ایران حلقه اتصال و پل میان فرهنگی ملت ها در جاده ابریشم است

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، ایران حلقه اتصال و پل میان فرهنگی ملت ها در جاده ابریشم است.

نخستین نشست جهانی میراث زنده جاده ابریشم بر اساس مصوبه سومین نشست کمیته آماده سازی شبکه این میراث ناملموس با حضور نمایندگانی از کشورهای گستره جاده ابریشم بویژه ایران، کره جنوبی، ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان و همچنین متخصصان و پژوهشگران میراث ناملموس از دانشگاه های کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه در 6 و 7 آبان 1400 با ارائه سخنرانی های علمی و بررسی میراث ناملموس جاده ابریشم و پیرو آن، دومین نشست با عنوان بررسی و تصویب جشن ها 19 آذر 1400 برگزار شد.

در این نشست که به میزبانی مرکز بین المللی اطلاعات و شبکه میراث فرهنگی ناملموس در آسیا و اقیانوسیه در کره جنوبی، و موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی (IICAS) ایکاس در سمرقند برگزار شد، جشن های چهارشنبه سوری، مهرگان، چله نشینی (یلدا)، سده و موسیقی نواحی ایران معرفی و ثبت شدند.

در همین چارچوب با حسن باستانی راد که بواسطه فعالیت تخصصی و حرفه ای در زمینه جغرافیایی تاریخی جاده ابریشم از سال 1393 با برنامه جاده ابریشم سازمان یونسکو در ارتباط بوده و از سال 1397 با حکم حجت الله ایوبی، دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ایران به عنوان نماینده این کمیسیون در نشست های برنامه جاده ابریشم یونسکو منصوب شده است، گفت وگو کردیم.

چند موسسه و سازمان بین المللی روی برنامه جاده ابریشم متمرکز شدند

باستانی راد پیرامون اینکه ایران حلقه اتصال و پل میان فرهنگی ملت ها در جاده ابریشم است، گفت: برنامه جاده ابریشم در سازمان یونسکو از سال 2013 رسمی شد و نشست های جهانی آن از سال 2015 با حضور ثابت ایران، چین، روسیه، فرانسه، آلمان، اسپانیا، پرتغال، ژاپن، کره جنوبی، هند، افغانستان، مغولستان، ترکیه، مصر، عراق، عمان و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز از جمله، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان، به صورت سالانه برگزار شده است. در برخی از نشست ها کشورهایی مانند مراکش، لبنان، ترکمنستان، پاکستان و اردن، همچنین موسسات بین المللی مانند موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس)، شبکه دانشگاه های جاده ابریشم، و شورای بین المللی ابنیه ها و محوطه ها (ایکوموس) نیز شرکت می کنند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی گفت: چند موسسه و سازمان بین المللی روی برنامه جاده ابریشم متمرکز شده و کار می کنند که از آن میان، سازمان یونسکو برنامه مطالعه جامع جاده ابریشم، جاده گفت وگو را در سال های 1987 تا 1997 با همکاری کشورهای گستره جاده ابریشم از جمله ایران اجرا کرد که با پیوستن جماهیر مستقل شده آسیای مرکزی و قفقاز به این برنامه همزمان بود.

وی افزود: شکل گیری موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس - IICAS) در سال 1996 نیز از دستاوردهای همین برنامه بود. مقر این موسسه در سمرقند (ازبکستان) است و 11 کشور از جمله ایران در آن عضویت دارند؛ ایکاس در طی 25 سال گذشته اختصاصا مطالعات و برگزاری رویدادهای علمی، فرهنگی و هنری را درباره جاده ابریشم ساماندهی کرده است.

«مرکز جهانی میراث ناملموس در سئول پایتخت کره جنوبی هم روی میراث فرهنگی ناملموس به معنی عمومی جدا از موضوع جاده ابریشم با هدف دریافت و پایش اطلاعات برای میراث ناملموس فعالیت می کند؛ بطور مثال اگر در آینده پرونده ای مانند شب چله (یلدا) به پیشنهاد ایران برای ثبت جهانی در کمیته جهانی یونسکو مطرح شود، این مرکز یکی بازوهای اجرایی برای بررسی آن پرونده خواهد بود.

