مراغه یکی از شهرهای دیدنی آذربایجان شرقی به شمار می رود

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، مراغه یکی از شهرهای دیدنی آذربایجان شرقی به شمار می رود.

مراغه در استان آذربایجان شرقی، میلیون ها سال قبل در دوره دوم و سوم زمین شناسی و قبل از فوران آتشفشان سهند محل استقرار و زندگی حیوانات عظیم الجثه بوده و فسیل های مکشوفه از 32 گونه پستاندار و 2 جنس از پرندگان منطقه فسیلی مراغه را به بهشت فسیل جهان معروف کرده است. حتی چندی پیش نیز خبرها از کشف 400 قطعه فسیل 10 میلیون ساله از منطقه آهق مراغه حکایت داشتند.

مراغه در دوره مادها، مار آویا و یا مادآوا خوانده میشد که به معنی جایگاه ماد است. مراغه در عصر هخامنشیان در محدوده یکی از ساتراپ های مهم آن روزگار به مرکزیت شهر شیز در نزدیکی تخت سلیمان فعلی واقع بوده. در زمان ساسانیان نیز به علت وجود آتشکده آذرگشب در شهر شیزو یکی از چهار آتشکده فرعی آن در نزدیکی مراغه به نام معبد مهری از اهمیت خاصی برخوردار و مورد توجه شاهان ساسانی بود.

این شهر علاوه بر آنکه قبل از اسلام مورد توجه بود، بعد از اسلام و حتی زمان حمله مغول ها نیز مورد توجه قرار گرفت و در دوره های مختلف مرکز آذربایجان بود و در نهایت هم مرکز حکومت ایلخانیان شد.

جواد محرم پور (رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شهرستان مراغه) با اشاره به آنکه مراغه از جمله 10 شهر تاریخی و گردشگری کشور است، گفت: عمده گردشگران مراغه فرهنگی و تاریخی هستند و در تابستان 1402 حدود 250 هزار نفر از گردشگران داخلی به این شهر سفر کرده اند. این شهر حدود 18 هکتار بافت تاریخی مصوب دارد و به شهر گنبدها نیز معروف است. البته نه تنها به لحاظ جاذبه های تاریخی و طبیعی بلکه به لحاظ آثار فسیلی نیز در جهان شناخته شده است.

او پیرامون اینکه مراغه یکی از شهرهای دیدنی آذربایجان شرقی به شمار می رود، ادامه داد: علاوه بر آثار تاریخی، صنایع دستی و سوغات مراغه نیز معروف است و گردشگران علاقه ویژه ای به باسلوق و سجوق دارند که از شیرینی های محبوبی است که با شیره انگور طبیعی تهیه می شود. علاوه بر اینها، صابون مراغه نیز از معروفیت خاصی برخوردار است و کمتر کسی هست که نام آن را نشنیده باشد. البته کمتر پیش می آید که گردشگران صرفا به دلیل شنیدن نام صابون مراغه به این شهر سفر کنند و شاید حدود 20 درصد گردشگران به این واسطه به مراغه بیایند اما عمدتا به دلیل آنکه این شهر یک شهر تاریخی است، گردشگران جذب می شوند.

به گفته محرم پور، چند سال پیش طرز پخت صابون مراغه ثبت ملی شد ولی آنچنان که باید بر روی این سوغات تبلیغات لازم انجام نگرفته. تلاش بر آن است تا معرفی بیشتری در این خصوص صورت گیرد. شاید حتی بتوان صابون مراغه را تبدیل به برندی برای حوزه گردشگری و سوغات این شهر کرد.

در دوره ای مراغه پایتخت هلاکوخان مغول بود و یکسال بعد از معرفی به عنوان پایتخت، رصدخانه مراغه که به نوعی نخستین بنای عصر ایلخانی نیز بود بوسیله خواجه نصیرالدین طوسی ساخته شد. او این محل را تبدیل به بزرگترین مرکز علمی جهان در آن دوره کرد. این محل تا سالها الگوی ساخت رصدخانه های بزرگ بود و الغ بیک براساس طرح این رصدخانه، رصدخانه ای را در سمرقند بیان نهاد. همچنین فومن جی منجم چینی با الهام از این مجموعه رصدخانه ای را در چین ایجاد کرد.

با وجود آنکه این مجموعه از بخشهای مختلفی چون برج مرکزی، کتابخانه، واحدهای صدور پنجگانه و دیگر واحدهای کارگاهی از جمله ریخته گری و محل ساخت ابزارآلات تشکیل میشد اما اکنون جز چند آجر و بخشهایی که پی بنا را نشان می دهد باقی نمانده است. این در حالی است که گفته می شود ساختمان اصلی رصدخانه مراغه به شکل دایره بوده و بنایی سه طبقه بوده و حدود 20 متر ارتفاع داشت.

