واکنشها به پیشنهاد ثبت ملی بافت تاریخی شیراز چه بود؟

ایرنا/ بدنبال آخرین خبرهای منتشر شده، این پرسش مطرح می گردد که واکنشها به پیشنهاد ثبت ملی بافت تاریخی شیراز چه بود؟

بافت تاریخی شیراز پتانسیل و ظرفیت بالایی در جذب طیف وسیعی از گردشگران دارد؛ ظرفیتی که ضرورت ثبت ملی این محوطه تاریخی را بیش از پیش نمایان ساخته بگونه ای که ثبت ملی بافت شیراز این روزها و در پی انتشار اخبار مربوط به تخریب میراث فرهنگی و خانه های تاریخی این منطقه مطرح شد و در دستور کار مسئولان میراث فرهنگی قرار گرفت.

بحث ثبت ملی بافت تاریخی شیراز از کجا آغاز شد؟

منتشر شدن و انعکاس اخبار مربوط به تخریب خانه های تاریخی در بافت قدیم شیراز طی ماههای اخیر حساسیت های زیادی را در جامعه برانگیخت و به دنبال آن اظهارنظرها و پیشنهادهای مختلفی از سوی ارگان های متولی و فعالان میراث فرهنگی مطرح شد.

یکی از پیشنهادها که در واکنش به این اتفاق و با هدف حفظ و احیای بافت تاریخی مورد توجه قرار گرفت، ثبت ملی بافت تاریخی شیراز بود که پس از انتشار اخبار مربوط به تخریب بافت برای نخستین بار توسط یکی از کارشناسان و فعالان حوزه میراث عنوان شد.

سیامک بصیری، کارشناس و فعال حوزه میراث و بافت تاریخی با تأکید بر اینکه هیچ تخریب جدیدی در بافت تاریخی شیراز صورت نگرفته است، پیشنهاد داد که پرونده این منطقه فرهنگی تاریخی به عنوان یک عنصر واحد در سطح ملی به ثبت برسد.

این کارشناس حوزه میراث فرهنگی بافت تاریخی را قلب معنوی، گردشگری و اقتصادی شیراز دانست و گفت: باید بپذیریم که بافت تاریخی شیراز به دلیل وجود حرمین مطهر و برخورداری از آثار متعدد و ارزشمند از دوره های مختلف تاریخی، قلب معنوی و گردشگری این شهر محسوب می شود؛ همچنین این بافت به دلیل بهره مندی از بازار وکیل قلب اقتصادی این کلانشهر بشمار می رود.

وی با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی شیراز و استان فارس برای ملت ایران گفت: به همین خاطر، افکار عمومی رخدادهای بافت تاریخی شیراز را با حساسیت دنبال می کند بویژه آنکه بیش از صد اثر تاریخی ارزشمند در محدوده این بافت تاریخی قرار دارد.

پیگیری استانداری فارس برای ثبت ملی بافت

مدیرکل دفتر فنی، امور عمرانی و حمل و نقل ترافیک استانداری فارس طی نامه ای به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ثبت ملی محدوده 357 هکتاری بافت تاریخی شیراز را خواستار شد.

امیرحسین جمشیدی در این نامه خطاب به مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس چنین نوشت: همانگونه که مطلعید بافت تاریخی شیراز با مساحت تقریبی 357 هکتار دارای حدود 12 هزار پلاک با کاربری های مختلف مربوط به دوره های مختلف تاریخی است و از این میان 410 اثر ثبت ملی و حدود 2500 پلاک واجد ارزش هستند.

در ادامه این نامه آمد: از ارزش های منحصر بفرد بافت تاریخی شیراز همنشینی ارگانیک سه مقوله سکونت، معیشت و زیارت است. علاوه بر وجود آثار و بناهای متعدد تاریخی در این محدوده، این بافت تاریخی محل زندگی بزرگانی همچون حافظ، سعدی، ملاصدرا و صدها شخصیت بزرگ فرهنگی ایران بوده و از این حیث نیز جز شهرهای منحصر بفرد و استثنایی است. همچنین بافت فشرده و ارگانیک شهر و خانه های منحصر بفرد آن، این شهر را از سایر شهرهای مناطق گرم و خشک ایران متمایز می کند.

