عالی قاپوی تبریز بنایی کهن بود که در بخش مرکزی تبریز قرار داشت

میراث آریا/ براساس آخرین گزارش های منتشر شده، عالی قاپوی تبریز بنایی کهن بود که در بخش مرکزی تبریز قرار داشت.

کلاه فرنگی

پیش از ادامه سخن به تعریف اصطلاح «کلاه فرنگی» می پردازیم. عمارت کلاه فرنگی نوع خاصی از معماری است که در اشکال مختلفی ساخته شود. اغلب ساختمان سبک و گاه تزئینی است که در میان باغ یا پارک به عنوان تفریحگاه هایی برای کارهای تفریحی یا سرپناه ساخته می شود. بنا با گنبدی شبه مخروط یا اتاقکی مسقف برای فروش روزنامه و اغذیه نیز هست.

سرگذشت عمارت عالی قاپوی تبریز

عمارت عالی قاپو در عهد قاجار و توسط نجف قلی خان، پسر مرتضی قلی خان دنبلی ساخته و به آن عالی قاپو گفته شد.

سپس هنگام ولیعهدی ناصرالدین میرزا به تقلید از کاخ شمس العماره تهران نام شمس العماره گرفت.

درزمان مظفرالدین شاه تعمیرات کلی و اساسی در آن به عمل آمد و در پشت آن یعنی قسمت شمال باغ عالی قاپو، عمارت حرمخانه احداث شد. کوی حرم خانه از معروفترین و قدیمی ترین کوی و برزن های تبریز است که درب خروجی عمارت عالی قاپوی تبریز یا شمس العماره برای حرم شاهی از سمت شمالی آن، درب تاریخی باغمیشه، مغازه های مجیدالملک و عمرمغازالاری در آن وجود داشت و امروزه دنباله ی بازار کفاشان در جهت شرقی از کوی حرم خانه آغاز می شود.

کوی حرم خانه

کوی حرم خانه از روزگاران قدیم، محله اعیان و ارباب نشین تبریز بوده و علما، بزرگان، بازرگانان و زعمای قوم در این محله ساکن بودند.

عالی قاپو تبریز سه درب بزرگ ورودی داشت. درب اول برای ورود ولیعهدهای قاجار و کارکنان دولتی، درب دوم از سمت شرقی برای ورود عموم مردم بخصوص در ایام ماه محرم و برگزاری مراسم عزاداری در حضور ولیعهد و درب سوم درب حرم خانه بود که حرم شاهی و افراد خاندان ولیعهد از این درب رفت وآمد داشتند. روزگاری نه چندان دور و نزدیک به صدسال پیش، کوی حرم خانه بهترین و جالب ترین مکان برای گردش و گذراندن اوقات فراغت مردم تبریز بود و پاتوق عده ای از روشنفکران شهر محسوب میشد.

روند تخریب عمارت عالی قاپو

در سال 1312 شمسی هنگام استانداری ادیب السلطنه سمیعی در این کاخ آتش افتاد و قبه و قسمت فوقانی آنکه شاهکاری از هنر معماری دوره زندیه و قاجاریه محسوب میشد، از بین رفت. گفته می شود که حتی به ادیب السلطنه تهمت می زدند که خود بخاطر کینه توزی نسبت به حکومت قاجار عمداً این کار را کرده است.

فردای آن روز ترانه و تصنیف حزن انگیزی به این مضمون ساختند:

الینده لاله گئتمه خیاله/ اوت توتوب یانوب شمس العماره.

این تصنیف سالها بر سر زبان عوام بود و به ادیب السلطنه استاندار تهمت می زدند که خود عملا این کار را کرده است.

در این حادثه کتابخانه غنی، ارزشمند و بی بدیل آن نیز به تلی از خاکستر تبدیل شد. یک سال بعد سیلی عظیم قسمتی از باقیمانده عمارت مزبور را خراب کرد. این کاخ خسارت فراوان دید و بخشی از طاق های آن فروریخت.

سرانجام باقی مانده عمارت و اتاق های آینه کاری شده و نقاشی شده ی عالی قاپوی تبریز در سال 1326 هنگام استانداری علی منصور به کلی تخریب و در جای آن ساختمان جدید استانداری بنا شد که در سال 1333 شمسی عملیات ساختمانی آن پایان یافت. در این ایام تمام درختان بلند و کهنسال و بی نظیر عالی قاپو نیز در هنگام تجدید بنا قطع شد.

علی منصور نیز مانند ادیب السلطنه سمیعی به اتهام انهدام یک بنای زیبای تاریخی سرزنش شد. عده ای از محققان عقیده دارند که عالی قاپو اصفهان را از روی نقشه عمارت عالی قاپوی تبریز ساخته اند؛ زیرا این عمارت قبلاً در زمان شاه عباس اول نیز وجود داشت.

بعدها در بخش غربی عالی قاپو یا استانداری امروزی، ساختمان شعبه مرکزی بانک ملی ایران احداث شد. در سال 1348 نیز عمارت حرم خانه در شمال شرقی استانداری تخریب و عمارت امروزی فرمانداری بنا شد.

کاخ استانداری آذربایجان شرقی

عمارت استانداری در میدان شهدا به دلیل گذشت افزون بر هشت دهه از ساخت آن امروزه به یکی از نمادهای کهن شهر تبریز تبدیل شده و دقیقاً بر روی کاخ عالی قاپوی تبریز بنا شده است.

زمانی که از درب اصلی این بنا وارد می شویم حیاطی بزرگ و فضای سبز بسیار دل انگیزی می بینیم. پس از آن در عمارت موزه هدایا را می بینیم؛ موزه ای دربرگیرنده هدایایی که از سوی سفرا و وزرای کشورهای مختلف به استانداران مختلف این خطه اهدا شده است. این بخش در زمان استانداری استاندار بیگی به این موزه تغییر کاربری داده شد.

دیوارهای این عمارت تاریخی، رازهای سربه مهر زیادی دارد؛ زیرا شاهد وقوع اتفاقات گوناگونی در خطه آذربایجان بویژه از سوم شهریور 1320 شمسی به این سو بوده است.

عمارت استانداری آذربایجان شرقی اتاقهای متعددی دارد که دو سالن بزرگ آن به دلیل میزبانی از هیئت های داخلی و خارجی برای دیدار با نفر اول حوزه تصمیم سازی استان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از نکات جالب توجه درباره تاریخچه این ساختمان تاریخی میتوان به میز استاندار اشاره کرد که چهره های متعددی را در طول این سالها به خود دید.