ویرانه های قلعه کمیز یادآور حمله تیموریان به جنوب ایران است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، ویرانه های قلعه کمیز یادآور حمله تیموریان به جنوب ایران است.

شهرستان رودان از طرف شمال غرب به شهرستان حاجی آباد، از غرب به شهرستان بندرعباس، از طرف جنوب و جنوب غرب به شهرستان میناب و از شرق به استان کرمان محدود می شود.

راههای دسترسی

قلعه کمیز در فاصله ده کیلومتری از راه اصلی بندرعباس-کهنوج واقع شده است. راه فرعی زیر از مسیر روستای سردنگ کمیز به قلعه کمیز منتهی می شود.

معماری

در جریان تهیه پرونده ثبتی قلعه کمیز، از اطراف قلعه قطعات سفال های شکسته جمع آوری شد. تعداد زیادی از سفال ها بدون لعاب با خمیره قرمز رنگ هستند. تعدادی از سفال ها ظریف با پوشش نخودی هستند که بر روی آنها تزئینات کنده دیده می شود. چند قطعه سفال لعاب دار اسلامی، چینی، آبی سفید و یک قطعه النگو از خمیر شیشه نیز بدست آمده است. سفال ها نشان می دهند که قلعه کمیز در اواسط دوران اسلامی مسکونی بوده و ممکن است یکی از هفت قلعه ای باشد که در حمله تیموریان به جنوب ایران ویران شده است.

این قلعه بر روی یک پشته طبیعی صخره ای به ارتفاع 15 تا 20 متر قرار دارد. پلان این قلعه دقیقاً بر مبنای ویژگی های طبیعی و توپوگرافی صخره زیر قلعه شکل گرفته است. طول غربی- شرقی قلعه (حریم درونی) حدود 55 متر و عرض شمالی – جنوبی آن حدود 30 متر است. این قلعه دارای چهار برج اصلی در گوشه های شمال غرب، شمال شرق، جنوب غرب و جنوب شرق است و علاوه بر آن دارای چهار برج کوچک در حدفاصل برج های اصلی است که در واقع نقش پشتیبان دیوارهای قلعه را ایفا می کرده اند و به احتمال زیاد توپر بوده اند یعنی هم به عنوان برج و هم بعنوان پشتیبان حفاظتی دیوارهای قلعه بکار می رفته اند.

ابعاد برج ها متفاوت است. بزرگترین برج در گوشه جنوب شرقی دارای 16 متر قطر قاعده است. برج جنوب غربی 12 متر، برج شمال غرب 12 متر و برج شمال شرق 14 متر قطر دارند. پشتیبان ها نیز بین 4 تا 6 متر قطر دارند. ویژگی طبیعی صخره دژ به گونه ای است که از جهات جنوب غرب و شرق، صعود به قلعه به راحتی امکان پذیر نیست، زیرا جهات مزبور به شکل دیواره های صخره ای می باشند. فقط از ضلع شمالی که به احتمال زیاد ورودی داخلی دژ نیز در همین بخش بوده، صعود و ورود به دژ امکانپذیر بود، زیرا شیب تپه صخره ای در این بخش ملایم تر است و به همین دلیل برای رفع این نقیصه و تکمیل استراتژی دفاعی دژ، اقدام به ساخت یک حصار تدافعی درونی به قطر چهار متر در ضلع شمالی شده که در امتداد شرقی و غربی به صخره های بلند دو ضلع غربی-شرقی تپه ختم و متصل میشده است.

دژ دارای یک حصار بیرونی با دیوارهای خشتی به پهنای چهار متر است که پلان آن نزدیک به چهارضلعی است. بخشی از ضلع غربی حصار بیرونی در امتداد شمالی به صخره های بلند و طبیعی متصل میشده است. در واقع بخشی از دیوار خشتی بطور طبیعی از صخره های موجود تشکیل شده، سپس مجددا با اتصال دیوارهای خشتی در منتهی الیه امتداد شمالی حصار غربی به حصار جنوبی متصل میشده است.

