بررسی وضعیت میراث فرهنگی کشور در بهار سال 1400

ایسنا/ این خبر پیرامون بررسی وضعیت میراث فرهنگی کشور در بهار سال 1400 برای شما نگارش شده است.

حلقه وصل هویت تاریخی برگرفته از نامداران این سرزمین و مردمان قرن حاضر تنها یک عبارت است و آن «میراث فرهنگی» است. حفاظت و پاسداشت از میراث فرهنگی برای انتقال آن به نسل آینده، همانطور که نسل قبل آن را به نحو احسن به ما منتقل کرده اند، وظیفه تاریخی مهم ماست.

بی شک، یکی از مشکلات جدی برای میراث فرهنگی ایران، حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت های تاریخی به بهانه های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می کند. در همین راستا، وضعیت میراث فرهنگی در بهار سال 1400 را نیز بررسی کردیم و امید است که در روزهای باقی مانده از سال 1400 و با انتصاب وزیر جدید شاهد بهبودی شرایط موارث فرهنگی ایران باشیم.

دستگیری حفاران غیرمجاز، تیتر خبری پرتکرار میراث فرهنگی

یکی از اخبار پرتکرار در حوزه میراث فرهنگی مربوط به سرقت، تجاوز به حریم، تخریب و حفاری غیرمجاز آثار تاریخی است که در سالهای اخیر روند افزایشی چشمگیری داشته است. این یک خطر جدی برای موارث فرهنگی ایران است و باید برای آن چاره ای اندیشیده شود.

بنابر اعلام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و براساس بررسی وضعیت میراث فرهنگی کشور در بهار سال 1400، تخریب عمدی آثار تاریخی در یک سال اخیر کاهش داشت، اما آمارهای همین وزارتخانه نشان می دهد در سال 98، که هنوز ویروس کرونا پدیدار نشده و فعالیت های میراث فرهنگی رو به تعطیلی نرفته بود، میزان تخریب، تجاوز به حریم ها و سرقت آثار تاریخی نسبت به سالهای گذشته افزایش داشته است. میزان تجاوز به حریم آثار غیرمنقول یا بناها و محوطه های تاریخی هم در سال 98 بیشتر شده و به عدد 329 رسیده، درحالی که 199 مورد تجاوز به حریم در سال 97 ثبت شده است.

آمارهای وزارت میراث فرهنگی نشان می دهد تعداد تخریب بناها و محوطه های تاریخی نیز در سال 98 با افزایش روبرو بوده است. در آن سال 245 مورد تخریب شناسایی شده است. کاهش و رفع چنین معضلاتی نیازمند آموزش و فرهنگسازی است، باید برای همگان ارزش این سرمایه های تاریخی و فرهنگی تعریف شود تا آمار تخریب و تجاوز به آنها کاهش یابد و همه مردم برای حفظ و مرمت این آثار همکاری کنند.

حمام شیخ بهایی را مرمت کنید

حمام شیخ بهایی که نام آن با ماجرای رازآلود گرم شدن آب خزینه به واسطه یک شمع در اذهان عموم گره خورده، اوایل دوره صفویه به همت شیخ بهایی در کوی جماله ساخته شده و از معدود حمام های دو قلوی اصفهان است؛ یعنی طوری طراحی شده که همزمان زنان و مردان می توانسته اند از آن استفاده کنند، حالا این حمام تاریخی وضعیت نامناسبی دارد و چشم انتظار مرمت و بازسازی است.

دوباره کمبود بودجه، بهانه ای برای ویرانی یک بنای تاریخی

قلعه تاریخی روستای علی آباد تفت یکی از آثاری تاریخی دیدنی در استان یزد است که سالهاست مورد بی توجهی متولیان قرار گرفته و اکنون رو به ویرانی می رود. حفظ قلعه علی آباد پیشکوه که نیازمند مرمت و تعیین کاربری است، یکی از مطالبات برخی از اهالی روستا نیز محسوب می شود که پاسخ مسئولان میراث استان در قبال این مطالبه، نبودن اعتبار و در اولویت نبودن این بنای تاریخی است.

ساختمان های ممنوعه ای که در یزد قد علم کردند

بنا به اعلام کارشناسان میراث فرهنگی استان یزد و براساس بررسی وضعیت میراث فرهنگی کشور در بهار سال 1400، ایجاد ساختمان های بلندمرتبه و چند طبقه ای که خط آسمان را در بافت تاریخی شهر از بین می برند ممنوع است ولی شواهد نشان می دهد با توجه به اینکه اخذ مجوزهای ساخت و ساز در حریم بافت تاریخی که بیش از 1000 هکتار وسعت دارد، در شورای فنی میراث فرهنگی بررسی می شود، قاعدتاً این ساختمان های سر به فلک کشیده در شهر، همگی دارای مجوز هستند.

