حرم رضوی گنجینه ای گرانبها از هنرهای ایرانی اسلامی به شمار می رود

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، حرم رضوی گنجینه ای گرانبها از هنرهای ایرانی اسلامی به شمار می رود.

مجموعه عظیم حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد تنها زیارتگاه شیعیان و شیفتگان آن حضرت در سرتاسر عالم نیست بلکه گنجینه ای گرانبها مشتمل بر نفایس مکتوب، شیوه های مختلف معماری، آجرکاری، نگارگری، کاشی کاری، گچ بری، آینه کاری، سنگ بری، درودگری، منبت کاری، کتیبه و خوشنویسی، قلم زنی، خاتم کاری، طلاکاری، نقره کاری و انواع بافته هاست.

رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس خراسانی در خصوص تاریخچه و معماری حرم رضوی اطهار کرد: در طول صدها سال استادان و هنرمندان حکیم و فرهیخته به پشتوانه مهارت، حکمت و بهره گیری از همه علوم از جمله معماری، اسطوره شناسی، روانشناسی، تاریخ هنر و نگارگری تمام فضاها و حجم ها از قبیل صحن ها، رواق ها، گنبدها، مناره ها و ایوان ها را نمادین و مفهومی برآورده و آراسته اند تا حرم را همچون جهان آفرینش و بهشت برین جلوه گر سازند و ریشه ها و بنیادهای فرهنگ و اسطوره های اسلامی ایرانی را به یاد آورند و پاس دارند.

وی اضافه کرد: اما به دلیل عدم معرفی یا معرفی ناقص این گنجینه عظیم این مجموعه صرفا یک زیارتگاه تلقی شده و زائران کمتر رمز و رازهای نهفته در آن را جستجو می کنند.

این باستان شناس خراسانی خاطرنشان کرد: البته معرفی عالمانه حرم رضوی علاوه بر آشنا ساختن مشتاقان با تاریخچه و ساختار آن، ارزش های فرهنگی، معماری و هنری این مجموعه را نیز آشکار خواهد کرد.

لباف خانیکی ادامه داد: در سال 193 هجری قمری هارون الرشید جهت سرکوب «رافع بن نصر سیار» به خراسان آمد و در پی بیماری سختی در سناباد (شهرکی مجاور نوقان) درگذشت و در همان مکانی که اقامت داشت به خاک سپرده شد. بسیاری از مورخان محل اقامت هارون را کاخ «حُمَید ابن قَحطبه» ذکر کرده اند.

وی عنوان کرد: حضرت رضا (ع) نیز در آخر ماه صفر سال 203 هجری قمری در نوقان به شهادت رسیدند و به دستور مامون در هارونیه مجاور هارون الرشید به خاک سپرده شدند.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اضافه کرد: در این که مدفن امام رضا در درون یا خارج از کاخ حمیدبن قحطبه قرار داشته، اختلاف نظر وجود دارد اما از حدیث «اباصلت هروی» که «شیخ صدوق» آن را در کتاب «عیون اخبار الرضا» آورد، میتوان نتیجه گرفت که گور هارون در فضای باز و محلی بوده که مأمون برای آن قبٓه ای ساخته به نام هارونیه و 10 سال پس از درگذشت هارون پیکر پاک امام رضا (ع) را نیز در همان قبه به خاک سپرده شده است.

لباف خانیکی عنوان کرد: بنا به نوشته متون در اوایل سده چهارم هجری قمری حرم حضرت محل و مامن زائران و مجاوران بوده و حصاری مستحکم داشته است. همچنین از کم و کیف دقیق بنای اولیه هارونیه اطلاعی در دست نیست اما با توجه به نحوه قرارگیری مدفن مطهر امام میتوان فرض کرد که محدوده بنای اولیه صرف نظر از دخل و تصرف های اخیر همان محدوده کنونی روضه منوره بوده است.

وی تصریح کرد: به استناد برخی متون تاریخی از جمله «کامل ابن اثیر» و «سبکتکین غزنوی» در اواخر قرن چهارم هجری قمری حرم امام را که به مشهد معروف بود، تخریب کرد و از آن شالوده ای به ارتفاع حدود 2 متر باقی ماند تا اینکه در زمان سلطان مسعود غزنوی حرم رضوی به همت «بوبکر شهمرد» و «سوری بن معتز» تجدید بنا و آباد شد.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی ادامه داد: بدیهی است که بنای بازسازی شده سبک و سیاق بناهای آن دوره را داشته که برجسته ترین آنها «آرامگاه ارسلان جاذب» در سنگ بست و 30 کیلومتری جنوب مشهد است. ظاهرا حرم مطهر نیز با همان هیات و ساختار دوران غزنوی به همراه مسجد بالاسر یا مقبره ابوالحسن عراقی در دوره سلجوقیان نیز وجود داشته، توسط غزها آسیب دیده و با همت شرف الدین علی قمی مرمت شده است.

لباف خانیکی گفت: از اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم هجری قمری (دوران خوارزمشاهی) تزئیناتی در ازاره های درون روضه و حاشیه ورودی پیش روی مبارک نصب شده و اکثر آن کاشی های زرین فام برجسته کتیبه دار معروف به «سنجری» بوده که برخی آن را به سلطان سنجر سلجوقی نسبت می دهند؛ حال اینکه آن کاشی ها به استناد تاریخ، متعلق به دوران خوارزمشاهی هستند و انتسابشان به سنجر احتمالا سلطان محمد خوارزمشاه است که او نیز لقب «سنجر» داشته است.

وی عنوان کرد: برخی مانند «ابن اثیر» نوشته اند که در یورش مغولان حرم مطهر ویران شده و نیز بنا به نوشته «اعتماد السلطنه» در سال 700 هجری قمری غازان خان یا بعد از او سلطان محمد الجایتو گنبد بلندی بر فراز آن بر آورده اند؛ در صورتی که متون تاریخی معتبر و شواهد معماری موجود اظهارنظرهای فوق را تایید نمی کنند.

این پژهشگر خراسانی اضافه کرد: زیرا نه تنها مغولان به مشهد یورش نیاورد بلکه به دلیل وجود حرم مطهر به دستور چنگیزخان مغول مشهد «دارالامان» شده و مشهد نه تنها آسیب ندید که پناهگاه آوارگان و فراریان دیگر ولایات شده و عوامل توسعه شهر مشهد از آن به بعد فراهم شده است.