پلاس بافی یکی از صنایع دستی سنتی و زیبای خراسان شمالی است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، پلاس بافی یکی از صنایع دستی سنتی و زیبای خراسان شمالی است.

امروزه پالاس بافی به برخی دلایل از جمله نبود بازار دائمی فروش، نزدیک نبودن تولیدات به نیاز مشتریان از رونق افتاده و تنها در معدود روستاها و جهت مصارف شخصی تولید می شود. همچنین از آنجایی که محصول پالاس بافی استفاده چندانی ندارد، این کالا به سوی تزئینی شدن می رود. در نتیجه تولید آن به مرور رو به فراموشی است.

گلیم هایی که با «شیوه پودگذاری» بافته می شود، یعنی تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت آنها استفاده می شود و نخ پود با عبور از لابه لای نخ تار، طرح موردنظر را به تدریج بر روی گلیم بوجود می آورد.

گلیم هایی که با «شیوه پودپیچی» بافته می شود، یعنی علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می کنند و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ های تار عبور کرده و سپس با عبور پود نازک و بعد کوبیدن آن با شانه بافندگی نخ های تاروپود درهم پیچیده می شوند.

گلیم هایی را که به شیوه نخست بافته می شود، «گلیم ساده» (گلیم تخت = گلیم دورو) می نامند و از مهمترین مناطق تولید این نوع گلیم میتوان به استانهای فارس، کردستان، اردبیل، بوشهر، خراسان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، سمنان و زنجان اشاره کرد.

گلیم هایی را که به شیوه پود پیچی بافته می شود، «گلیم سوماک» (= گلیم یک رو) می نامند و از مهمترین مراکز تولید آن میتوان استان کرمان، آذربایجان شرقی، اردبیل، خراسان، چهارمحال بختیاری، فارس و خوزستان را نام برد.

در برخی از نقاط روستایی استان زیراندازی به نام پلاس بافته می شود. پلاس از نظر ظاهری به گلیم درشت بافت شباهت دارد و روش بافت آن شبیه گلیم و از تاروپود پنبه ای استفاده می شود با این تفاوت که در بافت پلاس از نخ های پنبه ای نامرغوب و پست استفاده می شود است، پلاس در برخی مواقع پشمی است که به کار زیرانداز و فراهم سازی «سیاه چادر» برای ایلات و عشایر استفاده می شود. معمولاً برای تولید آن از نخ پنبه ای نمره 2 برای تار و نخ نمره 5 برای پود در رنگ های مختلف استفاده می شود.

گاه بجای نخ پود از نوارهای باریک پارچه ای که از لباسهای مستعمل بریده شده نیز به عنوان پود استفاده می نمایند و به عنوان زیراندازی کم بها مورد مصرف دارد. گاه برای بافت از پشم استفاده می نمایند که در آن صورت عایق رطوبت بوده و برای زمین های مرطوب مناسب است. معمولاً بافت یک قطعه پلاس، حدود دو روز طول می کشد. موارد مصرف آن بجز زیرانداز، کیف، سجاده، خورجین و … نیز است.

پلاس بافی بیشتر با موی بز انجام می گیرد اما نوع دیگر پلاس بافی با تکه پارچه انجام می گیرد. برای بافت این نوع از پلاس ابتدا دار پلاس را به وسیله میخ سر پا می کنند، سپس شت ها را از دور سر کار و کون کار می گذرانند و بعد بخاطر اینکه تارها به همدیگر نرسد و به هم نخورد روی چوب کار را گل می کنند. سپس به وسیله ماسوره و نخ پلاس را می بافند. برای بافت پلاس ابتدا چند ردیف شت ها را می چینند که به آن ساده گویند بعد به وسیله تکه های پارچه شروع به بافتن پلاس می کنند.

برای بافت پلاس ابتدا دار آن را به وسیله دو میخ یا میله فلزی بلند را بافاصله معادل طول گلیمی که با نقش موردنظر است بر زمین فرو می کنند و بر یک میخ یا میله فلزی بلندتر در میان آنها قرار می دهند و سپس نخ تار را به صورت چپ و راست به دور آنها می پیچند. تارهای چله بر روی تیرهای بالا و پایین دار مرتب می شود و بگونه ای منظم در کنار همدیگر قرار می گیرد و بعد برای این که تارها به هم نخورد روی چوب کار را با گل می پوشانند. در همین مرحله است که میله ای به نام «کجو» یا «کوجی» نیز که کار جدا نگه داشتن تارهای زیرورو را به عهده دارد در محل میله ها قرار می گیرد.

بافت پلاس همانند گلیم ساده است و بیشتر بدون نقش و یا دارای نقوش بسیار ساده هندسی در تنوع رنگی محدود (عموماً دو یا سه رنگ) بوده که به صورت نوارهای ساده در عرض دست بافته بکار می رود. گاهی برای پود از نوارهای باریک پارچه های نخی (اغلب کهنه و مستعمل) استفاده می شود و درنهایت دست بافته ای با تنوع رنگی زیاد که راه راه رنگی است تولید می شود.

بافته های عشایر را عمدتاً زنان می بافند تولید پالاس نیز در جوامع عشایری روستایی تقریباً حالت حرفه ای غیر دایم و فصلی دارد و بافندگان آن که بیشتر زنان و دختران خانه دار هستند به موازات سایر فعالیت های خود از اوقات فراغتشان برای بافت استفاده می کنند. قسمت عمده پالاس های تولیدی زنان عشایر جنبه خودمصرفی دارد و به صورت گوناگون مانند گلیم، گلیم چه، جوال، خورجین و غیره در زندگی روزمره آنان نیز در مراکز دادوستد محلی مبادله می شود و از این طریق بخشی از درآمد موردنیاز خانوار را تأمین می کنند.

به دلیل این که عشایر دائماً در حال کوچ کردن و ییلاق و قشلاق هستند، بافته ها طوری طراحی و ساخته می شوند که به راحتی با اسب و شتر قابل حمل باشند. خودکفایی عشایر، خودش را در بافته های آنها هم نشان می دهد.

تاریخچه هنر پلاس بافی بطور دقیق مشخص نیست و باتوجه به اینکه بافته ها و منسوجات پشمی به مرور زمان براثر سرما و گرما و یا تماس با خاک از بین خواهد رفت به این دلیل نمیتوان گفت تاریخ دقیق آن مربوط به چه زمانی است. اما با توجه به اینکه از دیرباز پالاس به عنوان زیرانداز مناسب جهت محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بین خانواده های روستایی و عشایر رواج داشته و به این لحاظ در مفروش کردن کف چادرهای عشایر خراسان شمالی که اغلب در زمین های مرطوب و بدون زه کشی برپا میگردد و نیز در خانه های روستایی مورد استفاده قرار می گیرد.

پلاس بافی در خراسان شمالی که میتوان گفت که قدمتی با زندگی عشایری دارد، با شماره 1688 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.