جاده ابریشم بانی اشاعه فرهنگ خراسان در جهان شد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر گشته، جاده ابریشم بانی اشاعه فرهنگ خراسان در جهان شد.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس خراسانی با اشاره به درخشش استان خراسان در دوره های جدیدتر اظهار کرد: در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد تا هزاره سوم پیش از میلاد یعنی 6000 تا 5000 سال پیش که به دوران برنز و دوران طلایی فرهنگ بشری معروف است، ما محوطه های بسیار زیادی در دشت مشهد، دشت نیشابور و همینطور در قسمت های دامنه های شمالی و شرقی کپه داغ در ترکمنستان و افغانستان داریم که قلمرو خراسان در آنجا محسوب می شدند.

وی گفت: در آن زمان و بعدا فرهنگ بسیار درخشانی چه از لحاظ دانش معماری و چه از لحاظ طراحی اشیا و لوازم زندگی وجود داشت که از جمله آنها در شهر نیشابور مربوط به آن زمان پیکره بسیار نفیسی کشف شد که در واقع یک نوع نماد و نماینده نوعی فرهنگ بود که آن فرهنگ در کل قلمرو خراسان بزرگ در آن زمان عمومیت داشته و شاید یک جنبه تقدس و نمادین عبادی هم در آن وجود داشته است.

لباف خانیکی تصریح کرد: از همان نوع پیکره در شمال افغانستان و در تپه ای به نام داشنی تپه فراوان پیدا شده است، در اطراف مرو و در باختر، در جنوب ازبکستان و شمال و غرب تاجیکستان و شمال افغانستان یعنی در محل باختر قدیم نیز پیدا شده است، همچنین در باغستان فردوس و در منطقه کرمان نیز به همین شکل است که این موضوع نشان دهنده قلمرو بزرگ این فرهنگ خواهد بود. میتوان اینطور استدلال کرد که اینها از طریق خراسان و شاید از راه ابریشم فعلی مبادله می شدند و در سرتاسر خراسان بزرگ عمومیت داشتند. به هر حال این خراسان دوران خیلی طولانی را بر خود گذرانده است.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در عصر تاریخی که آریایی ها به ایران وارد می شوند و بعد از آن در دوره حکومت مادها همچنان خراسان یک سرزمین بسیار پرآوازه و مهم بود. در آن زمان قسمت شمال خراسان در اختیار پارت ها و قسمت جنوب خراسان یعنی از حدود تربت حیدریه تا سیستان در اختیار قومی به نام زاگارتی ها بود. از دوره زاگارتی، سنگ نگاره ها، اشیا و نشانه های زیادی کشف شد که با اتکا به این نشانه ها تقریبا میتوان گذشته خراسان را ترسیم کرد. همچنین در بررسی های باستان شناسی توانسته ایم از اقوام پارس و اشکانی آثار زیادی بدست آوریم و محوطه های زیادی را شناسایی کنیم.

لباف خانیکی پیرامون اینکه جاده ابریشم بانی اشاعه فرهنگ خراسان در جهان شد، تشریح کرد: از موارد دیگری که در دل خراسان دیده می شود، این است که خراسان خواستگاه و زیستگاه مقدونی ها می شود که پس از هخامنشی ها به این مملکت رخنه کردند و کل ایران و بخصوص خراسان بزرگ را مورد تصرف قرار داده و در باختر مرکز حکومتی تشکیل می دهند. پس از مدتها 2 برادر به نام تیرداد و اشک از دل همین خراسان با قیام برعلیه سلوکی ها یعنی یونانی ها، آنها را از باختر بیرون کردند و در واقع حکومتشان را که حکومتی بیگانه محسوب میشد، ساقط کرده و در واقع ایران و خراسان را در اختیار خود گرفتند و حکومت اشکانی را تشکیل دادند که اتفاقا به طولانی ترین دوره حکومتی ایران با بازه زمانی 500 سال تبدیل شد.

