مسجد جامع افین یکی از مساجد دیدنی خراسان جنوبی به شمار می رود

ایسنا/ براساس آخرین گزارش و خبرهای منتشر شده، مسجد جامع افین یکی از مساجد دیدنی خراسان جنوبی به شمار می رود.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس اظهار کرد: در ایران مساجد اولیه تحت تاثیر مسجد النبی مدینه به صورت شبستانی و با استفاده از ستون های متعدد ساخته می شدند اما از شکل گیری نخستین مسجد، معمار ایرانی نشانه هایی از هویت ملی خود را در آن لحاظ میکرد مانند کهن ترین مسجد بر جای مانده در فهرج یزد که به جز نقشه که برگرفته از مسجد النبی است، دیگر اجزا و اندام ها مانند مصالح، ستون ها، طاق ها، گنبدها و نغول های تزئینی تداوم سنت های گذشته است.

وی ادامه داد: جالب و قابل تامل است که معمار ایرانی همواره امانت دار ارزش های پذیرفته شده تاریخی در ایران زمین بوده است. به عنوان مثال، ایوان و چهار طاقی 2 عنصر اصلی در معماری ایران پیش از اسلام بوده و معمار مسجد فهرج خط بام دهانه میانی شبستان را بلندتر گرفته تا خاطره ایوان را تداعی کند. در همان مسجد طاق ها مانند دوران ساسانی تخم مرغی و گنبدها عرقچین هستند.

این پژوهشگر خراسانی ادامه داد: ایوان در مساجد شبستانی کم کم جای خود را باز کرد و در نهایت، در سال 363 هجری قمری در مسجد جامع نی ریز و زودتر یا دیرتر از آن در مسجد جامع کهن قاین در میانه فضای ستون دار یا شبستان تعبیه شد.

لباف خانیکی خاطرنشان کرد: مسجد جامع قاین در اثر زلزله ای در سال 458 هجری قمری ویران شده و در پی جابجایی شهر، نقشه و مصالح ساختمانی مسجد جامع به شهر جدید حدود 300 متری مسجد کهن نقل مکان کرده و مسجد کنونی همانند مسجد کهن در مقیاسی کوچکتر به سال 796 هجری قمری ساخته شده و بعدها با استفاده از همان نقشه «مسجد جامع افین» ساخته شد.

وی افزود: مسجد جامع افین از نوع مساجد معدود یک ایوانی در روستای افین در 79 کیلومتری قاین واقع است. این مسجد در دوران تیموری و با الگوبرداری از مسجد جامع قاین با تفاوت های جزئی ساخته شده است. در آن دوران مساجد معمولا چهار ایوانی ساخته میشد اما مسجد افین همانند مسجد کنونی قاین برخلاف سنت معمول به شیوه تک ایوانی ساخته شده است. مسجد افین برخوردار از میانسرای نسبتا وسیعی بوده و بر سه سوی میانسرای مسجد، غرفه هایی با اختلاف ارتفاع نسبت به کف ایجاد شده اند.

لباف خانیکی ادامه داد: ایوان بلند قبله در میان 2 رواق یا شبستان بر میانسرا اشراف دارد که اگرچه سقف جناقی ایوان فروریخته، اما هنوز پر شکوه و زیباست. بر 2 سوی رواق ها شالوده استوانه ای 2 مناره استقرار یافته است؛ در حالی که قسمت بالایی مناره ها مقطع هشت ضلعی داشت.

این باستان شناس خراسانی اظهار کرد: در میانه هر یک از مناره ها پلکان مارپیچی ساخته شده تا ارتباط طبقه فوقانی رواق ها و ماذنه مناره ها را با کف رواق ها امکان پذیر سازد. پوشش رواق ها با استقرار چهار چشمه طاق بر فراز ستون ها و جرزهای طرفین اجرا شده است.

وی اضافه کرد: شالوده دیوارها و مناره ها سنگ های لاسه دم دار و فراز دیوارها آجر با ملات گچ و ماسه است. نمای بیرونی رواق ها، بدنه ها و اسپر انتهایی ایوان به صورت 2 طبقه نمایانده شده و بر فراز بدنه ها درگاهی هایی با طاق جناقی به غلام گردش ها باز شده و بر نمای اسپر 2 غرفه محرابی شکل به زیبایی و تناسب بر روی هم تعبیه شده است.

لباف خانیکی ادامه داد: از جمله تفاوت های این مسجد با مسجد قاین این است که در این مسجد سه اطاق مربع گنبددار در انتهای ایوان ایجاد شده که شاید معمار خواسته مجاورت چهار طاقی و ایوان را در کنار هم یادآور شود.

وی خاطرنشان کرد: در مسجد جامع افین به جنبه زیبایی آن توجه زیادی مبذول شده است، علاوه بر ساختار متوازن مسجد و قاب بندی های موزون سعی شده که با اجرای تزئینات گچی و رعایت تقارن جلوه مطلوبی به منظر بنا داده شود.

لباف خانیکی عنوان کرد: تزئینات گچی به فرم ها و شکل های گوناگون در نقاط مختلف اجرا شده است. گاه کتیبه ثلث بر ازاره دیوارها و فراز محراب نگاشته شده که در پایان یکی از آنها «عمل استاد فخرالدین قاینی» باقی مانده و گاه به نقوش هندسی زیر طاق ها را آراسته و گاه اسلیمی ها گل و برگهای زیبا فراز محراب را آراسته اند و گاه فضاهای خالی محرابی شکل بر اسپر ایوان ایجاد کرده و گاهی در هیات ستاره، شمسه و اشکال هندسی بر زیر سقف اطاق میانی پشت ایوان نقش بسته است؛ نقش هایی که بناهای کهن تر از آن را نیز آراسته اند.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی بیان کرد: از موارد جالب توجه این مسجد، منبر آجری آن در انتهای ایوان قبله است که گویا تزئیناتی داشته و در حدود 100 سال پیش که مسجد بر اثر زلزله ای آسیب دیده، آجرهای فروریخته از محل برده شده و تزیینات منبر هم زایل شده است. از آغاز دهه 1360 خورشیدی، سازمان میراث فرهنگی خراسان اقدامات مرمتی و تثبیت را در بنا انجام داده و به بقای مسجد جامع افین کمک کرد اما این بنا همچنان نیازمند مراقبت و معرفی بیشتر است.

لباف خانیکی یادآور شد: مسجد جامع افین در تاریخ 17 آذر 1377 به شماره 2182 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.