ثبت جشن ها و آیین ها در مرکز جهانی میراث ناملموس مقدمه ای برای ثبت جهانی یونسکو

باستانی راد بیان کرد: بنا به ضرورت و ظرفیتی که ایران به عنوان پل میان فرهنگی و تمدنی دارد، از سال 1397 مرکز پژوهشی جاده ابریشم در دانشگاه شهید بهشتی با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری راه اندازی شده است؛ چنین مرکز دانشگاهی نه در ایران، نه در کشورهای همسایه و منطقه آسیای مرکزی و قفقاز و جنوب غرب آسیا وجود نداشت، فقط برخی از کشورها مانند چین، کره جنوبی، و آمریکا مراکز تحقیقاتی دارند که درباره جاده ابریشم مطالعه و پژوهش می کنند و برخی از کشورهای اروپایی مانند انگلستان در دانشگاه آکسفورد در تلاش برای تاسیس کرسی جاده ابریشم هستند که رسما از مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی برای عضویت و همکاری در آن دعوت کرده اند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: از چند سال پیش مرکز جهانی میراث ناملموس در کره جنوبی و ایکاس در سمرقند همکاری برای معرفی جهانی میراث فرهنگی ناملموس در گستره جاده ابریشم را آغاز کردند که در تیرماه 1400 سومین جلسه برای سیاست گذاری کلان برگزار و تصویب شد که در جلسه آبان کشورهای گستره جاده ابریشم میراث ناملموس خود را معرفی و ارزیابی کنند؛ در نشست آبان جشن چله (یلدا) از سوی ایران معرفی شد.

باستانی راد تاکید کرد: باید از فرصت ارائه پرونده های مستقل در نشست های مرکز جهانی میراث ناملموس در کره جنوبی و ایکاس برای ثبت میراث ناملموس ایرانی استفاده کرد، زیرا این دو مرکز تصمیم گرفتند از هر کشور حداکثر 5 جشن را در زمره میراث ناملموس جاده ابریشم معرفی و ثبت کنند.

وی افزود: ایران در نشست های سال 2021 با پرونده های کامل شامل جشن های چهارشنبه سوری، مهرگان، چله (یلدا)، سده و همچنین جشنواره موسیقی نواحی ایران که طی 14 سال گذشته به صورت منظم در کرمان برگزار شده است و به تنهایی قابلیت عرضه ده ها نوع موسیقی محلی ایرانی را دارد، حضور یافت.

مستندات و پرونده های چهار جشن ایرانی چهارشنبه سوری، مهرگان، چله نشینی و شب یلدا، سده به همراه موسیقی نواحی ایران توسط کمیسیون ملی یونسکو تدوین و ارسال شد که در سه جلسه بررسی و ارزیابی شدند؛ در نهایت هم به عنوان میراث ناملموس جاده ابریشم توسط مرکز جهانی میراث ناملموس سئول (کره جنوبی) و موسسه مطالعات آسیای مرکزی (ایکاس) در سمرقند (ازبکستان) معرفی و ثبت شدند. این گام را باید مقدمه ای در راستای ثبت میراث زنده ایرانی در فهرست میراث ناملموس سازمان یونسکو در سالهای آینده دانست.

چه جشن هایی از کدام کشورها ثبت شدند؟

باستانی راد درباره ثبت پرونده های دیگر کشورها بیان کرد: جشنواره جهانی مقام و موسیقی شکی، گالانوروز، آشپزی سنتی، چهارشنبه تراکمه (جمهوری آذربایجان)؛ آیین های سنتی جشن بهاری پرورش اسب قزاق (قزاقستان)؛ جشنواره های ترانه و موسیقی فولک آریرانگ (Jeongseon Arirang)، جشن فصلی (Gangneung Danoje)، جشنواره رقص ماسک آندونگ (Andong Mask Dance) و جشن طناب کشی (Gijisi Juldaligi) از سوی کره جنوبی تصویب شدند.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو در برنامه جاده ابریشم یونسکو گفت: همچنین قرقیزستان جشن اویمو، مغولستان جشن عقاب طلایی، آیین شتر دوکوهانه و پوشاک محلی دلتیی (Deeltei)؛ ترکیه جشنواره جهانی خوراک در غازیان تپه، و مراسم کشتی سنتی با بدن چرب را ارئه و تصویب کردند. تاجیکستان هم با دو پرونده موسیقی و جشن محلی عندلیب و جشنواره غذای سنتی اوشی پلو و ازبکستان نیز با پرونده های صنایع دستی خوقند، لباس ابریشمی (اطلس بایرامی) و موسیقی محلی مارگیلان در این نشست حاضر شدند و این پرونده ها به ثبت رسید.