طول غربی- شرقی حصار بیرونی 170 متر و طول شمالی-جنوبی آن 135 متر است.

تپه صخره ای که دژ بر فراز آن ساخته شده است درون حریم حصار داخلی واقع شده است. حصار بیرونی دارای یک ورودی در مرکز دیوار شمالی به پهنای 6 متر است. ابعاد خشت های بکار رفته در ساخت دژ 20*20*5 سانتیمتر با ملاط گل رس به قطر 2-3 سانتیمتر است.

ورودی ها

ورودی فعلی قلعه، بر مبنای مسیر رفت وآمد و شسته شدن مصالح بر اثر روان آبها بر سطح قلعه ایجاد شده است. این ورودی در ضلع جنوبی قلعه واقع شده اما ورودی دیگری نیز برای قلعه فرض می شود.

این ورودی در ضلع غربی و درست در مقابل بلندترین بخش قلعه قرار دارد.

ورودی دیگر قلعه، ورودی غربی آن است. این ورودی مشرف بر بلندترین نقطه قلعه بوده و با توجه به محل آن حدس زده می شود باید ورودی اصلی باشد.

سطح فوقانی قلعه

سطح فوقانی قلعه بیشتر شامل آثار، بقایا و دیوارهایی از جنس چینه های خشتی است. کف سازی آن نیز به دلیل حجم انبوه آوار موجود قابل تشخیص نیست، اما میتوان با توجه به قدمت قلعه حدس زد کفپوش آن از آجرفرش بوده است.

یکی از بخش های باقی مانده قلعه فضای کوچکی است که در سطح فوقانی قلعه و در نزدیکی برج شمال غربی قرار دارد. این بخش شامل تعدادی دیوار است که تعریف کننده یکی از بخش های قلعه است.

دیوار پیرامون قلعه

قلعه کمیز مانند بسیاری از قلعه های دیگر دارای حصار بوده است. این حصار همانند خود قلعه از جنس خشت خام با ملاط گل رس است. اما به دلیل گذر ایام بخش عمده ای از آن تخریب شده و تنها اثری از آوار آن برجای مانده است. ابعاد خشت های بکار رفته در ساخت دیوار پیرامون همانند خشتهای بکار رفته در ساخت قلعه خشتهایی در ابعاد 20×20×5 است.

در خصوص ارتفاع دیوار پیرامونی نمی توان نظر قطعی داد، اما با توجه به باقی مانده آثار و حجم آوار ناشی از خرابی دیوار در کنار آن ها ارتفاعی بین 2.5 الی 3 متر را میتوان برای آن متصور شد.

مشخصات فنی و اقدامات انجام شده

عمده مصالح سازنده این اثر تاریخی خشت خام و با ملاط گل رس است.

بر روی بنای قلعه کمیز تاکنون اقدام باستان شناختی مدونی صورت نگرفته است. تنها اقدام صورت گرفته همان دوره شناخت و ثبت ملی اثر در سال 1381 به سرپرستی مرجان روایی است. در آن فصل از شناخت قلعه تعدادی سفال لعاب دار و بدون لعاب از قلعه بدست آمد که نشان از قدمت حدود میانه اسلامی اثر است.

البته برای شناخت دوره های دقیق اثر، همچنان نیاز به یک دوره دقیق باستان شناسی پیرامون قلعه و حفر گمانه ها و بررسی دقیق آثار، یک نیاز اساسی برای اثر است.

اقدامات مرمتی انجام شده قلعه کمیز شامل مجموعه اقداماتی همچون مرمت دیوارهای جنوبی، شرقی و بخشی در ضلع شمالی است. این مرمت ها با پس از ایجاد کارگاه ساخت خشت در محوطه ای در نزدیکی قلعه و ساخت خشت هایی با ابعاد 5×20×20 در سالهای 91 و 92 آغاز شد و پس از استحکام بخشی به دیوارهای در حال تخریب قلعه پایان پذیرفت. قلعه کمیز در سال 1381 به شماره 6763 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.