کردی دوزی یکی از شاخه های سوزن دوزی های سنتی است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، کردی دوزی یکی از شاخه های سوزن دوزی های سنتی است.

کردی دوزی که قدمت آن به بیش از 8 هزار سال می رسد، شاید تنها هنر کاربردی است که به آسانی میان خانواده های روستایی و شهری راه یافته و بارور شده است و هنوز هم با وجود طی فراز نشیبهای متعدد حضور آن را در بعضی از روستاها و شهرهای ایران می بینیم.

رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخ های الوان و با کمک سوزن و قلاب است. رودوزی های سنتی یکی از گسترده ترین شاخه های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی نیز با توجه به تنوع قومیت ها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است، یکی از معروف ترین سوزن دوزی هایی قومیت کرمانج، کردی دوزی است.

کردی دوزی نوعی دوخت ترکیبی فشرده که با الیاف ابریشم الوان نقش دوزی شده که طی آن زمینه ی پارچه را با بخیه می پوشانند و زمینه ای تازه از نقش و رنگ بر روی کلاه، دستینه، چنگه و بعضی اجزای پوشاک کردهای شمال خراسان ایجاد می کنند. این حرفه بخش مهمی از فرهنگ استان خراسان شمالی است. استفاده از کردی دوزی و آداب مربوط به دوختن آن ریشه در فرهنگ این منطقه دارد. یکی از مهمترین جهیزیه ای که خانواده عروس برایش تهیه می کنند کردی دوزی است.

لباس کردی یکی از زیباترین و متنوع ترین و پوشیده ترین پوشش هایی است که به نوشته سیاحان در سفرنامه هایشان در سطح فرهنگ مردم دنیا کم نظیر است. بطوریکه این لباس در چندین جشنواره مختلف بین المللی مقام اول را به لحاظ پوشش، زیبایی و تنوع طرح را به خود اختصاص داده است. تنوع پوشش های و لباس های محلی کردی، ملون بودن و اهمیت دادن به پوشش توأمان با زیبایی و تأثیرات عوامل جویی و جغرافیای در ایجاد این تنوع ها تأثیرات بسزایی دارد.

زنان هنرمند کرد سوزن دوزی های ظریفی را بر سرآستین، پائین لباس و دور یقه انجام می دهند. از انواع دوخته های این استان گل دوزی روی پوستین، روی چاروق ملیله دوزی منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی و از جمله دوخته های کردی این منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نواردوزی را میتوان نام برد. لباس زنان کرد دارای تزیینات زیاد است و در قسمت سردست همیشه دارای نوارهای زری است. پیش سینه را اغلب با نوارهای الوان افقی و عمودی تزیین می کنند و از حدود کمر به پایین را اغلب در دو یا سه رج و گاه بیشتر بطور افقی نواردوزی کرده و ریشه های الوان را از پایین همین نوارها آویزان می کنند.

جلیقه، چادر، کلاه و کفش اقوام کرد دارای گل دوزی، نوار دوزی و ریشه دوزی فراوان است و همچنین برای تزیین بر روی پوستین و چاروق نیز به وسیله نخ های ابریشم و گلابتون گل دوزی های زیبایی انجام می شود.

در قدیم الایام در شبهای سرد زمستان بانوان روستایی پرده های گل دوزی، رو رخت خوابی، روبالشتی و پرده های سوزن دوزی الوان می دوختند و برای عید نوروز منازل خود را زیبا می کردند. این سوزن دوزی ها همچون دست بافته های دار دارای نقوش سمبولیک و برگرفته از طبیعت است و در آنها از رنگ های شاد و زنده استفاده شده است. این رودوزی ها شامل نقوشی مانند انواع پرندگان، حیوانات اهلی، درخت سرو، گل لاله و…می شد.

کردی دوزی شامل هفت نوع دوخت می شود. این دوخته ها شامل ساقه دوزی، دندان موشی، خامه دوزی، صرافی دوزی، متن دوزی، برگ دوزی و زیگزاگ است. ساقه دوزی اغلب برای دوخت شاخه انگور، شاخه های درختان و ساقه های گل استفاده می شود. این دوخت در تکنیک، بسیار شبیه دوخت زنجیره است. این نوع از انواع دوخته ها برای شاخه انگور، شاخه های درختان و ساقه های گل استفاده می شود.

خامه دوزی یا خام دوزی که با نخ ابریشم خام (نتابیده) انجام می شود و به همین دلیل هم به این نام شهرت یافته صرف نظر از شیوه تولید بی شباهت به سوزن دوزی بلوچ نیست. با این تفاوت که در آن فقط از نخ ابریشم یک رنگ که معمولاً سفید است استفاده بعمل می آید. قدمت خامه دوزی هم زمان با قدمت ابریشم دوزی است و این دوخت در طول گذشت زمان تحولات شگرفی را پشت سر گذاشته است و نقوش آن بیشتر متشکل از خطوط منحنی گردان است و به منظور تزئین جانماز، سجاده، پیش سینه لباس، سمبوسه، عرقچین، جلیقه، رومیزی، روتختی، سفره، رو کوسنی و غیره از آن استفاده می شود.

همچنین کاربردی کردن این تولیدات که نقش مهمی در واردکردن آنها به سبد مصرفی خانواده و همچنین رونق اقتصادی آن خواهد داشت و نیز تشکیل کارگروهی متشکل از فعالان بخش رودوزی های سنتی به منظور تلفیق نقوش و نگاره های محلی سنتی در کردی دوزی مورداستفاده امروزی نظیر تشک، متکا، بالش، مبلمان، تختخواب و… از دیگر اقدامات در این زمینه محسوب می شود.

استان خراسان شمالی از معدود نقاطی است که کردی دوزی هنوز در آن زنده است و عده ای از این راه ارتزاق می کنند و حتی برخی در منازل خود و برای مصارف شخصی به آن مبادرت می ورزند. میراث با مستندنگاری و ثبت استانی و ملی آن می تواند اولین گام را در جهت حمایت و احیای آن بردارد. پیش بینی می شود با حمایت میراث فرهنگی و آموزش و معرفی این هنر از سوی اداره کل فنی حرفه ای به مردم و نسل جوان بتوان از فراموشی آن جلوگیری و زمینه صادرات این هنر را به عنوان یکی از هنرهای دست صنعتگران فراهم کرد.

فنون و مهارت کردی دوزی در سال 1399 با شماره 2185 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.