همین رصدخانه تاکنون توانسته نام مراغه را به عنوان پایتخت نجوم ایران در بخش گردشگری یدک بکشد با این وجود محرم پور از تعداد گردشگران نجوم که به مراغه سفر می کنند، اظهار بی اطلاعی کرد و گفت: مراغه به عنوان یک جاذبه گردشگری و نجوم شناخته شده و گردشگران زیادی هر ساله به این شهر سفر می کنند.

اما انتظار دیدن یک رصدخانه با تمام امکانات و…را نداشته باشید، چرا که درون گنبد فلزی سفیدی که از قضا در سال 1375 به دور باقی مانده رصد خانه مراغه کشیده اند، چیزی جز چند آجر زیربنا و داربستهایی که برای مرمت تا سقف کشیده شده اند، باقی نمانده و بیشتر وسایل آن مانند کره فلکی نیز اکنون در موزه های آلمان، انگلیس و ترکیه نگهداری می شود.

مهرداد علیزاده (کارشناس میراث فرهنگی مراغه) در این باره گفت: این رصدخانه در زمان خود حدود 80 سال فعال بود و بعد از فوت هلاکو و خواجه نصیر و انتقال پایتخت به تبریز، رصدخانه مراغه کمتر مورد توجه قرار می گیرد و حمله اقوام مختلف نیز آسیب هایی را متوجه آن کرد تا آنکه به مرور زمان به فراموشی سپرده می شود و زیر خاک مدفون می شود.

گفته می شود که امکان نصب تلسکوپ داخل این رصدخانه نیز وجود ندارد، چرا که در سال 657 هجری قمری و زمانی که خواجه نصیرالدین طوسی این رصدخانه را ساخت، چیزی به نام تلسکوپ در دنیا وجود نداشت و رصد براساس ریاضیات و فیزیک انجام میشد. یکی از دلایل انتخاب این مکان نیز قرار گرفتن آن بر روی نصف النهار ناظر است که از مراغه رد می شود. همچنین بر روی این تپه ابر کمتر تشکیل می شود و مبنای رصد نیز حرکت خورشید بود. حتی زاویه تابش و حرکت خورشید تا دهم ثانیه را می سنجیدند. اتاقکهای پشتی محل نگهداری اسناد و مدارک و یافته های رصدخانه بود و اتاقهای جلویی محل تحقیق و پژوهش و کار دانشمندان بود. همچنین به غیر از برج مرکزی، در خارج از آن دوایر پنجگانه طراحی شده که دستگاه های سینوسی و کره فلکی و…در این دوایر نصب بودند.

رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شهرستان مراغه همچنین از عدم تعریف فصول باستان شناسی در این منطقه خبر داد و گفت: امسال فصل کاوش تعریف نشد، چرا که بودجه لازم را نداریم اما تلاش داریم تا امسال بتوانیم بودجه لازم برای کاوش در معبد مهر را دریافت کنیم.

او درخصوص انجام حفاری های غیرمجاز در مراغه نیز گفت: حفاری غیرمجاز در منطقه داریم و حتی طی یک ماه گذشته در حدود 6 و 7 مورد شناسایی کرده ایم که دستگیر شدند. بیشتر این حفاری های غیرمجاز در اطراف تپه های تاریخی انجام می شود. درواقع 150 روستای تاریخی شهرستان مراغه دارای آثار تاریخی هستند که از دست حفاران غیرمجاز دور نمی مانند. تاکنون یگان حفاظت میراث و گردشگری موفق شده تا بسیاری از حفاران غیرمجاز را شناسایی و دستگیر کند.

به گفته محرم پور، بیشتر خرید و فروش هایی که در حوزه قاچاق اشیای تاریخی انجام می شود، تقلبی هستند و به جرات میتوان گفت از میان اشیای کشف شده از حفاران غیرمجاز 95 درصدشان تقلبی بود.

یکی از جاذبه های مراغه، موزه تخصصی دوره ایلخانی است. این موزه فعالیت خود را در سال 1375 به عنوان نخستین موزه تخصصی ایلخانی در مجاورت مقبره اوحدی آغاز کرد. در این موزه آثاری از انواع سفال و کاشی های مختلف از همه تکنیکهای رایج سفالگری این دوره شامل زیرلعاب شفاف، زرین فام، مینایی، لعاب لاجورد، مشبک و مجموعه کاملی از سکه های ایلخانان ایران و انواع اشیای شیشه ای، فلزی و تعدادی نسخ خطی را در خود جای داد.