این نامه پیرامون اینکه واکنشها به پیشنهاد ثبت ملی بافت تاریخی شیراز چه بود؟ می افزاید: عناصر معماری منحصر بفرد خانه های شیراز مانند سردرهای، خاص نوع حیاط مرکزی و سازماندهی فضاها و همچنین تزئینات مخصوص سبک شیراز از ویژگی های این محدوده تاریخی بوده و فضاهای شهری خاص مانند مراکز محلات و همچنین فضاهای شهری حکومتی دوره زندیه از جمله ویژگی های این شهر تاریخی است که آن را از سایر شهرهای تاریخی کشور متمایز می کند اما متأسفانه این بافت ارزشمند در سنوات گذشته دستخوش مداخلات غیر قانونی و بعضاً قانونی نامتجانس شده است.

در این نامه همچنین آمد: با توجه به ویژگی های خاص فوق الذکر، دغدغه شهروندان فرهنگ دوست شیراز، اساتید متخصصان حوزه معماری شهرسازی و میراث فرهنگی و به منظور حفظ هر چه بهتر این بافت ارزشمند، مقتضی است دستور فرمایید در اسرع وقت پیگیری های لازم جهت ثبت ملی این محدوده صورت گرفته و از نتیجه این استانداری را مطلع نمایید. لازم به ذکر است این استانداری آمادگی خود را جهت هرگونه همکاری در این زمینه اعلام می دارد.

وزارت میراث فرهنگی: برای ثبت ملی بافت تابع نظر کارشناسی هستیم

وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حاشیه حضور در بیستمین گردهمایی سالانه باستان شناسان کشور و بازدید از نمایشگاه گزیده ای از یافته های باستان شناسی با اشاره به فرآیندهای مورد نیاز برای ثبت ملی گفت: در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ثبت ملی پس از طی کردن فرآیند علمی و کارشناسی و براساس مختصات و مسائل متعدد انجام می شود.

وی افزود: در مورد هر اثر پس از طی مراتب کارشناسی تصمیم گیری می شود. ثبت آثار ملی دستوری، بخشنامه ای، به فرمایش و فرموده وزیر نیست.

وزیر میراث فرهنگی عنوان کرد: درباره ثبت ملی بافت تاریخی شیراز تابع فرآیند کارشناسی هستیم و همکاران ما در حوزه کارشناسی تمام موارد مشابه را بررسی و درباره آنها تصمیم گیری می کنند.

ضوابط حفاظتی رعایت شود

محمد مهدی کلانتری، از فعالان حوزه بافت تاریخی شیراز نیز ثبت ملی را گام محکمی برای حفظ و احیای بافت تاریخی دانست و گفت: ثبت ملی بافت یک گام محکم در مسیر حفظ و احیای بافت تاریخی بشمار می رود اما لازم است که یادآوری کنم محدوده 360 هکتاری بافت تاریخی شیراز که در سال 88 توسط میراث فرهنگی تهیه و ابلاغ شده است از ضوابط حفاظتی اساسی برخوردار بود؛ این ضوابط حفاظتی که مربوط به آثار، خانه ها، بازار و مجموعه های ثبتی و واجد ارزش و حرایم آنها بود با بحث ثبت ملی بافت تفاوت چندانی ندارد. با این حال در همان زمان هم اقدامات اجرایی مغایر این ضوابط صورت گرفت.

وی ادامه داد: با وجود اینکه تخریب بنای ثبتی خلاف قانون است اما از سال 90 تا 96 حدود 10 بنای ثبت ملی در محدوده بافت تاریخی شیراز تخریب شده است.

