شناسایی چندین محوطه پیش از تاریخ در کرانه های خلیج فارس

ایلنا/ براساس آخرین گزارش های واصله، شناسایی چندین محوطه پیش از تاریخ در کرانه های خلیج فارس صورت پذیرفت.

پروژه بررسی های باستان شناسی فراگیر در کرانه ها و جزایر خلیج فارس و سواحل مکران از جمله پروژه هایی است که سال گذشته در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری مصوب شد و اکنون نخستین فصل حدود 3 ماه است که در سه شبکه 50 در 50 کیلومتر توسط سه تیم در مناطقی از سواحل خوزستان و دو منطقه در سواحل بوشهر آغاز شد. البته تیم جدیدی نیز برای شناسایی در هرمزگان اعزام شده اند. همچنین، تمام جزایر خلیج فارس در این پروژه در نظر گرفته شده اند. این پروژه 5 سال به طول خواهد انجامید و هر سال تیم های مختلف برای بررسی شبکه های مختلف عازم کرانه های خلیج فارس خواهند شد.

عباس مقدم (سرپرست پروژه بررسی های باستان شناسی فراگیر در کرانه ها و جزایر خلیج فارس و سواحل مکران) در خصوص چرایی و لزوم اجرای چنین پروژه ای در سواحل خلیج فارس گفت: پیش از این پروژه و برای سالهای متمادی براساس گفته های تاریخدانانی مانند دمورگان و…گفته میشد به دلیل تغییرات آب خلیج فارس هیچگاه استقرارگاه های پیش از تاریخ در این منطقه برقرار نشده است. از آنجا که سالها بسیاری از باستان شناسان ایرانی براساس حرف ها و پیش بینی های این افراد کاوش می کردند و توجه زیادی به حرف های آنها داشتند از این رو، هیچگاه به سراغ مناطق سواحل خلیج فارس برای کاوش نرفتند.

در واقع، پی جویی برای این مهم نداشتند که برای یافتن شهرهای پیش از تاریخ کرانه خلیج فارس را نیز جستجو کنند. این در حالی است که طی سالهای اخیر بطور تصادفی یک یا دو سایت مشخص شد و همین امر دلیلی شد تا پروژه بررسی های باستان شناسی فراگیر در کرانه ها و جزایر خلیج فارس و سواحل مکران را تعریف کنیم تا برویم و ببینیم در این پهنه چه خبر است.

او ادامه داد: نیازمند دریافت اطلاعات دقیق در خصوص پراکندگی زیستگاه ها در کرانه های خلیج فارس هستیم باید بدانیم که چه کیفیتی داشتند، چگونه بودند، کجا بودند و مربوط به چه تاریخ هایی هستند. بررسی هایی که تاکنون انجام گرفته، دستاوردهای چشمگیری داشته چنانکه موفق به شناسایی تعدادی از شهرهای ساحلی دوره اواخر ساسانی و اوایل دوره اسلامی شدیم که بسیار مهم است. این شهرها کاملا به آب چسبیده هستند و با توجه به وسعت این شهرها که در کرانه خلیج فارس بدست آمده، می توانیم تاریخی دقیق تری را برای این منطقه تعریف کنیم. حتی در یکی از پروژه های شناسایی که در محوطه ای 50 در 50 کیلومتر در بوشهر انجام شد، موفق به شناسایی 11 سایت پیش از تاریخ شدیم که به هزاره پنجم مربوط می شود.

سرپرست پروژه بررسی های باستان شناسی فراگیر در کرانه ها و جزایر خلیج فارس و سواحل مکران در پاسخ به این سئوال که آیا با کشفیات جدید باستان شناسان میتوان ارتباطی بین استقرار در کرانه های خلیج فارس و محوطه های باستانی نزدیک به این منطقه از چگاسفلی گرفته تا شوش و… برقرار کرد، گفت: بله چرا که نه. چگاسفلی به این محوطه ها بسیار نزدیک است. ضمن آنکه آثاری که تاکنون از این محوطه ها بدست آمده شباهت بسیاری به آثار چگاسفلی دارند.

احتمال بسیار زیاد بتوانیم با مطالعات بیشتر ارتباط تنگاتنگ بین این محوطه ها ایجاد کنیم. نباید فراموش کرد که شناسایی محوطه های پیش از تاریخ در کرانه های خلیج فارس، رویکرد اشتباهی که در گذشته به این منطقه وجود داشت را زیر سئوال برده است. آن رویکرد اشتباه سبب شده بود که بیش از 7 دهه این منطقه را کنار بگذاریم و باستان شناسان پیش از تاریخ به سراغ آن نروند این در حالی است که کرانه ها بسیار جالب توجه هستند و حتی منطقه مستعدی برای بروز زیستگاه های انسانی هستند.

چرا که از یک سو به فاصله نزدیک ارتفاعات زاگرس را داریم که سرشار از مواد معنوی و مراتع هستند و در دیگر سو در دامنه این ارتفاعات با دشت رسوبی روبرو هستیم که هر سال آب باران و سیلاب جاری شده از این ارتفاعات خاک شوره شده و مانده سال گذشته را می شوید و خاکی مناسب کشاورزی را در اختیار جوامع پیش از تاریخ می گذاشت. در واقع این منطقه مستعد برای کشاورزی و دامپروری است.