مهدی شرافت، معاون وقت شهرسازی شهردار یزد تصریح می کند: خط آسمان از محدودیت های جدی ساختارهای بلند مرتبه یزد محسوب می شود ولی از گذشته شاهد ایجاد تعدادی از این ساختمان ها بوده ایم. اوج مجوز ساخت و ساز ساختمان ها در یزد شش طبقه است، و در موارد استثنا و در خارج از شهر، ساختمان هایی تا هشت طبقه نیز می توانند مجوز دریافت کنند، اما در مواردی که تعداد طبقات از هشت طبقه بیشتر شود، مسکن و شهرسازی مسئولیت اخذ مجوزهای آن را بر عهده دارد.

بافق یزد را دریابید

بافق با بافت تاریخی و مساحتی حدود 18 هزار کیلومتر مربع در 110 کیلومتری جنوب شرقی شهر یزد و در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار دارد. بیشتر بناهای آن مربوط به دوره قاجار است. خانه باغ های این شهر با نخلستان های تاریخی آن بخشی از بافت با ارزش این شهر هستند که در حال حاضر نیاز به مرمت دارند.

یک خانه تاریخی دیگر قربانی شد

خانه حاج باشی اراک یکی دیگر از خانه های تاریخی است که قربانی بی مهری متولیان شد. این بنا در آذر سال 1396 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما در نیمه آذر 96 بخشی از آن توسط ورثه دچار تخریب شد و حدود یک سال و نیم پس از آن تخریب، ششم فروردین 1398 نیز پای لودرهای شهرداری به آنجا باز شد و مجددا دچار تخریب شد، سرانجام شامگاه نوزدهم اردیبهشت 1400 بطور کامل تخریب شد.

خانه احمدقلی خان حاج باشی اراک که در انتهای خیابان جنت واقع شده بود، مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول بود و به توسعه اراک در دوره پهلوی مربوط می شد. این بنا دارای تناسبات هندسی طلایی در معماری بود، تزئینات خوبی داشت، بنایی متقارن قلمداد میشد و سیستم آبرسانی از قنات شهر را دارا بود و جز خانه هایی با معماری ایرانی در اراک بشمار می رفت.

تخریب مجسمه های شیر میدان حر به بهانه جایگزین اثری بهتر

خرداد سال 1400، خبرهایی مبنی بر تخریب یکی از مجسمه های شیر میدان حر در فضای مجازی منتشر شد که پس از اطلاع رسانی های انتقادی با داربست و پارچه ای سفید پوشانده شد. مجسمه اصلی نصب شده در وسط میدان با نام نبرد گرشاسپ با اژدها اثر غلامرضا رحیم زاده ارژنگ جز مجسمه های ثبت شده در فهرست آثار ملی است.

شیرهای میدان حر از جمله مجسمه هایی بود که پس از انقلاب تخریب شد. سال 84 شیرها توسط همان استادکاری که در ساخت مجسمه های میدان نقش داشت، زنده سازی شد و حالا بار دیگر به انگیزه جایگزین کردن شیرهایی با شکلی بهتر، تخریب شده است. این مجسمه ها به این بهانه که اثر تاریخی و ثبت ملی نیستند و جنسشان از فایبرگلاس بود، بدون اطلاع میراث فرهنگی تخریب شدند تا به گفته مسببان این موضوع شیرهای جدیدتر شکل دیداری بهتری به این میدان بدهند.

معاون وقت میراث فرهنگی استان تهران پیرامون بررسی وضعیت میراث فرهنگی کشور در بهار سال 1400 می گوید: مرمت این مجسمه ها که منجر به تخریب شده، بدون اطلاع و استعلام میراث فرهنگی بوده است.

سخنگوی کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر می گوید: این شیرها دهه هاست که در اطراف میدان حر قرار گرفته و در عکس ها و تصاویر مربوط به سالهای پیش از پیروزی انقلاب نیز این شیرها در اطراف میدان قرار دارد، از این رو گرچه پیکره نبرد گرشاسب با اژدها به شماره 1443 ثبت شده اما محیط پیرامون آن نیز باید تابع مقررات مربوط به حریم آثار تاریخی باشد.

شاید با پیگیری های رسانه و برخی مردم به این موضوع رسیدگی شد و مجسمه های دیگری جایگزین شد اما ورود به حریم آثار تاریخی که ثبت ملی هستند باید با اجازه و نظارت میراث فرهنگی انجام شود.

