مجموعه تاریخی حسن پادشاه چکیده ای از تاریخ و فرهنگ و معماری تبریز است

ایرنا/ براساس آخرین گزارشات منتشر گشته، مجموعه تاریخی حسن پادشاه چکیده ای از تاریخ و فرهنگ و معماری تبریز است.

این مجموعه 700 ساله که در دوران پویایی خود در زمان حکومت آق قویونلوها 2 برابر میدان نقش جهان اصفهان وسعت داشت، محل اصلی رژه نیروهای مسلح و اسب سواران لشکر همیشه پیروز اوزون حسن و حکومت آق قویونلوها بود و طبق اسناد تاریخی موجود در این میدان بزرگ 30 هزار سرباز رژه می رفته اند و به مدت 400 سال محل و مقر حکومت و فرماندهی امرایی چون جهانشاه، اوزون حسن، شاه ختایی و شاه طهماسب صفوی بوده است.

در حال حاضر از این مجموعه بی نظیر محوطه ای کوچک با بنای مسجد صاحب الامر، مدرسه اکبریه و مخروبه ای از مسجد و مدرسه حسن پادشاه بر جای مانده است که البته این آثار نیز تا مدتها دور از دید و منظر عموم و مدیران و مسئولان میراث قرار داشت که رفته رفته در حال تبدیل شدن به زباله گاه بود که خوشبختانه از حدود یک دهه قبل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به بازسازی و مرمت آن وارد میدان شده است.

مجموعه بزرگ و تاریخی حسن پادشاه یا میدان صاحب الامر تبریز با گستره 160 هزار مترمربعی جز آثار برجسته به جای مانده از دوران افتخارآمیز اوزون حسن در تاریخ ایران و اسلام به عنوان پادشاه قدرتمند سلسله آق قویونلو ها است که عظمت تاریخی آن بسیار فراتر و وسیع تر بوده و بنا به دلایلی و در اثر حوادثی همچون سیل و زلزله و البته بی تفاوتی های تاریخی، اکنون این مجموعه تنها گوشه هایی از آن عظمت را یدک می کشد.

محوطه بزرگ، حمام، غسالخانه، مسجد، مدرسه، محل استراحت کاروان ها، مغازه های مختلف در رسته های گوناگون مجموعه بی مانند حسن پادشاه را نمادی از زندگی مردمان تبریز کهن است که در آن تاریخ، فرهنگ، سیاست و زندگی عمومی به تصویر کشیده شده است.

در وصف اهمیت تاریخی و ارزش مجموعه حسن پاشاه تبریز همین بس که شاردن، سیاح فرانسوی در سال 1082 هجری قمری و روزگار سلطنت شاه سلیمان صفوی در تبریز از این میدان دیدن کرده و درباره آن نوشته است: میدان تبریز بزرگ ترین میادین عالم است که من دیده ام و خیلی بزرگتر از میدان اصفهان می باشد.

معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی با تاکید بر اینکه اجرای عملیات مرمت و بازسازی مجموعه حسن پادشاه جز اولویت های اول و اصلی فعالیتهای مرمتی و بازسازی این اداره کل است، گفت: تمام توان و امکانات فنی و اداری و البته اعتباری خود را برای اجرای این طرح بزرگ بکار گرفته ایم.

وحید نواداد با بیان اینکه مرمت و ساماندهی هجرات شمالی و جنوبی مدرسه حسن پادشاه از مدتها قبل آغاز شده، افزود: با ادامه مرمتهای کنونی میتوان مجموعه را به حالت تثبیت رساند. البته روند مرمت بی وقفه در سالهای گذشته ادامه داشته است.

وی پیرامون اینکه مجموعه تاریخی حسن پادشاه چکیده ای از تاریخ و فرهنگ و معماری تبریز است، اضافه کرد: پس از مطالعات و پژوهش های تخصصی، مرمت و بازسازی این مجموعه پس از تصویب شورای فنی اداره کل و شورای راهبردی مجموعه جهانی بازار تبریز با اجرای عملیات مرمت و بازسازی و بازپیرایی شکل اصلی بنا با قراردادن پازلی قطعات باقیمانده از بنای تخریب شده بر روی هم، در بخش گنبد خانه این مجموعه با مشارکت تیم فنی معاونت میراث فرهنگی استان آغاز شد.

نواداد مرمت معماری بخش شمالی و جنوب غربی مدرسه اکبریه و بخش جبهه شرقی و جنوب شرقی مجموعه را از دستاوردهای مهم بازسازی و مرمت مجموعه حسن پادشاه در سالهای اخیر دانست و ادامه داد: ساختمان مدرسه در ضلع غربی این مجموعه بطور کامل از بین رفته و در ضلع شرقی نیز تقریبا طاق ها از بین رفته اما نوع معماری آن قابل رویت است.

وی دلیل طولانی بودن مدت زمان عملیات مرمتی این مجموعه را پژوهش های تخصصی و فنی به لحاظ اهمیت تاریخی این مجموعه عنوان و اضافه کرد: با توجه به پایتختی تبریز در دوره های ترکمانان و صفویه، این مجموعه در این ادوار نقشی مهم در حوزه های حکومتی، هنری و علمی داشته است، بنابراین برای مرمت و بازسازی بقایای آن مجوزهای لازم پیرو پژوهش های تخصصی و مطالعات و اقدامات فنی و کارشناسی مورد نیاز است.

