مسجد جامع ایور یکی از مساجد دیدنی خراسان شمالی به شمار می رود

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، مسجد جامع ایور یکی از مساجد دیدنی خراسان شمالی به شمار می رود.

شهر ایور اقلیمی خشک و کم بارش دارد ولی پراکندگی محوطه های باستانی و آثار و ابنیه تاریخی در مناطق بی آب و علف حاشیه کویر در جنوب و تا حدی در غرب این شهر که به استان سمنان منتهی می شود، اشاره به تغییر کلی اقلیمی در منطقه دارد که امروزه به نظر می رسد اهمیت ایور درگذشته به خاطر موقعیت استراتژیکی آن بوده و بدلیل شرایط اقلیمی مساعد و موقعیت استراتژیکی منطقه باعث شده در تمام طول تاریخ بطور طبیعی گذرگاهی برای آمد و شدهای شرقی و غربی باشد که گاه اکثر کاروان های پیاده تا چند دهه پیشتر از این منطقه عبور و پس از طی مسیر از جنوب شهر ایور به شهرهای جاجرم و اسفراین میرفته اند.

موقعیت مکانی اثر

براساس مقاله مسجد جامع ایور یکی از مساجد دیدنی خراسان شمالی به شمار می رود، باید بدانید که شهر ایور در جنوب غربی شهرستان جاجرم، دهستان میاندشت، بخش مرکزی واقع شده است. بنای مسجد جامع ایور در حدود 40 کیلومتری شمال ایستگاه راه آهن جاجرم قرار دارد. شهر ایور در شهرستان گرمه واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا 960 متر است.

تاریخچه و وجه تسمیه اثر

در گذشته در هر مکانی که مسجد احداث میشد معمولا مرکز شهر نیز در اطراف آن قرار داشت یا اصولا تمام کوچه ها و پس کوچه هایی موجود از محلی کشیده میشد که مسجد این شهر در آنجا احداث شده بود و نزدیک بودن به بازار و محدوده دارالحکومه که مکان خوبی برای ابلاغ فرامین حکومت به مردم بود در ساخت مسجد نیز لحاظ میشد. این مساجد معمولاً مساجد بزرگ روستا و شهر محسوب میشدند که نسبت به سایر مساجد از اهمیت بالایی برخوردار بودند و به لحاظ مساحت نیز از سایر مساجد بزرگتر بودند و اصولا کارهای مهم و تصمیماتی که برای روستا و شهر نیز اتخاذ میشد در این مکان انجام میگرفته است و معمولا از جمله مساجدی بودند که همه روزه در آن اقامه نمازها به جماعت و تمام مراسم های مذهبی و ایراد خطبه ها و تدریس علوم نیز در آنجا برگزار میشده است.

بزرگترین کارهایی که در این مساجد انجام میگرفته است اقامه نماز جمعه بوده که بنا به سفارش انبیا و امامان مطهر از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار بوده است که مردم روستاها و شهرها معمولا در مساجد بزرگ و مرکز روستا یا شهر انجام میداده اند و درگذشته های دور این مساجد از اهمیت و اعتبار خاصی هم برخوردار بوده اند که به مساجد جامعه و آدینه معروف شده که نمونه هایی از آنها را در سراسر کشور میتوان مشاهده کرد که در شهرستان گرمه نیز چند نمونه از این گونه مساجد بنا شده اند.

این بنای تاریخی متعلق به قرون متأخر اسلامی بین سالهای 1171 قمری احداث شده است که فقط 253 سال از عمر آن میگذرد. این تاریخ بر لوح سنگی در یکی از ستونهای مسجد قید شده است. لوح مذکور دارای 70 سانتیمتر طول و 22 سانتیمتر عرض و به صورت طولی بر روی ستونی نصب شده است. این سنگ سیاه رنگ جنس نرمی دارد و در 9 خط نستعلیق شکسته نوشته شده و در ارتفاع 80 سانتیمتری نصب شده است که بر روی آن پس از عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» هشت مصرع شعر به شرح ذیل در نوشته شده است. پس از اتمام اشعار متن در زیر مصرع آخر تاریخ ایجاد مسجد 1171 هجری حکاکی شده است.

سوابق پژوهشی اثر

تا کنون هیچگونه حفاری علمی یا گمانه زنی و پژوهش در مورد این اثر انجام نگرفته است و با توجه به اینکه در منابع تاریخی نیز مطالبی درباره آن نوشته نشده است بذل توجه و ارزش قائل شدن به این بنای تاریخی ضرورت دارد.

مالکیت اثر

اثر تاریخی مسجد جامع ایور دارای مالکیت حقوقی است و مانند سایر آثار تاریخی مذهبی شهرستان زیر نظر اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان نگهداری می شود.

