معماری شگرف حرم رضوی را بشناسید

ایسنا/ این خبر به جهت اینکه معماری شگرف حرم رضوی را بشناسید، برای شما نوشته شده است.

حرم مطهر امام رضا (ع)، علاوه بر جایگاه والایی که به لحاظ مذهبی و معنوی برخوردار است، همچون بسیاری دیگر از بناهای تاریخی به علت معماری منحصر بفردی که دارد از جمله جاذبه های گردشگری مهم ایران به شمار می رود؛ به گونه ای که آرامگاه امام رضا (ع) در مشهد با برخورداری از ویژگی ها و عناصر متنوع معماری، سالانه پذیرای میلیون ها زائر و گردشگر است.

گفته می شود که نمیتوان معماری حرم امام رضا (ع) را ایرانی یا اسلامی دانست، بلکه بهتر است از معماری ایرانی در دوره اسلامی سخن بگوییم؛ درحقیقت علت این ماجرا این است که زندگی عرب ها، عشایری و هنر آنها شاعری، بوریابافی و...بود؛ لذا سطح معماری آنها ساده محسوب میشد.

حرم مطهر رضوی نه تنها گنجینه واقعی فرهنگی و هنری است، بلکه در زمینه های مردم شناسی، جامعه شناسی، روان شناسی و اجتماعی بسیار مفید است. بسیاری از هنرها مانند معماری، نگارگری و...در آن دیده می شود، اما متأسفانه این آثار هنری، فرهنگی، کتیبه های حرم و بسیاری از زیبایی های حرم از دید بیشتر زائران آن پنهان مانده است.

اهمیت و ارزش مکانی و موقعیت کنونی شهر مشهد تا حد بسیاری مرهون وجود حرم مطهر رضوی در این شهر است. با توجه به ارزش معنوی و والای این بنا، بهترین و باشکوه ترین هنرهای ایرانی در دوره اسلامی را در این مجموعه زیارتی می توان مشاهده کرد. این مجموعه تاریخی و هنرمندانه شامل صحن ها، ایوان ها، رواق ها، موزه های غنی و کتابخانه مرکزی است.

کاشی کاری های زرین فام، معرق مزین به آیات کریمه و احادیث جلوه خاصی به حریم مقدس امام رضا (ع) بخشیده است. از دیگر آثار باشکوه داخل حرم، سه محراب زیبای زرین فام مربوط به قرن هفتم هجری و ضریح طلا پوش روی مضجع امام رضا (ع) است که با خطوط ثلث نستعلیق، آیات قرآن مجید و اشعار فارسی مزین شده است.

بطور کلی حرم امام رضا (ع) در حال حاضر یکی از جامع ترین و زیباترین ابنیه معماری جهان اسلام به شمار می رود و دایرةالمعارف کاملی از هنر معماری، کاشی کاری، آینه کاری، مقرنس و گچ بری دوره های مختلف اسلامی است.

براساس مقاله معماری شگرف حرم رضوی را بشناسید، باید بدانید که حرم مطهر رضوی، سبک معماری هنری پیوسته ای است که پیشرفت آن در طول قرنها نمایانگر شاهکاری بی نظیر از خلق فضایی مقدس است. این مجموعه بویژه در دوره سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفویه و قاجاریه بیشترین تغییرات را داشته است.

افرادی که بنای حرم را ساخته و شکل داده اند، حکیمان، دانشمندان و روان شناسان بزرگی بوده اند که سعی داشته اند هنر ایرانی را در این بنای مذهبی تجلی دهند.

حال اگر بخواهیم نگاهی به سرگذشت تاریخی این مجموعه داشته باشیم، میتوان گفت که در طول تاریخ ایران همه دولتها دغدغه حفظ و نگهداری حرم مطهر را به عنوان یک ارزش برای همه نسل ها به عنوان خاستگاهی برای حفظ مداوم مفاهیم در طول قرنها داشته اند. داده های تاریخی حاکی از آن است که این مجموعه در مراحل مختلف با توجه به نیاز مردم و آیین های مرتبط با حرم مطهر توسعه یافته است.

مشهد که در ابتدا روستای کوچکی بود، در خاک توس و در دهکده سناباد بنا شد. این مکان با دفن هارون الرشید در آن اهمیت یافت و به «بقعه هارونیه» شهرت یافت. پس از دفن هارون، به دستور مأمون آرامگاهی به سبک معماری خراسانی در اطراف قبر ساخته می شود.

امام رضا (ع) پیش از سفر به مرو، این مکان را به عنوان محل دفن خود به همراهانش نشان دادند. پس از شهادت امام در توس، پیکر آن حضرت را در همین بقعه به خاک سپردند و نام آنجا به «مشهدالرضا» تغییر کرد. تا زمان ظهور سربداران، قبر هارون الرشید در پایین قبر امام قابل رؤیت بود اما سربداران صورت قبر هارون را محو کردند.

پس از شهادت امام، او را در قسمت بالای قبر هارون الرشید دفن کردند. در ابتدا، معماری حرم امام رضا (ع) به شکل یک چهاردیواری ساده، بدون تزئینات، کم ارتفاع و با ورودی کوتاه ساخته شده بود. معماری اطراف حرم از قرن دوم هجری شروع به تغییر کرد. در این دوره با کشیدن حصار به دور حرم امام رضا(ع)، این بارگاه نقش ارگ را برای شهر ایفا میکرد. حرم امام رضا (ع) هسته اصلی شهر و ارتباط آن با اطراف محدود بود.

این بقعه در دوران سامانیان، دیالمه و غزنویان بارها مورد تعمیر و افزودن تزئینات قرار گرفت اما نخستین گنبد بر روی حرم امام رضا (ع) در دوران حکومت سلطان سنجر سلجوقی بر فراز قبر ایشان نصب شد. جنس این گنبد از کاشی و دارای مقرنس های آیینه کاری شده بود که تا به امروز هم به جا مانده است. سلطان محمد خوارزمشاه نیز از کسانی بود که حرم را با مرغوب ترین کاشی های آن زمان تزیین کرد و دستور داد دو محراب به حرم اضافه کنند. مناره گنبد در دوره غزنویان و به دستور ابن معتز حاکم شیراز بنا شد.

از اوایل قرن یازدهم ه.ق اقدامات اساسی و گسترده ای چه به لحاظ ساختاری و چه به جهت کاربرد شیوه های معماری و نگارگری در مجموعه معماری حرم رضوی اعمال شد و علاوه بر شیوه های بومی، از شیوه معماری رایج در اصفهان نیز در برخی فضاهای معماری حرم مطهر استفاده شد.

گنبدها، تالارها، رواق ها و مناره ها نیز که هر کدام بدیل هایی در معماری کهن ایران داشت، زنده کننده خاطره تاریخی ایرانیان در قلمرو معماری است که مجموعه حرم مطهر رضوی را شکل داده و معماران و هنرمندان ایرانی همواره در ساخت و پرداخت آن مجموعه عظیم قدسی به رعایت اصول معماری ایرانی وفادار بوده اند.

فرهنگ ایرانی همچنین در قالب نگارگری در جای جای حرم مطهر تجلی یافته است. گره های تزئینی آجری و چوبی و گچی و آئینه، معرق های کاشی و چوب و سنگ، شمسه های کاشی و گچی و آینه و طلا، نمادهای اسطوره ای و کتیبه های فارسی از جمله تجلیات فرهنگ ایرانی است که در مجموع موجب شده حرم مطهر امام رضا (ع) نه تنها محفل عاشقان و شیفتگان امام بلکه تجلی گاه فرهنگ و هنر ایرانی نیز باشد.