وضعیت امروز خانه حسن خان اکبر تعریف چندانی ندارد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های واصله، وضعیت امروز خانه حسن خان اکبر تعریف چندانی ندارد.

بخش زیادی از هویت تاریخی خانه سردار معتمد یا خانه حسن خان اکبر دستخوش تغییرات و بازسازی های مالکان جدید قرار گرفته است و بخش دیگر آن که انبار مغازه ها شده، به همان شکل به حال خود رها شده است. حتی اطلاعات کاسب های این محله از این خانه خیلی محدود و اندک است و کمتر کسی خبر دارد که این خانه زمانی به چه کسی تعلق داشته یا ثبت ملی شده است. مریم اصغرنیا، مسئول پرونده ثبت خانه «سردار اسعد» درباره هویت تاریخی و نحوه ثبت خانه حسن خان اکبر پژوهش های گسترده ای داشته که به شرح جزئیات آن پرداخت:

خانه حسن خان اکبر متعلق به صادق اکبر معروف به سردار معتمد از متمولان و مالکان بزرگ گیلان بوده است. او با دختر اکبرخان بیگلربیگی، «زهرا اکبر» دختر عموی خود ازدواج می کند. در مرکز پژوهش و اسناد ریاست جمهوری در انتشار کتاب «شعله فروزان» درباره سردار معتمد نوشته شد: «صادق اکبر با لقب محتشم الملک، داماد اکبر بیگلربیگی امشه ای رشتی است که بواسطه این وصلت از مالکان عمده گیلان شده است. او در ابتدای سلطنت احمدشاه (قاجار) با حکم عضدالملک، نایب السلطنه حکمران گیلان شد.»

در سال 1271 هجری شمسی لقب «محتشم الملک» را به او دادند. سپس در سال 1278 هجری شمسی هنگامی که مظفرالدین شاه عازم اروپا بود، در رشت از سوی امین السلطان به شاه معرفی شد و با تقدیم پیشکشی قابل توجه به شاه و اتابک، لقب «سردار معتمد» گرفت. در سال 1299 هجری شمسی در کابینه فتح الله اکبر، وزیر پست و تلگراف شد و در سال 1311 هجری شمسی درگذشت.

با توجه به مصاحبه صورت گرفته با نوه های خانواده اکبر، سردار معتمد این زمین (در خیابان جمهوری کنونی) را در سال 1265 هجری شمسی خریداری می کند و در اوایل سالهای 1300 هجری شمسی همسر سردار معتمد، زهرا اکبر در همین زمین به مساحت 10هزار متر مربع به «نیکلا مارکف» سفارش ساخت خانه ای را می دهد. عمارت به صورت خانه ای مشرف به خیابان جمهوری کنونی ساخته می شود که پشت آن باغ بوده و در حقیقت میتوان گفت این بنا یک خانه باغ بزرگ بوده است.

این خانه در دو طبقه ساخته می شود و طبقه همکف به مغازه های تجاری داده می شود و در طبقه دوم سکونت داشتند. این بنا چهار ورودی به طبقات داشته که ورودی ها از لحاظ کالبد متمایز از سایر نمای بنا بوده است. برای مثال ورودی ها دارای بالکن سنگی بسیار زیبا در طبقه دوم بوده و پنجره های قوسی با کتیبه کاشی کاری داشتند. این چهار ورودی از طریق راه پله به طبقات می رسیده است. در کنار راه پله های ورودی چهار آب انبار وجود داشته است که بنابر نقل قول نواده خاندان اکبر، براساس سند ملک قناتی از شمال به جنوب جاری بوده است که بین مالک ساختمان پلاسکو کنونی و خانه سردار معتمد به صورت مساوی تقسیم میشده است.

از سردار معتمد و زهرا اکبر سه فرزند به نامهای حسن، محمد و شرافت السلطنه می ماند و این خانه بین فرزندان پسر تقسیم می شود. براساس گفته های نوادگان آنها، «حسن خان اکبر» به دلیل اینکه پسری ندارد، سهم خود را ابتدا به بانک رهنی می فروشد و در سالهای بعد تغییرات کالبدی در آن صورت میگیرد و به بانک عمران داده می شود. پس از انقلاب بانک عمران و چند بانک دیگر تجمیع شده و بانک ملت را تشکیل می دهند، اما مالکیت پنج هزار متر مربع محمدخان اکبر حفظ می شود. گفته می شود در همین دوره نمای ساختمان تخریب و یک ورودی آن نیز تخریب و نمای جدیدی بدون توجه به نمای پیشین بر آن ساخته می شود اما بخشی از سهم حسن خان اکبر که جداره آن دستخوش تغییر نشده است تا دهه 1370 میزبان خاندان اکبر بوده و آنها در طبقه دوم آن سکونت داشتند و پس از آن، توسط این خاندان حفظ شد.

