میل اخنگان حدود 700 سال قدمت دارد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارش های منتشر شده، میل اخنگان حدود 700 سال قدمت دارد.

مهدی سیدی فرخد، یک خراسان شناس به شرح و تاریخچه ای از میل اخنگان خراسان پرداخت و اظهار کرد: نام میل اخنگان از 2 بخش میل و اخنگان تشکیل شده و از آنجایی که این میل یا برج مقبره در روستای اخنگان قرار گرفته است، به آن اخنگان می گویند. اخنگان تلفظ فارسی این بناست که اعراب به آن اخنجان نیز می گفتند.

وی پیرامون اینکه میل اخنگان حدود 700 سال قدمت دارد، ادامه داد: میل ها که برج یا برج مقبره نیز نامیده می شد، بناهایی است که ارتفاعش زیاد است و در مسیر شاهراه های قدیم ساخته میشد تا مسافر بتواند از دور مسیرش را تشخیص دهد. سازندگان این میل ها همیشه بر این نکته واقف بودند که این بناها یک جنبه راهنماگری دارد اما این امکان نیز وجود داشت که از آن برای اهداف و کاربردهای دیگر نیز استفاده کنند. به عنوان مثال با دفن فردی در این بنا نام برج مقبره نیز بر آن نهاده شده است.

این خراسان شناس پیرامون اینکه میل اخنگان حدود 700 سال قدمت دارد،، خاطرنشان کرد: اتفاقا در میل اخنگان فردی نیز دفن شده و سنگ قبر آن نیز کاملا مشهود است. بنابر مشاهدات موجود بقایای استخوان آن شخص بطور کامل این موضوع را تایید می کند؛ بنابراین ما می توانیم نام برج مقبره را هم بر میل اخنگان بگذاریم.

سیدی بیان کرد: روستای اخنگان در ولایت قدیم توس قرار گرفته است. توس ولایتی در حوزه آبریز کشف رود بوده که در آن زمان مشهد نیز جزئی از همین ولایت بوده است. میل اخنگان بین شمال شرق شهر تابران توس یعنی محل دفن فردوسی و پاژ محل تولد فردوسی قرار دارد. فاصله بین آرامگاه فردوسی تا روستای پاژ 18 کیلومتر است که میل اخنگان دقیقا در نیمه راه این 2 یعنی در فاصله 9 کیلومتری از آرامگاه قراردارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: به سبب همین ارزش بود که قبل از انقلاب تصمیمی بر ساخت یک جاده گرفته شد که از توس شروع و به پاژ ختم میشد تا بیانگر آن باشد که فردوسی چه مسیری را در آن زمان در رفت وآمد بوده است. قاعدتا این جاده می توانست یک مسیر کاملا توریستی باشد که ساخت آن منتفی شد.

سیدی گفت: وجود چنین بنایی در میانه راه زادگاه فردوسی و مدفن فردوسی می تواند جاذبه ای مهم باشد و توجه ها را به خود جلب کند اما اطلاعاتی در مورد ماهیت میل اخنگان و اینکه چه کسی در چه زمانی این بنا را احداث کرده، وجود ندارد.

وی ادامه داد: اصولا تمام بناها کتیبه ای برای خود دارند اما از آنجا که در میل اخنگان هیچ کتیبه و نوشته ای باقی نمانده، اطلاعاتی در خصوص زمان ساخت و معمار آن نیز وجود ندارد. جالب اینجاست که در منابع و متون تاریخی و ادبی هیچ صحبتی از این میل نشده و اطلاعات موثقی از آن در دست نیست اما طی بررسی های انجام شده براساس شواهد و ظواهر موجود این بنا بین قرن هفتم تا نهم ساخته شده و قدمتی 700 ساله دارد.

این استاد دانشگاه در خصوص دلایل موجود برای قدمت 700 ساله میل اخنگان گفت: دلایلی برای ذکر ساخت این بنا در قرن های مذکور وجود دارد، این بنا نمی تواند قبل از قرن هفتم و حمله مغول ها به ایران ساخته شده باشد، چرا که با حمله مغول ها به ایران توس با خاک یکسان شد و اگر این بنا قبل از قرن هفت بود، باید اشاراتی به آن میشد؛ پس باید بعد از این تاریخ ساخته شده باشد.

سیدی ادامه داد: همچنین بعید است که این بنا پس از قرن 9 ساخته شده باشد، چرا که پس از حمله مغول ها در قرن هفت توس به مدت 200 سال مورد بازسازی قرار گرفت و تا حدودی توانست به آبادی قبلی خود بازگردد. البته در اوایل قرن 9 پس از چندین سال بازسازی شهر توسط میران شاه تیموری مورد حمله قرار گرفت و شهر خالی از سکنه شد؛ به همین دلیل بعید است که از این تاریخ به بعد فردی در این شهر ویران چنین بنای باشکوهی ساخته باشد. در نتیجه براساس دلایل مطرح شده میتوان گفت که ساخت این بنا مربوط به قرنهای هفت و هشت یا اوایل 9 است.

