نگاهی به آیین های سنتی مبتنی بر اقلیم مردم سمیرم

میراث آریا/ این خبر پیرامون نگاهی به آیین های سنتی مبتنی بر اقلیم مردم سمیرم برای شما نگارش شده است.

در این سرزمین تاریخی از گذشته های دور تاکنون آیین ها و سنت های فراوانی از اقوام مختلف به یادگار مانده است. هنگامیکه در راستای مستندسازی برخی آیین های سنتی فرصتی دست می دهد و پای صحبت بزرگان دیار هزار چشمه می نشینیم، از لابلای گفته ها و قصه های شیرین آنها به واژگان، نکات نغز و زیبایی برخورد می کنیم که شنیدن آنها علاوه بر لذت بخش بودن، نشان از نگاه دقیق و تجربه بالای نیاکان به مسائل دارد. برخی از اعتقادات مردم شهرستان سمیرم در گذشته که هم اکنون نیز کم و بیش در نزد اکثر مردم شهرنشین، روستانشین و حتی اقوام عشایر سمیرم رایج است به رخدادها و وقایع خاص طبیعی در طول ایام سال می پردازد.

واژگان تاریخی در آیین های ناملموس مردم سمیرم متناسب با فصول سال

فصل بهار (قره یاز) در گویش های محلی مردم سمیرم به معنی فصلی است که دشتهای بزرگ سمیرم به سبزی می افتد، علف ها می رویند و همه جا سرسبز می شود، لذا مردم به دید و بازدید می روند و در کنار هم شادمانی می کنند.

هجدهم فروردین، سمیرمی ها معتقدند که 18 روز بعد از عید نوروز باران می بارد و به آن گرژه یا گریجه می گویند و بین آنها ضرب المثل معروفی نیز مطرح است، اگر زمستون بارون نباره؛ تا گرژه امید داریم، در این ایام سمیرمی ها ضمن عبادت و طلب باران از خداوند کشت و کار خود را آغاز می کنند.

چهل پسین، منظور از ذکر این واژه این است که بدلیل کوهستانی بودن منطقه تا چهل روز بعد از عید نوروز هوا بعد از ظهرها ابری و بارانی می شود و به قول قدیمی ها یک رگه باران می بارد، در این ایام مردم سمیرم رمه های خود را به دشتها روان می کنند.

هفتادم بهار، برخی از بزرگان این دیار در سالهای خشکسالی چند سال گذشته می گفتند، اگر خدا بخواهد تا هفتادم بهار نیز احتمال بارش برف و باران وجود دارد، به همین دلیل در ایام خشکسالی و تا روز هفتادم پس از بهار مردم به راز نیاز و عبادت به درگاه خداوند پرداخته و طلب باران برای سال پیش رو می کنند.

45 روز تابستان، مردم سرزمین کوهستانی سمیرم گرمای تابستان را 45 روز دانسته و معتقدند از اواسط مرداد با ظاهر شدن ستاره باد خنک، بتدریج بادی ملایم که نشان از پاییز دارد در دشت های وسیع سمیرم می وزد.

پاییز فصل برداشت سیب، سمیرم دارای یکی از مرغوب ترین محصول سیب درختی در ایران است. به همین دلیل فصل پاییز همواره یادآور برداشت محصول سیب با همکاری مشترک باغداران روستایی و عشایری است که دارای باغ های سیب هستند، برداشت محصول سیب درختی، پاشیدن بذر و امید به برکت خداوند در زمستان آینده همراه با سرودن نواهای محلی است.

36روز از پاییز گذشته، گذشت 36 روز از پاییز نزد باغداران و کشاورزان سمیرمی، روز باریدن باران عقرب و شروع اولین خوشحالی کشاورزان است که با سرودن آواهای محلی همراه است.

آذر، ماه قوس یا سرما در نزد مردم سمیرم اولین روز آذر روز عقد پیمان ارباب ها و رعیت ها در گذشته دور برای تقسیم محصول زمین ها خوانده میشد. همچنین پیشینیان، ماه قوس را پدر زمستان نامیده و معتقد بودند بهترین سال زمانی است که در ماه قوس باران به دشت ها فراوان ببارد. در برخی گویش های محلی مناطق مختلف روستاهای سمیرم به ماه قوس، قیس هم گفته شده است.

فصل زمستان، اعتقادات و آیین های مردم سمیرم در این فصل بسیار دیدنی و شنیدنی است.

از نگاه نیاکان زمستان به دو بخش تقسیم شده است، چله بزرگ که از اول دی تا دهم بهمن و چهل روز کامل است و چله کوچک که از یازدهم بهمن تا پایان بهمن را شامل می شود.

جشن سده، این آیین در غروب آخرین روز چله بزرگ برگزار می شود و براساس این آیین مردم و بزرگان مناطق مختلف، دور هم جمع شده و برداشت محصول خود را جشن می گیرند، شاهنامه می خوانند و سالی پر از بارندگی را در ایام پیش رو از درگاه خداوند طلب می کنند.

چارچار یا این دو برادر، مردم محلی سمیرم، ایام تحویل زمان را از چله بزرگ به چله کوچک زمان دوستی دو بردار خوانده و به زبان محلی آن را چارچار می خوانند.

با گذشت بیست و دو روز از زمستان و در اوج یکه تازی سرما در چله بزرگ که سردترین موقع سال است، همگان معتقدند در این مدت دما زیر صفر می رود و همه جا یخ می زند به همین دلیل این مدت زمان را که 9 روز است کرد به کمر می خوانند.

پیشینیان سمیرم معتقدند در آخرین روزهای چله بزرگ پسران پیرزن ننه سرما با نامهای اهمن و بهمن از راه می رسند و خودی نشان دهند.

نیاکان این منطقه معتقدند در سالهای پربارندگی و در طی بیست روز اول تا بیستم اسفند وقتی بارندگی زیاد می شد، دو برادر به چله ها طعنه می زدند که بارندگی های اسفند بیش از چله بزرگ و چله کوچک بوده، پس بزرگان این شعر معروف را به نقل از دو برادر در سالهای پربارندگی می خواندند:

اهمن و بهمن، آرد کن صد من؛ روغن بیار ده مَن؛ هیزم بُکن خرمن؛ عهده همه با من

پیشینیان، ده روز آخر اسفندماه را از نظر زمانی به دو بخش تقسیم می کردند، به گونه ای که 5 روز اول اسفند را سیاه بهار و 5 روز آخر اسفند را سرما پیرزن نامیده بودند.