کلانتری اضافه کرد: ثبت ملی زمانی می تواند به حفظ و احیای بافت کمک کند که افراد متعهد به رعایت قانون باشند؛ اگر کسی بخواهد قانون را رعایت کند همان محدوده ابلاغی در سال 88 برای حفظ بافت کافی است، زیرا کمک می کند که حتی تکه کوچکی از بافت هم تحت هیچ عنوان در معرض تخریب قرار نگیرد.

وی عنوان کرد: مسئولان باید شرایطی فراهم کنند که این اطمینان حاصل شود که محدوده 360 هکتاری بافت تاریخی شیراز به هیچ وجه آسیبی نمی بیند؛ اگر عده ای قانون را رعایت نکنند، برداشتن گامی مانند ثبت ملی نیز نمی تواند بازخورد خوبی به همراه داشته باشد.

او بر ضرورت برخورد با افرادی که اقدام به تخریب بافت می کنند تأکید کرد و گفت: در آن مقطع زمانی (از سال 90 تا 96) که حدود 10 بنای ثبت ملی تخریب شد، مسئولانی که در دستگاه های مختلف اجرایی از جمله اداره راه و شهرسازی وقت، شهرداری وقت، تولیت و معاون عمرانی وقت در این تخریب دست داشتند مورد مؤاخذه قرار نگرفتند.

کلانتری یادآور شد: قانونی برای بافت در قالب محدوده 360 هکتاری ابلاغ شده که این قانون یک سری ضوابط دارد؛ این در حالیست که برخی برنامه ها و اقداماتی که در بافت انجام می شود مغایرت اساسی با مصوبه دارد. بنابراین، ثبت ملی بافت زمانی می تواند زمینه ساز حفظ بافت باشد که قوانین و ضوابط حفاظتی بافت بطور کامل رعایت شود.

شورای شهر: دستگاه های مختلف همکاری کنند

مهدی نصیری، ناظر شورای اسلامی شهر شیراز در بافت تاریخی هم یکی از بزرگترین چالش های موجود را عدم ثبت بافت تاریخی شیراز قلمداد کرد و گفت: اگر دستگاه ها با یکدیگر همکاری مشترک داشته باشند میتوان بافت تاریخی را ثبت ملی و سپس ثبت جهانی کرد و آن هنگام است که می توانیم بگوییم بافت تاریخی داریم اما صرف اینکه بافت را دست نخورده باقی بگذاریم به مرور زمان از بین خواهد رفت.

بافت تاریخی شیراز قبل از ثبت بافت یزد به صورت غیرمستقیم ثبت شده است

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در بازدید از بافت تاریخی شیراز با رد شایعات مبنی بر تخریب این بافت گفته بود: ما حدود 410 اثر تاریخی ثبت شده در مجموعه 360 هکتاری بافت داریم و بسیاری از آثار تاریخی در شیراز مجموعه بافت تاریخی شیراز را پوشش می دهد.

مصیب امیری افزوده بود: برخی این پرسش را مطرح می کنند که چرا بافت یزد ثبت اما بافت شیراز ثبت نشده است. میتوان گفت با حرائمی که در آثار تاریخی بافت شیراز وجود دارد این بافت قبل از ثبت بافت یزد به صورت غیر مستقیم ثبت شده است؛ بنابراین با وجود ضوابط حریم، قطعا ساخت و سازی در این محدوده صورت نمی گیرد.

این اظهارنظر قبل از طرح پیشنهاد رسمی استانداری فارس مبنی بر ثبت ملی بافت تاریخی شیراز مطرح شده است.

شیراز شایسته ثبت جهانی

دکتر علیرضا عسکری چاوردی، باستان شناس و استاد دانشگاه معتقد است که شیراز شایسته ثبت جهانی است.

وی پیش از این در یادداشتی نوشت: امروز بجای دنبال کردن مساله توسعه مدرن در این بافت تاریخی ارزشمند باید به دنبال ثبت میراث جهانی شهر شیراز بود، زیرا شیراز شایسته ثبت جهانی است.