مقبره داخل میل اخنگان محل دفن یک زن است

وی گفت: آندره گدار، باستان شناس فرانسوی برای کشف گوشه ای از تاریخ این بنا بسیار تلاش کرده است. حین بررسی های تاریخی نیز با توجه به تزئینات که رنگ و بویی زنانه دارد، گدار مقبره داخل بنا را محل دفن یک زن میداند. گدار تزئینات فیروزه ای داخلی بنا را دلیل برای این گمان مطرح کرده است.

این استاد دانشگاه افزود: البته مردم محلی منطقه در گذشته نیز معتقد بودند که مقبره ملی اخنگان متعلق به دختری هندی است که برای زیارت حرم امام رضا (ع) آمده بوده است. البته افسانه های دیگری نیز وجود دارد که معتقد است این مقبره متعلق به گوهرتاج، خواهر گوهرشاد بوده است.

سیدی تصریح کرد: متاسفانه اداره میراث فرهنگی با توجه به افسانه ها و اطلاعات نادرست حدود 40 سال پیش با نصب تابلویی مقبره میل اخنگان را به گوهرتاج منصوب دانسته است. البته این اقدامات چندین بار و نه تنها برای میل اخنگان تکرار شده است.

وی بیان کرد: برای مثال میتوان به بند گلستان که در مسیر طرقبه قرار دارد، اشاره کرد. روایتی است که در گذشته یکی از کنیزهای گوهرشاد به نام گلستان خانم مبادرت به ساخت بنا کرده اما این موضوع کاملا نادرست است. بند گلستان بعدها توسط قاتل گوهرشاد ساخته شد و نسبت آن به گلستان خانم اشتباه است.

این خراسان شناس گفت: مسجد پریزاد در حرم مطهر رضوی نیز از آن دست بناهایی است که ساخت آن را به یکی دیگر از کنیزان گوهرشاد به نام «پریزاد» نسبت داده اند، درحالیکه باز هم این موضوع کاملا نادرست است. همچنین ساخت رباطی با نام «مایی» در مسیر مشهد به سرخس به گفته برخی به مایی خواهر گوهرشاد نسبت داده شده است، درحالیکه ساخت این بنا به قبل تر از آن زمان باز میگردد.

وی تصریح کرد: پل خاتون در 60 کیلومتری جنوب سرخس از آن دست بناهایی است که ساخت آن را به یکی از نوادگان گوهرشاد به نام خاتون که خواهر گوهرشاد بود نسبت می دهند. این نظریه ها همگی بی پایه و اساس است و شاید به دلیل بی اطلاعی نیز نظریه آندره گدار را پذیرفته اند و میل اخنگان را به خواهر گوهرشاد نسبت داده اند.

متولی درستی برای مسائل ملی و تاریخی در کشور وجود ندارد

این خراسان شناس خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور ما آنطور که باید به ارزش بناهای تاریخی و گردشگری توجه نمی شود. میل اخنگان می تواند برای افرادی که از توس، آرامگاه فردوسی و پاژ زادگاه فردوسی دیدن می کنند نقطه جذابی باشد. میل اخنگان همچنین با توجه به منابع تاریخی محل یک جنگ قدیمی بوده است. میتوان گفت که فردوسی در این محل با جنگ آوری ها و رشادت های سلطان محمود غزنوی آشنا شده است.

سیدی ادامه داد: با توجه به روایات تاریخی میل اخنگان می تواند یادگار خوبی از واقعه های جنگی باشد که فردوسی در شاهنامه از آنها یاد کرده است. موارد مطرح شده ظرفیت بالای این منطقه را برای رشد گردشگری می رساند، اما چه کنیم که این کشور متولی خوبی برای مسائل ملی و تاریخی خود ندارد.

یک موزه جنگ می توانست روایتگر خوبی از تاریخ توس و میل اخنگان باشد

وی گفت: چه خوب بود که در این منطقه یک موزه جنگ بنا میشد و با درست کردن سواره نظام ها و پیاده نظام های آن دوران، صحنه های جنگ بویژه جنگ محمود غزنوی تداعی میشد تا بازدیدکنندگان و دانشجویان که تا این حد وصف جنگ را در داستانها و تاریخ ما شنیده اند، به درک درستی از تاریخ برسند.

این خراسان شناس اضافه کرد: در نهایت میتوان گفت این میل پس از دوران مغول ها ساخته شد، چرا که این قوم قبل از گرویدن به اسلام مردگان خود را می سوزاندند اما پس از آشنایی به اسلام تصمیم بر ساخت مقابری برای مردگان خود گرفتند که در ساختشان از چادرهای محلی الهام گرفته بودند.