غارت میراث فرهنگی از آب خوردن راحت تر است؟

بخشی از در تاریخی دربند حکیم باشی اردکان که یکی از آثار ملی ثبت شده ایران و قدمت آن مربوط به اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی است، در خرداد 1400 مفقود شد. بنابر شواهد محلی و اظهارات اهالی این محل، یکی از لنگه های در این دربند چند مدت پیش به علت تخریب جایگاه نصب، در کنار هشتی ورودی دربند افتاده بوده که مستاجر ساکن یکی از خانه های داخل دربند آن را با خود به درون خانه برده است که یگان های ویژه میراث فرهنگی هم نتوانستند آن را پس بگیرند.

این دربند که 16 سال است به ثبت ملی رسیده، نیاز به تعمیرات و بازسازی اساسی دارد و در صورت بی توجهی مسئولان امر و میراث فرهنگی بزودی شاهد نابودی و تخریب کامل آن خواهیم بود.

دست از سر طغرل بردارید

برج طغرل 800 ساله شهرری یکی از بناهای تاریخی به جا مانده از دوره سلجوقی 11 سالی است که به بهانه ساخت و ساز مجموعه تاریخی و گردشگری راز هر نوع آسیبی را به جان خریده است، از فرونشست های پی در پی در اطرافش گرفته تا کج شدن چند میلیمتری آن، از اقدامات اولیه ای که برای ایجاد ایستگاه مترو در چند متری برج انجام شد تا نصب پست گاز در عرصه ی این اثر تاریخی.

این حوادث در حالی رخ می دهند که مسئولان ری باستان را یکی از نقاط عطف تمدن و شهرنشینی کشور می دانند اما از آسیبی که به ری باستان در طول این سالها وارد شده حتی فکر هم نکرده اند.

داستان تعرض به زمین خالی عرصه برج طغرل

ماجرا از جایی شروع شد که برای پر کردن زمین خالی پشت برج طغرل نقشه کشیدند و هر بار طرح جدیدی را ارائه می دادند. از همان ده سال پیش که فکر ایجاد ایستگاه مترو در این منطقه، آن هم درست در همین نقطه و بین برج طغرل و قبرستان ابن بابویه یعنی دو نقطه تاریخی و ارزشمند شهرری که با هشدارهای رسانه ای و مخالفت میراث فرهنگی ایستگاهش تغییر کرد یا یکی دو پروژه شهری بعدی از یادمان رازی گرفته تا پارکینگ محلی و به خصوص قبرستان ابن بابویه طرح هایی بوده اند که میراثی ها برای جلوگیری از اجرا شدنشان پا پس نکشیدند و موفق شدند تا دست کم عرصه و حریم این دو اثر تاریخی را حفظ کنند.

سرانجام طرح سازمان نوسازی شهرداری تهران برای اجرای طرح بوستان صدوق در این نقطه تصویب شد و شروع فعالیت کارگاه از آن همان زمان با اعتراضاتی مواجه شد. اعتراضاتی که نخستین نقطه اش به استعلام نکردن از میراث فرهنگی رسید و حضور ماشین های سنگین و بولدوزرهایی که در همه بخش های زمین جولان می دادند و از سوی دیگر تا چند متری زمین را گود کردند و همه حرفشان ایجاد زمین بازی برای کودکان بود.

آنهم در شرایطی که طبق ضوابط میراث فرهنگی، گودبرداری در محوطه های باستانی ممنوع است، محوطه ای که میراث فرهنگی می توانست حتی این حدس را بزند که بدلیل موقعیت جغرافیایی این خصیصه را حتما به دنبال دارد، اما بعد از مطلع شدن از پروژه اجازه داد تا کارگاه در چند متری برج طغرل و قدیمی ترین قبرستان شهر ری و دومین قبرستان تهران فعال باشد و در نهایت بعد از این همه مدت و بی توجهی به ضوابطی که باید اجرا می شدند، در زمان خاکبرداری های نهایی، آثار و شواهد فرهنگی و تاریخی به دست آمدند که میراث فرهنگی را مجبور به ورود کرد و سازه ای معماری که باستان شناسان قدمت آن را تقریبا سلجوقی تخمین می زنند، بدست آمد.

برای حفظ میراث فرهنگی همکاری کنید نه نابودی

در نشست خبری، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان عنوان کرد: پارکینگ های سینا و آقاجانی بیگ واقع در محدوده تاریخی هگمتانه دو نکته منفی در بافت تاریخی هستند و پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی هگمتانه تا همدان را به خطر انداخته اند.