عسکری چاوردی افزود: پس از ثبت جهانی است که مساله توسعه پایدار شهر شیراز با رویکرد گردشگری مذهبی و فرهنگی میتوان نهادینه کرد و از آن به عنوان یک ثروت فرهنگی تاریخی برای همه مردم مورد بهره برداری قرار داد.

وی با تأکید بر اینکه راههای رسیدن به ثروت ساخت و سازهای بی رویه، ساخت خیابانهای متعدد، تغییر کاربری های غیر مرتبط و فروش نیست، تصریح کرد: راههای رسیدن به ثروت در شهرهای تاریخی ثبت جهانی و توسعه پایدار میراث فرهنگی و گردشگری است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: این گنجینه بی نظیر در زمانی قابل درک و فهم معاصر است که به روزگار شهرهای آسیائی یعنی زمانی که آسیا جهان بود رجوع کنیم. رقیب شیراز سمرقند و بخارا، هرات و غزنه، تبریز و اصفهان و مشهد بود، شهرهایی که روزگاری پایتخت های مکاتب هنری فرهنگی جهان اسلام بودند و امروز هم شیراز شهره آفاق و انفاس است.

وی خاطرنشان کرد: شیراز و مردم شهر شیراز یک شهر ویژه در دید مردم ایران، آسیا و جهان است. شیراز امید مردم به زندگی است. ظرفیت های تاریخی، مذهبی، طبیعی و سلامت در شهر شیراز برای توسعه پایدار گردشگری و ایجاد فرصت های بزرگ گردشگری برای همه مردم ایران و جهان مناسب و کافی است.

عسکری چاوردی خاطرنشان کرد: در طرح آمایش سرزمین این شهر با کارکرد گردشگری باید ویژه دید و برای آن برنامه ریزی کرد. باغ ها و خانه های زیبای شیراز، گنبد های فیروزه ای و سردرهای زیبای سرتاسر مزین کاشیکاری شده در هر گوشه این شهر هویداست، در آن گوشه شهر از تشرف معنوی دارالمصحف و حرم بیرون می آیید و به سعدیه و حافظیه روانه می شوید.

وی خاطرنشان کرد: اگر فرصت داشته باشید به تخت جمشید و پاسارگاد می روید و از ویرانه های شهرهای کهن ایران زمین شهر گور و بیشابور و دارابگرد بازدید می کنید. در کجای این جهان هستی با این همه تاریخ و تمدن مواجه می شویم که این چنین ایرانیان را به شوق حیات هستی سرمست و زنده نگهدارد.

این استاد دانشگاه معتقد است: باید فارس و شیراز در تمام برنامه های توسعه پایدار با رویکرد گردشگری ویژه منطقه هخامنشی ( پارسه- پاسارگاد)، منطقه ویژه ساسانی فارس (فیروزآباد، بیشاپور، سروستان و دارابگرد) و منطقه ویژه شیراز به عنوان شیرازه فرهنگ و هنر تمدن ایران زمین و سومین حرم اهل بیت (ع) در راس برنامه آمایش سرزمین ایران قرار گیرد تا بتوان به عظمت ارزش های جغرافیای تاریخ و تمدن ایران زمین پی برد.

حیات بافت؛ ضرورتی برای ثبت ملی

حیات اجتماعی در بافت تاریخی شیراز، پایبندی اهالی آن به برخی سنت ها و ارزش های گذشتگان و برخورداری این منطقه از خانه ها و آثار باارزش تاریخی شرایطی را فراهم کرده که حفظ و احیای این محدوده بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. از این رو، وجه تاریخی بافت شیراز و آنچه این بافت را بی نظیر و منحصر بفرد می کند، وسعت و گستردگی و پویایی و زنده بودن آن است که این ویژگی های مهم ضرورت ثبت ملی این محوطه تاریخی را نمایان می سازد.