عاروس کله در خطر فراموشی قرار دارد

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست آمده و گزارشات منتشر شده، عاروس کله در خطر فراموشی قرار دارد.

عروسک محلی با گذشت زمان از تغییر آداب و رسوم، تغییر شرایط زندگی مردم روستا و… اثر پذیرفت و بر آنها تأثیر گذاشت. امروزه پس از توسعه جوامع انسانی و به حکم گذر زمان، تحول اوضاع اجتماعی و روابط با سایر کشورها، تغییرات زیادی در اسباب و وسایل بازی کودکان این سرزمین بوجود آمده و در حال حاضر اسباب و وسایل بازی سنتی را تنها در میان روستائیان و بویژه ایلات و عشایر میتوان مشاهده کرد.

ایران دارای تنوع قومی است که از جزییات گوناگون همچون غذا، پوشاک، آداب، آیین ها و باورهای متنوعی برخوردار است اما در عین حال همه این اختلاف ها در زیر سقفی به نام ایران زندگی می کنند. کودک و شهروند ایرانی برای آنکه بتواند به خوبی به فرهنگ و ویژگی کشورش پی ببرد، باید شناخت درست و کاملی از اقوام ایرانی داشته باشد.

آشنایی مردم بویژه کودکان با عروسک های قومی این امکان را در اختیار آنها میگذارد تا با تفاوت های فرهنگی آشنا شوند، بازی های دیگر اقوام را بشناسند، نحوه لباس پوشیدنشان را یاد بگیرند، لالایی هایشان را گوش دهند تا با دوستی که بین کودکان پدید می آید به یک وفاق ملی برسند.

بنابراین ثبت عروسک اقوام مختلف ایران زمین گامی است به سوی شناخت بهتر از قومیت های ایرانی که نسل آینده را با فرهنگ غنی این سرزمین آشنا می سازد. در همین راستا و با همین هدف اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان برای ثبت «مهارت ساخت عروسک محلی روستای سیاه رودبار و کارکردهای فرهنگی آن واقع» اقدام کرد و در سال 1399 این اثر در فهرست آثار ملی میراث ناملموس به ثبت رسید.

«عاروس کله» عروسکی پارچه ای است که ساخت آن در بین مردم روستای سیاه رودبار شهرستان علی آباد کتول مرسوم است. عاروس کله به معنی عروس کوچک است. این عروسک با بدنی چوبی و بدون دست بوده که صورت آن را با پنبه سفید درست می کنند و برای نمایش چشم و دهان، یک مثلث با نخ مشکی بر روی صورت می دوزند.

عاروس کله با توجه به شرایط عروس با حالت های مختلفی ساخته می شود و دارای تک بند و چارشو (چادرشب) است. در شب عروسی دارای روبند توری است و بعد از عروسی و قبل از بچه دار شدن، دارای «تِک بند» (دستمالی به منظور پوشش دهان) و بعد از بچه دار شدن تغییر کرده و به پشتش کودکی بسته شده و به آن «مارُوَچِه» گفته می شود.

در میان مردم روستا رسم بر این است که عروس بعد از شب عروسی و قبل از بچه دار شدن، جلوی دهانش را با دستمالی می بسته و تا قبل از بچه دار شدن به حرمت خانواده شوهر سکوت میکرده و سلام و احترام را با تکان دادن سر به بزرگترها اعلام میکرد. اما پس از به دنیا آوردن فرزند، اجازه داشت تِک بند را از جلوی دهانش باز کند و با خانواده همسر صحبت کند. به همین منظور عروسکی که به نماد این عروس ساخته می شود به همان شکل عاروس کله بوده اما بدون تِک بند و با یک عروسک نوزاد که با چادرشب به پشتش بسته می شود.

براساس مقاله عاروس کله در خطر فراموشی قرار دارد، باید بدانید که ساختار عروسک، ساده و جنس آن از مواد و مصالح بومی است. بدن عروسک از شاخه های نازک و دورریز درختان ساخته می شود. لباس عروسک ها همچون لباس زنان سیاه رودبار دارای پیراهن و روسری، تِک بند، پیشانی بند، چاشو، دامن و… است.

مادران روستای سیاه رودبار با ساخت عروسک و آموزش چگونگی قوانین بازی به دختران و فرزندان خود در واقع نقش مهم و مؤثر در راستای حفظ، ترویج و پاسداشت این میراث فرهنگی ناملموس خواهند داشت. مادران به شیوه سنتی و سینه به سینه ساخت و ایفای نقش با عروسک ها را به نسل های بعدی خود انتقال داده و به این عرصه کمک قابل توجهی می کنند.

در زمانهای گذشته ساخت این نوع عروسک رواج بیشتری داشته است اما امروزه تنها تعداد انگشت شماری از خانواده ها این نوع عروسک را برای دختران خود می سازند. با توجه به گسترش روزافزون تکنولوژی و محدود شدن ارتباطات جوامع شهری و روستایی در قاب تکنولوژی فراگیر امروزی، متأسفانه خطر انحراف از اصالت ها، فرهنگ ها و آیین های کهن گذشتگان بیشتر شده و بیم آن است که با درگذشت آخرین نسل باقیمانده از فرهنگ گذشته، شاید برای همیشه برخی رسوم کهن و فرهنگ های اصیل رو به زوال و فراموشی رود.

نویسنده: مریم منصوری | کارشناس ثبت آثار ناملموس استان گلستان