پیشرفت تکنولوژی در حرم رضوی میان معماری معاصر با سبک فاخر گذشته گسست ایجاد کرد

ایسنا/ براساس اخبار واصله، پیشرفت تکنولوژی در حرم رضوی میان معماری معاصر با سبک فاخر گذشته گسست ایجاد کرد.

از اوایل قرن 14 خورشیدی و پس از نابسامانی های اواخر دوران قاجار عواملی چون امنیت نسبی راهها، ساخت راه آهن و ازدیاد وسایل نقلیه موجب حضور و ازدحام زائران در حرم مطهر شد. در نتیجه برای تسهیل تردد زائران و مسافران در اطراف و فضاهای مجموعه آستان قدس رضوی اقداماتی نیز صورت گرفت.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس خراسانی در خصوص تاریخچه و معماری حرم رضوی اظهار کرد: اقدامی که برای تسهیل تردد زائران و مسافران در مجموعه حرم انجام شد، به قیمت خدشه بافت تاریخی و سنتی اطراف حرم و انهدام بسیاری از سازه ها ارزشمند مانند خانه های قدیمی، مدارس، مساجد، مقابر، بازارها، گذرگاه ها و کاروانسراها شد. همچنین این موارد سرآغازی جهت توسعه و در نهایت دگرگونی در ساختار فضاها و کاربرد مصالح و تزئیناتی شد که چندان با گذشته همخوانی نداشت.

وی اضافه کرد: در سال 1307 خورشیدی رضا شاه به مشهد آمد و دستور داد خیابانی به صورت کمربندی پیرامون مجموعه حرم احداث کنند. آن خیابان که با تخریب بخش وسیعی از بافت سنتی مشهد ایجاد شد، تقریبا دایره ای شکل بود و «فلکه» نامیده می شد؛ این خیابان 30 متر عرض داشت و شعاع آن از راس گنبد 180 متر بود.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: پس از ایجاد فلکه بر لزوم ایجاد موزه در مجموعه حرم مطهر تاکید شد و جهت تحقق آن ایده ساخت سالنی بالای ساختمانها در شمال بست بالاخیابان پیشنهاد شد اما تصمیم نهایی بر احداث ساختمانی در زمینی بین صحن نو و قوس جنوبی فلکه گرفته شد و یک بنای سه طبقه به عنوان موزه و کتابخانه حرم ساخته شد. آن زمین جایگاه مدرسه بزرگی به نام «مدرسه پایین پا» بود که «میرزا سعدالدین» وزیر خراسان در عهد شاه سلیمان صفوی به سال 1087 هجری قمری ساخته و وقف کرده بود.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: در نهایت طرح و نقشه موزه توسط آندره گدار فرانسوی تهیه شد و ساخت آن در سال 1316 خورشیدی آغاز شد. ساخت آن که به دلیل رویدادهای جنگ جهانی دوم با وقفه مواجه شده بود، در آذر 1324 خورشیدی به پایان رسید. ساخت و سازها و تغییر و تحولات پس از سال 1320 نیز ادامه یافت و تاسیساتی مانند میهمانسرا، دارالشفا و تالار تشریفات ساخته شد.

وی عنوان کرد: در سالهای 36 تا 38 به همت خیرین و با هنرمندی استادان و کارگران فنی که بیشتر از اصفهان دعوت شده بودند، ضریح طلا و نقره نفیسی به طول 4/05 متر، عرض 3/06 متر و ارتفاع 3/60 متر ساخته شد و در تاریخ 22 بهمن 1338 به جای ضریح فولادی قدیمی نصب شد.

لباف خانیکی گفت: البته ازدحام زائران مسئولان را واداشت که جهت رفاه آنها در داخل روضه منوره نیز تغییراتی ایجاد و تنگنای ضلع غربی را که فقط 85 سانتیمتر عرض داشت، دگرگون کنند.

وی تصریح کرد: در نتیجه برای رفع مشکل موجود در آن زمان و رفاه زائران در سالهای 42 تا 44 خورشیدی به ابتکار مهندسان متخصص فضای سمت مغرب حرم مطهر وسعت داده شد، در ضلع غربی حرم مجاور مسجد بالاسر طاق بزرگی احداث و طرفین آن بر 2 ضلع شمالی و جنوبی روضه استوار شد.

این باستان شناس و پژوهشگر خراسانی اضافه کرد: زیر آن طاق با ایجاد 2 پایه بزرگ سه درگاهی به منظور استحکام بخشی ساخته شد و ضمن گشادگی مسیر طواف زائران ارتباط روضه با مسجد بالاسر هم فراهم شد. باید گفت که درگاه میانی چهار متر و هر یک از درگاهی های طرفین 1/70 متر است و نمای طاق و پایه ها با کاشی معرق پوشیده شده است.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: در سال 1353 آیینه کاری های عصر ناصرالدین شاه از دیوارها و سقف روضه منوره جمع آوری و جای آن را کاشی های معرق گرفت و طاقچه ها، رف ها و قاب هایی جهت عرضه جواهرات، امانات و تزیینات بر دیوارها و ساقه گنبد تعبیه شد.

وی گفت: در سال 1358 خشت های طلای سطح گنبد و مناره ها برچیده شد و با خشت های طلای جدید که با استفاده از تکنیک طلاکاری «الکترولیت» پوشش داده شده بود، در 700 متر مربع برای گنبد و 145 متر مربع برای مناره ها روکاری انجام شد. در همین زمان فضاسازی اطراف حرم و بدنه سازی های مشرف بر فلکه نیز در حال تغییر و دگرگونی بود.

این باستان شناس خراسانی اظهار کرد: اقدامات مرمتی کاشی ها و تزیینات معماری کماکان ادامه داشت تا اواخر دهه 60 که مرحله دیگری از دگرگونی آغاز شد و در تعقیب طرح توسعه و نوسازی حرم مطهر تصمیم گرفته شد تا بر گرد حرم مطهر زیرگذر دورانی ایجاد شود.

لباف خانیکی افزود: در اجرای آن طرح بزرگ در پیرامون حرم کانال عظیم و عریضی خاکبرداری و با بتون آرمه مسلح و تجهیز شد و گرداگرد زیرگذر صدها ستون ستبر بتنی برافراشته شد تا صحن ها و فضاهایی را که بعدها ساخته شد، بر فراز خود تحمل کند و فضاهای خالی بین آنها به پارکینگ تبدیل شود.

وی ادامه داد: همزمان با تکمیل و تجهیز زیرگذر ساخت صحن ها، رواق ها، مناره ها و فضاهای کاربردی متنوع و متعدد در نقاط مختلف مجموعه حرم مطهر ساخته شد و در فرآیند ساخت و ساز انبوه و سریع در معماری و نگارگری فضاهای نوساخته از شیوه هایی استفاده شد که تازگی داشت و حتی شباهت بعضی از آن به معماری مکه، مدینه و کشورهای عربی بیشتر از بناهای مذهبی دوران اسلامی ایران بود.

این پژوهشگر خراسانی تشریح کرد: البته باید گفت که استفاده از تکنولوژی در معماری نیز بین معماری معاصر و معماری فاخر گذشته گسست ایجاد کرد و دیوارچینی ها، آجرکاری ها و کاشی کاری از سنت ها بسیار فاصله گرفت و به عقیده من این اقدام روان معماران درستکار و هنرمندان چیره دست و کاردان دیروز و ذوق لطیف و نقاد هنرمند امروز را آزرده خواهد کرد.