براساس اسناد بدست آمده، نخستین دفتر کار مارکف، معمار روس در همین مکان بوده است. طبقه همکف این خانه از ابتدا تجاری بوده و در طبقه همکف این بخش، داروخانه ای به نام «داروخانه آلمانی» وجود داشت.

در اواخر دهه1340 این باغ به صورت پارکینگ مورد استفاده قرار میگیرد. پس از انقلاب فعالیت پارکینگ ادامه پیدا می کند. بخشی از مالکیت بنا نیز در دهه 1360 به بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی واگذار می شود. طبقه همکف همانند گذشته فعالیت تجاری خود را ادامه می دهد و طبقه دوم به صورت انبار یا مغازه اجاره داده می شود و در جریان این کاربری ها، داخل خانه تغییرات کالبدی پیدا می کند. قسمتی ار بنا نیز تا سال 1396 دفتر کار یکی از نوادگان اکبر بوده و پارکینگ نیز جز اموال نوادگان اکبر محسوب میشده است.

اصغرنیا، مسئول پرونده ثبت خانه «سردار اسعد» ادامه داد: سال 1395، بعد از آتش سوزی پلاسکو دغدغه ای بوجود آمد که پلاسکو قرار است به چه شکلی ساخته شود، بنابراین کل محدوده را بررسی کردیم تا ارزشهای تاریخی این منطقه را شناسایی کنیم. بنایی را یافتیم که از بر پلاسکو تا مسجد هدایت امتداد داشت، این بنا همان خانه سردار معتمد بود و با پژوهش هایی که انجام شد به قدمت تاریخی و ارزش این خانه پی بردیم. از این رو پرونده ثبتی آن را آماده کردیم و اسفند سال 1396 ثبت ملی آن با نام «خانه سردار معتمد» انجام شد.

به گفته مسئول پرونده ثبت خانه «سردار اسعد»، قسمتی از بنا و پارکینگ هنوز در اختیار نواده اکبر بود که بعد از ثبت و ساخت دوباره پلاسکو، بنیاد مستضعفان آن را از مالک خرید. تا سال 1397 دو بالکن از بنا کاملا سالم بود و داخل آن دست نخورده باقی مانده بود اما بعد از خرید ملک از نواده اکبر در این دو بالکن هم دخل و تصرف شد، این در حالی است که هرگونه دخل و تصرف در آثار ملی تخلف محسوب می شود، اما هیچکس پاسخگوی این وضعیت نبود.

می گویند خانه حسن خان اکبر یک پلاک مانده به ساختمان پلاسکو است، اما هیچ یک از مغازه دارها درباره آن اطلاعی ندارند. در ابتدای ورود به این قسمت از خیابان جمهوری و بعد از گذر از ساختمان پلاسکو فقط انبوهی از مغازه دیده می شود که هر کدام بازسازی شده و سر و شکل امروزی پیدا کرده اند و ظاهرشان از وجود خانه ای تاریخی گواه نمی دهد اما همین که چشم به بالای مغازه ها بیندازید، خانه ای با نمای آجری و تزئینات قاجاری دیده می شود که تا چندین پلاک پایین تر ادامه دارد، البته ظاهر خانه در بخش هایی تفاوت پیدا کرده و نمای آجری در قسمت هایی شکل دیگری گرفته است.

براساس مقاله وضعیت امروز خانه حسن خان اکبر تعریف چندانی ندارد، باید بدانید که یکی از ورودی های خانه در مغازه کمربند فروشی قرار گرفته است که اجازه ورود نمی دهد و می گویند که در طبقه بالا خبری نیست و انبار مغازه هاست. ورودی دیگر این خانه در مغازه ای که برند پوشاک شده، قرار گرفته است که کالبد داخلی ساختمان قاجاری را کاملا تغییر داده و قسمت مسکونی بنا هم جزئی از مغازه شده است.

در حال حاضر، دسترسی به طبقه دوم خانه سردار معتمد از سمت مغازه ها مسدود شده و راهی برای دیدن و بررسی وضعیت آن وجود ندارد. اما آنچه هویداست، آن است که این بنای ثبت شده وضعیت خوبی ندارد و بخش زیادی از هویت تاریخی آن، بر اثر تغییر پی در پی مالکیت ها و بازسازی های پرحجم مغازه دارها از بین رفته است و متولی میراث فرهنگی در تهران و مالکان کنونی با وجود ثبت این بنا، به حفاظت از آن توجهی ندارند.