باستانی راد افزود: در حال حاضر نمایندگان کشورها برای برنامه های سالانه رایزنی می کنند که هر سال به کدام عناصر میراث فرهنگی ناملموس پرداخته شود. نشست امسال درباره جشن ها و مراسم های زنده ای بود که در پیوند با جشن ها هستند. در سالهای آینده انواع هنرها، پوشاک، غذاها و نوشیدنی، آئین های دینی و مناسک به تناوب مورد بررسی و معرفی قرار خواهند گرفت.

برای مستندسازی، تدوین و تکمیل پرونده عناصر و آثار میراث فرهنگی ناملموس کشور، نیاز است که وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و ادارات کل استانی هر کدام از این دستگاه ها در یک همکاری و هماهنگی و هم افزایی ملی، مستندات خود را درباره این آثار که در عین یکپارچگی از تنوع، فراوانی وگستردگی جغرافیایی و فرهنگی در پهنه کشوری برخوردارند، گردآوری کرده و به گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو ایران ارسال کنند.

رئیس مرکز پژوهشی جاده ابریشم دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد: وجود یک مرکز ثابت مانند کمیسیون ملی یونسکو برای تجمیع پرونده ها باعث می شود در عین تنوع و تکثر، یکپارچگی و وحدت این آثار و آیین ها به صورت ملی دیده شود.

جاده ابریشم ریسمان ارتباط فرهنگی ملت ها و سرزمین ها

باستانی راد جاده ابریشم را ریسمان ارتباط فرهنگی ملت ها و سرزمین ها دانست و خاطرنشان کرد: میراث مشترک از بهترین زمینه ها برای تقویت روابط دو و چندجانبه کشورها است، در بسیاری از آیین ها و میراث فرهنگی ناملموس میان جوامع مختلف، همین تعاملات فرهنگی و اجتماعی باعث تعمیق و تقویت هرکدام از مواریث می شود.

نماینده کمیسیون ملی یونسکو در برنامه جاده ابریشم یونسکو بیان کرد: میراث ناملموس جاده ابریشم میراث مشترک همه فرهنگ ها، اقوام و ملت های ساکن در این جاده ها از شرق تا غرب است؛ این رویدادها و نشست ها به میزبانی هر کشوری در این منطقه باشد برای گسترش داد و ستدها و تعاملات فرهنگی ظرفیت و اثربخشی بالایی دارد.

امروزه دنیا از طریق میراث فرهنگی ناملموس راه را برای صلح و دوستی و گفت وگو فراهم می کند و جاده ابریشم در ذات خود این قابلیت را دارد و آن را توسعه می بخشد؛ زیرا این جاده صرفا به یک کشور یا یک ملت و جامعه تعلق ندارد، بلکه به همه جوامعی که قرن ها در کنار این جاده زندگی کرده و با هم داد و ستد اقتصادی و تجاری داشته اند متعلق است.

نویسنده کتاب ایران پل میان فرهنگی جاده ابریشم (انتشارات وزارت خارجه.1397) به نقل از سخن حکیمانه فردوسی «فرهنگ را آرایش دهنده جان» و روح جوامع دانست و گفت: جاده ابریشم قابلیت بالایی برای انتقال مواریث فرهنگی ناملموس دارد، همه کارشناسان و صاحب نظران فرهنگی اتفاق نظر دارند که در این جاده ها، ایران به عنوان حلقه اتصال فرهنگی شرق و غرب است و در ایجاد ارتباط میان میراث فرهنگی شرق و غرب جهان مانند یک پل عمل کرده است.