این باستان شناس در پاسخ به این سئوال که آیا میتوان گفت قوم یا مردمانی متفاوت از آنچه در مناطق همجوار کرانه های خلیج فارس زندگی می کردند در دوران پیش از تاریخ در این منطقه مستقر بودند، گفت: هنوز نمیتوان چیزی دراین خصوص گفت اما بستر زیست در این کرانه ها برای زیست در دوران پیش از تاریخ مناسب بود. نکته قابل تامل آن است که مردمان پیش از تاریخ در کرانه های خلیج فارس علاوه بر ارتفاعات و دشت رسوبی که سایر مردمان نیز از آن برخوردار بودند از دو ویژگی دیگر از جمله دسترسی به دریا که سرشار از منبع غذایی است و همچنین دسترسی راحت تر به سایر مناطق همجوار دریا برخوردار بودند.

در واقع جوامعی که در کرانه های خلیج فارس ساکن بودند خیلی راحت تر از جوامعی که در ارتفاعات زندگی می کردند به مناطق کرانه ای که امروزه به نامهای بوشهر، دیلم و حتی عراق و کویت می شناسیم و…دسترسی داشتند. تمام این نکات انجام مطالعات عمیق تر در این منطقه را گوشزد می کند و لازم است جامعه باستان شناسی توجه بیشتری به این منطقه داشته باشد.

مقدم با اشاره به کاوش هایی که در سایت تهماچی صورت گرفته، گفت: تل تهماچی، محوطه ای پیشاتاریخی است که در فاصله اندکی از کرانه های فعلی خلیج فارس جای دارد و با وسعتی در حدود هفت هکتار و نهشته های فرهنگی بالغ بر ده متر که برپایه شواهد سطحی، توالی زمانی اواخر هزاره ششم تا اواسط هزاره سوم پیش از میلاد را داراست، همچون کلیدی برای درک هرچه بهتر جوامع پیش از تاریخی در کرانه های شمالی خلیج فارس است. در این سایت تعداد زیادی استخوان و آثار حیوانات دریایی و ماهی بدست آمد که نشان از ایده آل بودن این منطقه برای شکل گیری جوامع پیش از تاریخ است.

مقدم همچنین در پاسخ به این سئوال که هرچند تاکید می شود باید به کرانه های خلیج فارس توجه بیشتر داشت اما طی سالهای گذشته تجربه حفاظت و حراست از محوطه های باستانی مانند سیراف و مکران و تعرضاتی که بعد از کاوش های باستان شناسی و معرفی آن مناطق به جامعه انجام شده، نگرانی هایی را درخصوص وقوع چنین تجربیاتی درباره مناطق بکری که درحال شناسایی آن هستیم ایجاد می کند، گفت: واقعیت آن است که حفظ میراث فرهنگی باید همراه با مطالعه و پژوهش باشد. اگر مطالعه و پژوهش را تعطیل کنیم کم کم میراث فرهنگی نیز تعطیل می شود.

اگر پروژه ای مانند چگاسفلی 10 سال طول بکشد و هر سال اطلاعات جدید از آن استخراج و منتشر و مردم آگاه تر شوند قطعا حفظ آن نیز تبدیل به دغدغه برای جامعه محلی می شود. توریست می رود و فرهنگسازی صورت می گیرد اما وقتی چنین محوطه هایی به حال خود رها می شوند کم کم تخریب و تعرض و…افزایش می یابد. یکی از وظایف افرادی که در این پروژه به شناسایی و بررسی مناطق می پردازند آن است که محوطه هایی که قابلیت ثبت ملی دارند را شناسایی و کارهای ثبت آن را انجام دهند.

همچنین تمام یافته های سطحی که بدست می آید در مرکز همان استان مستندنگاری می شود. این یافته ها ثروتی برای منطقه هستند که باید حفظ شود. تاکنون یافته های سطحی از پیکرک گرفته تا سفال و شیشه بدست آمده که در جال خود ارزشمند هستند. بعد از اتمام 5 ساله این پروژه و ثبت یافته ها وشناسایی های موجود میتوان پروژه های کاوش باستان شناسی را در منطقه تعریف کرد.

او پیرامون شناسایی چندین محوطه پیش از تاریخ در کرانه های خلیج فارس یادآور شد: تاکنون بررسی ها و شناسایی هایی در کرانه های خلیج فارس صورت گرفته بود اما خلاء بزرگی وجود دارد، چرا که هیچ گزارش و مستندنگاری در این خصوص وجود ندارد. نسبت به سواحل جنوبی که درباره آنها کاوش صورت گرفته و کتابها و گزارشهای متعدد منتشر شده اما درخصوص سواحل شمالی هیچ نتیجه ملموسی در اختیار نیست. مصمم هستیم تمام شبکه هایی که بررسی می شود به صورت تک نگاره گزارش هایش به دو زبان فارسی و انگلیسی منتشر شود.

این باستان شناس در پاسخ به این سئوال که طی 5 سال آینده قرار است بررسی های باستان شناسی در کرانه ها و جزایر خلیج فارس و سواحل مکران انجام شود آیا کاوش باستان شناسی زیر آب نیز جایی در این پروژه دارد، گفت: باستان شناسی زیر آب زمانی محقق خواهد شد که بتوانیم بودجه هنگفتی برای آن در نظر بگیریم. زمانی با ارگانی صحبت کردیم و یکی از کاپیتان های معروف مطرح کرد که کشتی تحقیقاتی مدرنی را ارتش در اختیار او گذاشته و حاضر است در حوزه باستان شناسی زیر آب همکار داشته باشد اما هزینه استفاده از این کشتی بسیار بالاست و در حدود روزی 20 هزار دلار است. از این رو، با چنین هزینه و بودجه ای که وجود دارد، این کار امکان پذیر نیست. شاید همکاری های بین المللی بتواند بخشی از این مسائل را حل کند.