت اقدام کنند اما نبود بازار آنها را بی انگیزه کرده بود که برای خرید محصول قول مساعد دادیم.

این بانوی کارآفرین پیرامون اینکه پنبه مله دارای قدمتی طولانی در خراسان جنوبی به ویژه شهرستان خوسف است، افزود: جهاد کشاورزی در تکثیر بذر پنبه مله با ما همکاری کرد و توانستیم چند هکتار از اراضی شهرستان را زیر کشت ببریم.

وی گفت: با خریداری محصول پنبه در ادامه کار برای ریسیدن پنبه دچار مشکل شدیم که به سراغ افراد کهنسال دارای تجربه رفتیم و چرخ ریسندگی موجود بود اما قادر به استفاده از توان آنها نبودیم.

کرمانی بیان کرد: با 70 کارخانه ریسندگی کشور ارتباط برقرار شد تا اینکه بالاخره یک کارخانه در اصفهان برای ریسندگی موافقت کرد و کار تسهیل شد.

وی افزود: ابتدا 40 دار بافندگی تامین و در سطح شهرستان و روستاها بین علاقمندان توزیع شد و اکنون 80 بافنده با ما همکاری مستمر دارند.

بانوی کارآفرین خراسان جنوبی گفت: آموزش های لازم به تمامی متقاضیان ارائه می شود سپس وسایل مورد نیاز از قبیل دار و نخ در منزل تحویل داده و در نهایت محصول عرضه و دستمزد به حساب بافنده واریز می شود.

وی اظهار کرد: محصولات تولیدی ما به بازارهای خارج از استان ارسال می شود و هیچ محصولی روی دست ما نمی ماند. لذا همه محصولات بازار فروش دارد. پارچه ها در عرض 80 سانتیمتر بافت می شود و درصدد هستیم با تامین تجهیزات جدید با عرض زیاد نیز پارچه تولید و هزینه ها کمتر شود.

عضو موسسه خیریه حضرت رسول (ص) خراسان جنوبی با اشاره به الیاف کوتاه پنبه مله یادآور شد: به دلیل کوتاه بودن الیاف این نوع پنبه، به عنوان مثال سه تن پنبه تبدیل به یک تن پنبه ریسیده می شود.

وی با اشاره به پیشینه پنبه مله در خوسف گفت: در فرهنگ این منطقه «مل» به معنای یک نوع خاک و به رسوبات ته نشین شده خاک گفته می شود. لذا به دلیل رنگ این پنبه که شبیه خاک است به آن مله گفته میشد. لذا برای مردم از اهمیت و تقدس خاصی برخوردار است.

کرمانی افزود: در کتاب نظام الدین محمود بن امیر احمد قاری یزدی معروف به «نظام قاری» شاعر سده نهم هجری که دیوانی به نام «دیوان البسه» داشته و در آن به پوشاک مردم زمانه خویش پرداخته، لباس های مله خوسف ذکر شده است.

وی بیان کرد: همچنین یکی از موضوعاتی که در فرهنگ قدیم خوسف بسیار رواج داشته، اینکه در جهیزیه دختران خود از تولیدات مله می گذاشتند و با آرزوی خوش یمنی او را به خانه بخت می فرستادند.

مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی هم مله را یکی از افتخارات و نشان هویتی شهرستان خوسف دانست و گفت: محصولات تولیدی مله به دلیل کیفیت و اهمیت آن باید نفیس و بازارپسند در سطح جهان باشد.

هادی شاهوردی افزود: هر گونه توسعه و نگاه به هنر ملی مله بافی در شهرستان خوسف باید براساس ایجاد ارزش افزوده باشد.

وی بر برگزاری دوره های تخصصی آموزش مله بافی تاکید کرد و گفت: باید هنرمندان صنایع دستی از تولید فله ای و خام به سمت تولید محصول مرغوب تر، با کیفیت تر و حرفه ای تر سوق داده شوند.

وی با اشاره به پیگیری های انجام شده برای ثبت جهانی پنبه مله خوسف تصریح کرد: برای جهانی شدن باید همه مجموعه های فعال دست به دست هم داده و با تجمیع این هنر، رقابت بازار پسند داشته باشند.

فرماندار خوسف نیز با بیان اینکه هفت هکتار از اراضی این شهرستان زیر کشت پنبه مله است، افزود: برای نخستین بار جشنواره مله در هفته فرهنگی شهرستان خوسف برگزار می شود و به دنبال ثبت جهانی این محصول هستیم.

سید علی حسینی یادآور شد: پنبه مله از تاریخچه و قدمت طولانی برخوردار است و به عنوان گیاه ویژه منطقه و منحصر به فرد خوسف از زمانهای گذشته کاشت شده که قابلیت ثبت در میراث جهانی را دارد.

وی بیان کرد: نخستین خانه مله بافی خراسان جنوبی در خانه تاجور شهرستان خوسف راه اندازی شده که در این خانه تاریخی نحوه تبدیل پنبه مله به نخ، مراحل برداشت پنبه تا تبدیل شدن به محصول، نمایشگاهی از پارچه های قدیمی و جدید مله، استقرار چند دار مله برای تهیه پارچه و برنامه ریزی برای آموزش دوره تخصصی نخ ریسی مله به نسل نوجوان و جوان به نمایش گذاشته شده است.

همچنین مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف گفت: در زمینه احیای پارچه مله نخستین شرکت تعاونی تخصصی صنایع دستی مله با عنوان شرکت تعاونی تولیدی صنایع دستی ریس مله خوسف راه اندازی شده است.

علی صالحی بیان کرد: در حال حاضر در شهر خوسف 80 نفر در حوزه پارچه بافی سنتی فعال هستند که در زمینه تبدیل پنبه مله به پارچه یا به صورت تلفیقی با سایر روش ها مشغول به کار هستند.

وی گفت: یکی از اهداف ما افزایش تولیدات مله و صادرات آن به کشورهای دیگر است که تا همین لحظه نیز بازار این محصولات نشان از استقبال مشتریان دارد.

مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف از برگزاری 2 دوره مسابقه نخ ریسی و بافت مله در قالب جشنواره ملی مله خبر داد و گفت: این مسابقات به مناسبت هفته فرهنگی خوسف 23 و 24 آبان جاری برگزار می شود.

وی ادامه داد: علاقمندان به شرکت در این رقابت ها تا پایان وقت اداری روز دوشنبه 22 آبان برای ثبت نام مهلت دارند و می توانند به اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوسف مراجعه کنند.

صالحی با بیان اینکه جشنواره ملی مله 25 آبان در خانه تاجور خوسف برگزار می شود، گفت: علاقمندان به شرکت در این مسابقات باید مشخصات و نام بخش مورد نظر خود را به شماره تلفن 09157407773 پیامک کنند.