مشخصات اثر

مسجد جامع ایور با پلانی مستطیل شکل احداث شده است که درب ورودی آن در انتهای ضلع شمال غربی است. این مسجد که دارای 5/15 متر طول 9/30 متر عرض است که مساحتی حدود 144 مترمربع را شامل می شود. قطر دیوارها 1/30 سانتیمتر است که هشت ستون مدور در دو ردیف چهارتایی در امتداد شمال به جنوب قرار دارند و دارای سقفی گنبدی شکل است.

محراب این مسجد همانند سایر مساجد در ضلع جنوبی مسجد است. هشت ستونی که در این مسجد قرار دارند که در چهار طرف ستون های وسط نیز طاق هایی جناقی ایجاد می شود که سقف های گنبدی مسجد که هر چهار ستون یک سقف گنبدی را تشکیل می دهند بر روی این طاق ها و چهار ستون ایجاد شده است اما جالب توجه تر از همه، وجود هشت نیم ستون در اضلاع شرقی غربی و جنوبی مسجد است که روبروی یکدیگر ایجاد شده است و هر کدام از آنها حکم یک ستون سالم را ایستایی بنا دارند که چهار تا از این نیم ستون ها در ضلع شرقی و چهارتای دیگر در ضلع غربی مسجد ایجاد شده که هر دو تا از این نیم ستون ها با یک سقف جناقی و در عمق نیم متر و ارتفاع 2/80 متر ایجاد شده است و دونیم ستون دیگر در طرفین محراب دیده می شوند.

در ضلع شرقی بنای مسجد که این نیم ستون ها احداث شده است که آبدارخانه مسجد راه می یابد و در ابتدای این ضلع (ضلع شمال شرقی) نیز درب ورودی زنانه برخورد می کنیم که دارای پوشش چوبی است و راهرویی به ابعاد 3×3 را تشکیل می دهد که سالهای قبل به دلیل نیاز به رفت و آمد جداگانه درب های مردانه و زنانه ایجاد شده است که در ورودی آن نیز از انتهای آن راهرو و از داخل کوچه پشتی ضلع غربی این مسجد ایجاد شده است که این راهرو بیشتر نقش کفش کن (جاکفشی) زنانه را ایفا می کند.

بنا به گفته اهالی روستا این مسجد قبلا دارای شش ستون بوده است که دو ستون ضلع شمالی تا جلوی درب ورودی الحاقی است. دقیقا با همان اسلوب و روش قدیمی و سنتی بنا احداث شده است که در نوع خود با دیگر ستون ها و سقف ها و دیوارهای سنتی و قدیمی بنا هیچگونه تفاوتی ندارند و مانند یک سالن چسبیده در زیر یک سقف پهناور احداث شده است که امروزه با پرده کشی از راهرویی که قبلا اشاره شد قسمت زنانه مسجد را جدا کرده اند.

تمام مصالح این مسجد را خشت خام و گل تشکیل می دهد که به لحاظ محکمی و استحکام و جلوگیری از ترک دیوارها از ترکیب کاه نیز در بین مصالح استفاده شده که امروزه پس از تغییر و تحولاتی که ایجاد شده است از مصالحی نظیر چوب، آجر، گچ و حتی رنگ های شیمیایی در پوشش دیوارها استفاده شده است. در ضلع شمالی نیز یک جاکفشی الحاقی دیده می شود که از جنس گچ بوده و تمام طول شمال مسجد را شامل می شود. پوشش داخلی این بنا امروزه به دلیل انجام اصلاحاتی که انجام گرفته، تغییر کرده است و نشانی از مصالح قدیمی و سنتی آن مشاهده نمی شود و تمام پوشش از کف تا سقف مسجد را گچ کاری کرده اند که به لحاظ زیبایی مسجد با رنگ سبز پوشیده شده است.

اما نکته بسیار جالب و منحصر بفردی که در این مسجد دیده می شود وجود کتیبه ای در یکی از ستون های ردیف سمت راست و در ستون دوم این مسجد است که در ارتفاع 80 سانتیمتری از کف مسجد و بر روی سنگی سیاه رنگ به صورت طولی نصب شده است که مطالب آن در 9 سطر شعر و با خط نستعلیق شکسته ایجاد شده است. این کتیبه با بسم الله الرحمن الرحیم شروع می شود و پس از آن هشت مصرع شعر دارد که در این کتیبه اشاره ای به بانی بنا (رحیم بک) بنای ساختمان (قنبرعلی خراسانی) و نویسنده کتیبه (علی سبحانی) اشاراتی شده است و در انتهای این سطرها نیز و در گوشه سمت چپ تاریخ ساخت مسجد و کتیبه (1171 هجری قمری) حکاکی شده است.