محمد شهریاری (مسئول موزه تخصصی دوره ایلخانی) از نمایش 330 اثر در این موزه خبر داد و گفت: حدود 650 اثر نیز در مخزن موزه نگهداری می شود و تمام اشیاء دارای شناسنامه هستند و ساماندهی شده اند. سالانه نیز حدود 11 هزار بازدید کننده داریم که بیشتر آنها گردشگران داخلی هستند، چرا که طی سالهای اخیر تعداد بازدید کنندگان خارجی بسیار کاهش یافته و شاید در حدود 50 نفر شده باشد.

شهریاری با اشاره به آنکه درحال حاضر فعالیتهای پژوهشی در موزه و مراغه تعطیل شده، گفت: شاید به دلیل کمبود بودجه است که کارهای پژوهشی کاهش یافت. اما طی این مدت شاهد دستگیری حفاران غیرمجاز و کشف و ضبط آثاری بودیم که در کشفیات آنها بدست آمد. احتمالا به زودی بخشی از این آثار به موزه تخصصی دوره ایلخانی منتقل می شوند.

به گفته او، از آنجا که آمار بیکاری در مراغه زیاد است میزان حفاری و قاچاق آثار تاریخی نیز زیاد شده است. چنانکه طی 7 ماه اخیر حدود 130 شی از قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز ضبط شده که بیشتر این اشیاء به دوره ساسانیان و پسا ساسانی مرتبط است و شامل انواع ظروف سفالی و شیشه ای می شود. البته که خرید و فروش آثار باستانی و تاریخی در مراغه زیاد انجام می شود.

با توجه به آنکه موزه تخصصی ایلخانی در مجاورت ساختمانهایی قرار دارد که در حال تخریب هستند، به گفته مسئولان میراث این بخشها تملک و خریداری شده و قرار است به زودی به موزه اضافه شود. شاید همین بخشهایی که قرار است به زودی به موزه افزوده شوند، امکان نمایش آثار بیشتری را فراهم کنند. چنانکه گفته می شود به زودی در دیگری در آن سوی موزه بازگشایی خواهد شد و بسیاری از آثار که در حیاط موزه زیر آب و باران و باد و آفتاب قرار دارند، ساماندهی شوند. به گفته مسئول موزه، این سنگ قبرها از روستاهای اطراف جمع آوری شده و مربوط به قرون مختلف از 8 تا 11 هجری هستند. بیشتر این آثار مربوط به دوره حکومت قره قویونلوها و ایلخانیان است. بیشتر این سنگ قبرها شبیه قوچ بودند که نمادی از مرد سالاری در جامعه آن زمان است.

هرچند مراغه را به شهر گنبدها می شناسند اما بیشتر این به اصطلاح گنبدها در واقع برج مقبره هایی هستند که برای پوشش محل دفن شخصیت های مهم در دوره سلجوقیان و ایلخانی ساخته شده اند و در واقع هیچ یک از این برج ها دارای گنبد آنچنان که ما از یک اثر تاریخی گنبددار انتظار داریم نیستند و تنها برج هایی هستند برای پوشش دادن مقبره اشخاص مهم در دوره های مختلف تاریخ بخصوص دوره ایلخانیان است. از جمله این مقبره ها و میتوان به «گنبد سرخ» بنایی از دوره سلجوقیان اشاره داشت که شیوه خاص معماری آجری و تزئینات طاقنماهای آن جالب توجه است.

اثر دیگر، «گنبد کبود» است که مقبره منسوب به مادرهلاکوخان است که از جمله بناهای اواخر سلجوقیان است. این گنبد ده ضلعی است و در تزئینات آن تلفیق کاشی فیروزه ای با آجر به صورت گره چینی دیده می شود.

«گنبد غفاریه» نیز بنای چهارگوش آجری است که هر چهار ضلع آن با ستون هایی با نقش لوزی ساخته شد. این گنبد در دوره ایلخانان توسط حاکم وقت مراغه بنام امیر شمس الدین قراء سنقرالچر کسی منصوری ساخته شده و هدف از آن هم جلب رضایت ایلخان اعظم بود اما ابوسعید به خاطر خشنودی ممالک مصر دستور قتل امیر شمس الدین را در خفا صادر و او را در سردابه این گنبد دفن می کنند.

«گنبد مدور» نیز برجی استوانه ای هست که روی ازاره سنگی در دو طبقه بنا شد. آجرچینی زیبای ضلع بیرونی سر در ورودی آن نظر بیننده را جلب می کند. قسمت داخلی برج نیز دوازده ضلعی است و تزئینات گچی آن به مرور زمان از بین رفته است.