به گفته وی، اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری همدان می توانستند در موضوع بافت تاریخی به وحدت برسند و اختلاف نظرها را با یک دفتر مشترک همسو کنند اما این اتفاق نیفتاد، در حوزه احیای سراها توقع و مطالبه میراث فرهنگی انجام کارهای مشترک بیشتری بود که محقق نشد همچنین پارکینگ های سینا و آقاجانی بیگ دو نکته منفی در بافت تاریخی هستند و پرونده ثبت جهانی منظر تاریخی هگمتانه تا همدان را به خطر انداخته اند؛ مثلاً وقتی می خواهیم تعیین عرصه پرونده را مشخص کنیم و خانه های تاریخی مثل خانه ضرابی را به عرصه اضافه کنیم به علت وجود این پارکینگ ها باید عرصه را لاغر کنیم، آسفالت هگمتانه نیز از اقداماتی بود می توانست انجام نشود و اگر مطالعات اجرای پیاده راه دقیق تر بود این اتفاق نمی افتاد.

این در حالی بود که رئیس شورای اسلامی شهر همدان در پاسخ به این ادعای میراث فرهنگی گفت: برای پارکینگ سینا پروانه ساختمانی صادر کردیم و از مدیرکل میراث فرهنگی وقت نیز تأییدیه گرفتیم، برای پارکینگ آقاجانی بیگ نیز مصوبه اخذ شده است.

از این قبیل موضوعات بارها مطرح شده و درست زمانیکه وضعیت یک آثار تاریخی به خطر افتاده هرنهاد تلاش کرده تقصیر را گردن دیگری بیندازد. جلوگیری از چنین پیشامدهایی فقط مستلزم همکاری بیشتر متولیان و رعایت ضوابط معین شده است.

الیار عاصمی زاده، رئیس شورای هماهنگی سازمان های غیردولتی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با بیان اینکه «تشکل های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نسبت به وضعیت میراث فرهنگی سر شده اند» می گوید: بسیار پیش آمده وقتی اثری تخریب شده، یقه شهرداری را گرفته ایم و آنها نامه «بلامانع» ادارات کل میراث فرهنگی را مقابل ما گذاشته اند که ماشاء الله استانی مثل تهران هم در صدر صدور مجوزهای بلامانع بوده است. از سوی دیگر، دستگاه های متولی خالی از متخصص شده اند و با فقر کارشناس مواجهیم. در این شرایط چگونه انتظار داریم صدایمان شنیده شود!؟

همه دستگاه های متولی دست در دست هم دهید

در هفته میراث فرهنگی در بهار 1400 محسن میرجانی، باستان شناس و رئیس پایگاه پژوهشی اردکان درباره وضعیت میراث فرهنگی ایران گفت: با توجه به مشکلات اقتصادی کشور، چند سالی است که موضوع مالی، مشکلات عدیده ای را برای مجموعه میراث فرهنگی از جمله فعالیت های مرمتی، حفظ و حراست از آثار تاریخی و فرهنگی آن ایجاد کرده است.

او افزود: البته از نگاهی دیگر که فقط از میراث توقع داشته باشیم که به عنوان متولی یک موضوع فراگیر و ملی به نام هویت جمعی و تاریخی و اصالت بخش جامعه حراست کند، توقع زیادی است، چرا که باید کلان تر به این مسئله نگاه کنیم، زیرا حوزه میراث فرهنگی محدود به این نگاه با اداره دولتی خاصی نمی شود و همه دستگاه های مرتبط باید دست در دست هم داده و در حفاظت و نگهدرای آثار میراث کهن به یکدیگر یاری رسانند.

هانی رستگاران، پژوهشگر میراث فرهنگی و فرهنگ عامه در یادداشتی با عنوان «میراث فرهنگی، نقطه وصل اساطیر و مشاهیر کهن به دنیای امروز» می گوید: حلقه وصل هویت تاریخی برگرفته از نامداران این سرزمین و مردمان قرن حاضر، تنها یک عبارت است و آن «میراث فرهنگی» است. حفاظت و پاسداشت از میراث فرهنگی برای انتقال آن به نسل آینده، همانطور که نسل قبل آن را به نحو احسن به ما منتقل کرده اند، وظیفه تاریخی مهم ماست که می تواند آیندگان و تاریخ را به ستایش و یاد نیک از ما وادار کند، یا به بدترین وجه ما را برای اعمالمان و نگهداری نکردن صحیح و در خور شأن هر یک از مواریث ملی در کشور مورد قضاوت قرار دهد.