نواداد مسجد، مدرسه، غسالخانه، میدان، عمارت هشت بهشت، باغ نصیریه، مجموعه جعفر پاشا، دارالمساکین و یک باب کلیسا را از داشته های تاریخی مجموعه حسن پادشاه تبریز براساس اسناد و تصاویر تاریخی بیان کرد و گفت: در سالهای گذشته با تلاش های انجام شده و بنا بر نظر کارشناسان، مدرسه این مجموعه تاریخی که به لحاظ معماری و ساختمانی دچار آسیب های جدی بود، در اولویت مرمت قرار گرفته است.

وی اعتبارات تخصیصی برای اجرای طرح مرمت مجموعه تاریخی حسن پادشاه در سال جاری را 550 میلیون تومان اعلام کرد که این ارقام برای چنین طرحی بسیار ناکافی است.

مدیر مجموعه میراث جهانی بازار مسقف تبریز نیز اظهار کرد: بخشی از مجموعه فاخر حسن پادشاه مدرسه نصیریه است که طی زمان به فضایی مخروبه تبدیل شده بود که با مرمت سالهای اخیر به شکلی بازسازی و به حالت کنونی درآمده است و فعالیت مرمتی این مجموعه در حال حاضر به این مدرسه معطوف شده است.

حسن اسماعیلی گفت: با توجه به اینکه فقط یک حجره در این مجموعه مدرسه ای باقی مانده بود، باقی حجره ها در جریان مرمت و بازسازی بر اساس همین یک حجره الگو برداری و ساخته شده و به صورت یک پروژه مرمتی در 15 سال انجام شده است.

وی با اشاره به اینکه مجموعه ای که در ضلع شرقی میدان قدیم حسن پادشاه وجود دارد، آثار بر جای مانده از سلسله آق قویونلوها است، یادآور شد: در بخش پشتی آن که در دهه های گذشته مخروبه شده بود و پیشتر از ان به عنوان مدرسه یاد شده و بعدها به غسالخانه و اکنون در جریان بازسازی به مسجد تبدیل شده است.

اسماعیلی یادآور شد: بقیه آثار موجود در مجموعه حسن پادشاه در اضلاع دیگر بیشتر مربوط به دوره صفویه است.

وی با بیان اینکه فضای سبز و قسمت تاسیسات مجموعه حسن پادشاه بزودی به اتمام می رسد تا قابل بهره برداری شود، اظهار کرد: باید توجه داشت که میدان کنونی، میدان حسن پادشاه اصلی نبوده و طبق سند نقاشی مینیاتوری میدان اصلی بسیار بزرگتر بوده و اگر بتوانیم این میدان را احیا کنیم کار بزرگی در مجموعه حسن پادشاه انجام داده ایم.

اسماعیلی مرمت و احیای مجموعه حسن پادشاه را گامی مهم و موثر برای بازگرداندن بزرگی و تاریخ سازی تبریز در ادوار مختلف دانست که این موضوع مستلزم عزم و اراده ای جدی از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

وی احیای مجموعه تاریخی و مرمت این مجموعه را کاری بسیار بزرگ و ارزشمندی برشمرد و ادامه داد: برای مرمت، بازسازی و احیای این مجموعه تاریخی معظم که از دل خاک و تبریز قدیم بیرون آمده است باید سایر دستگاه ها نیز با اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی همکاری کنند، چون این اثر تاریخی و میراثی متعلق به همه مردم این استان و ایران اسلامی است.

اسماعیلی با اشاره به مرمت اصولی و حرفه ای مسجد واقع در مجموعه تاریخی حسن پادشاه گفت: در این زمینه باید نهادهایی همچون اوقاف و امور مساجد نیز با وزارت میراث فرهنگی مشارکت و همکاری داشته باشند تا تمام مسائل به صورت منطقی، علمی و اصولی پیش رود.

به گفته وی، این مجموعه که در بافت داخلی و قدیمی تبریز قرار دارد، از نظر میراثی و هویت تاریخی این شهر بسیار مهم است و باید توسط رسانه های گروهی و خبرگزاری ها به خوبی معرفی شده و براساس وزن تاریخی آن پرداخته شد.

اسماعیلی پاسداشت و نگهداری از میراث تاریخی و فرهنگی گذشتگان را جز وظایف ذاتی و اهم ماموریت های میراث فرهنگی کشور دانست که توجه و عمل به این وظیفه نه تنها برای تاریخ و فرهنگ کشور گامی بسیار ارزشمند و مفید است، بلکه در میان مردم و شهروندان نیز انگیزه های دفاع و حراست از میراث گذشتگان را تقویت می کند.

کتیبه های کشف شده در این مجموعه از زیبایی های مجموعه حسن پادشاه است که نوع گچبری و کاشی کاری های شکوهمند در کنار کتیبه هایی به خط ثلث، تزئینات طلا و نقره و سنگ های تراشخورده، ایوان ها و رواق ها و ستون های سنگی و مرمرین که اغلب انها زا بین رفته، نشان از عظمت این مجموعه دارد.

طبق اسناد تاریخی، مسجد این مجموعه در جریان زلزله های تبریز به کلی آسیب دیده و بخشهایی از آن در دوره قاجار بازسازی شده است.

اکنون تنها کتیبه سنگی که در ورودی مسجد نصب شده است و کتیبه ای دیگر که در ورودی مدرسه علوم دینی قرار دارد اثری از آن معماری باشکوه است و در جریان حفاری های اخیر چندین ستون حجاری شده از این مسجد نیز نمایان شده است. مجموعه حسن پادشاه در سال 1354 ثبت ملی شده است.