وی ادامه داد: اشکانی ها وسیع ترین قلمرو و امپراطوری را تشکیل می دهند. اشکانی ها خراسانی بودند و پایتخت حکومتشان شهر نسا بود که تا سال 1881 میلادی جز قلمرو ایران محسوب میشد، اما در آن سال بر اساس قرارداد آخال از ایران و خراسان جدا شد. شهر نسا در حال حاضر جزئی از قلمرو ترکمنستان بحساب می آید.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اضافه کرد: نیشابور که در دوره ساسانی یکی از بزرگترین شهرهای آن دوران بود توسط شاپور اول ساسانی بنیاد گرفت و به وسیله شاپور دوم ساسانی ساماندهی شد و به یک شهر بسیار بزرگ و با اهمیت که این اهمیت در دوره اسلامی هم تداوم داشت، تبدیل شد. همانطور که می دانید حداقل از صدر اسلام، نیشابور مرکز فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی شد و همواره در اشاعه فرهنگ و تمدن بشری بر سر راه ابریشم سهیم بود.

لباف خانیکی با اشاره به نقش مهم و استراتژیک شاهراه ابریشم یا راه بزرگ خراسان بیان کرد: یکی از اتفاقات مهمی که رخ داد و تاثیر شگرفی در شکل گیری شهرهای خراسان و اشاعه فرهنگ خراسان در سطح جهان داشت، وجود شاهراه بزرگ شرق یا راه بزرگ خراسان بود که بعدها جاده ابریشم نام گرفت.

وی اضافه کرد: جاده ابریشم از سرتاسر خراسان و از شرقی ترین تا غربی ترین نقطه خراسان را پوشش می داد. وجود این راه، رونق شهرهای خراسان را تامین میکرد و همچنین خرید و فروش کالاهای مورد نیاز را رشد میداد. ضمن آنکه یک شریان اقتصادی بود که خراسان را به دیگر نقاط جهان وصل میکرد و بسیار مهم و حائز اهمیت بود.

لباف خانیکی با اشاره به اهمیت قرن سوم هجری و شهادت امام رضا (ع) در تاریخ استان خراسان تشریح کرد: خراسان همواره مکان مهمی بوده است، مخصوصا در قرن سوم هجری که در واقع یکی از دارالخلافه های عباسیان در مرو محسوب میشد و خلیفه های عباسی به نام هارون و مامون در این دارالخلافه حکومت داشتند. از این سو علویان خراسان به رهبری 2 فرهیخته ایرانی به نام «حسن بن صحی» و «فضل بن صحی» سعی بر آن داشتند تا حکومت و خلافت را از خاندان عباسی به خاندان علوی انتقال دهند که در این میان پیشنهاد ولایت عهدی امام رضا (ع) مطرح شد که ایشان بعد از پذیرفتن این مسئله به مرو دعوت شدند تا این حکم به ایشان داده شود.

این باستان شناس ادامه داد: امام رضا (ع) پس از 2 سال زندگی در مرو در سال 203 هجری قمری برای رسمیت پیدا کردن این حکم به بغداد بازگشت تا خلافت رسما از عباسی به علوی تغییر پیدا کند، اما متاسفانه حضرت در سناباد به دستور مامون به شهادت رسیدند و در کاخی کنار کاخ فردی به نام «حمید بن قحطبه» در سناباد دفن شدند و از آن زمان مشهد به عنوان یک قطب زیارتی مهم مطرح شد.

لباف خانیکی با اشاره به حمله مغول ها به عنوان مهمترین اتفاق دوره اسلامی گفت: مهمترین اتفاقی که در دوره اسلامی و در سالهای 617 و 618 هجری قمری رخ داد که باعث شد بسیاری از شهرهای استان خراسان از جمله مرو، سمرقند، نیشابور، سبزوار و هرات همگی با خاک یکسان شدند، حمله مغول ها به این سرزمین بود. مغول ها به قتل عام مردم پرداختند و تنها بیش از 1 میلیون و 700 هزار نفر در نیشابور سر بریده شدند و متاسفانه فرهنگ و تمدن دیرپای خراسان به وسیله وحشیان مغول لگد مال شد و شهرهای خراسان از جمله نیشابور هیچ وقت به آن جایگاه قدیم نرسیدند.