وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400

ایسنا/ این خبر پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

بحرانی ترین پایگاه جهانی در خطر تخریب

سوم مهر 1400، حکمت الله موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان از لزوم قطع فوری آب و رطوبت در حال نفوذ به دیواره غربی سازه های آبی تاریخی شوشتر به علت رانش بخشی از آن خبر می دهد.

موسوی پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 میگوید: با توجه به گزارش های رسیده از پایگاه میراث جهانی سازه های آبی شوشتر مبنی بر نفوذ آب احتمالی از شبکه فاضلاب شهری به دیواره غربی این سازه، بازدیدی از این دیواره ها داشتیم و به سرعت موضوع را در دستور کار و بررسی قرار دادیم. متأسفانه درپی نفوذ آب و رطوبت وارد شده، آسیب هایی در ایستایی دیواره غربی بوجود آمد که باعث فاصله گرفتن و شکاف عمیق در توده های خاک از دیواره غربی سازه ها شد و به همین دلیل و نیز اهمیت موضوع، از نزدیک تهدیدهای احتمالی در بدنه را مشاهده و ارزیابی اولیه کردیم.

در حالیکه سی آبان 1400، مدیر پایگاه میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر این خبر را تکذیب میکند.

به گفته محمدرضا بهادری، مدیر پایگاه میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر هیچگونه تخریب تازه ای در جداره غربی مجموعه آسیاب های آبی تاریخی شوشتر صورت نگرفته و داربستی که در محل جداره درحال حاضر نصب شده، در راستای اجرای تعهدات محول از سوی ستاد مدیریت بحران استانداری به پایگاه میراث جهانی شوشتر است که طی جلسه ستاد مدیریت بحران در 20 مهر 1400 که در محل فرمانداری شوشتر با حضور مدیرکل مدیریت بحران و سایر مسئولان ذی ربط برگزار و ابلاغ شد.

البته که بیش از یک دهه از زمانی که متولیان، پایگاه میراث جهانی شوشتر را به دلیل وضعیت سازه هایش به عنوان بحرانی ترین پایگاه جهانی کشور معرفی کردند، میگذرد؛ مدت زمانی که اتفاقات مختلفی مانند وقوع سیل سراسری سه سال قبل، این سازه ها را آسیب پذیرتر از قبل کرد؛ هرچند هشدارها درباره وضعیت نامطلوب دیواره غربی سازه های شوشتر به پیش از زمان وقوع این سیل برمی گردد. در دی 1400 نیز با آغاز بارش های زمستانی، طرحی برای «تثبیت و استحکام بخشی جداره غربی» این میراث جهانی به بررسی گذاشته می شود که تایید نهایی را نگرفته و برای بازنگری و اصلاح فرستاده می شود.

کلیسایی در آستانه تصلیب

در سوم مهر سال 1400، در یکی دیگر از اخباری که منتشر شد، به وضعیت اسفبار کلیسای لیلیان در استان مرکزی اشاره می شود. در این خبر پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 آمد: «اخیرا تصاویری در فضای مجازی منتشر شد که حاکی از وضعیت اسفبار یک اثر تاریخی در استان مرکزی بود که اتفاقا در فهرست آثار ملی هم ثبت شده و اگر اوضاعش همینگونه پیش برود، کم کم به صلیب بی مهری کشیده می شود! تصاویر منتشر شده نشان میداد کلیسای ارامنه روستای لیلیان که در بخش کمره شهرستان خمین واقع شده است به پارکینگ ماشین های شخصی و کشاورزی و محلی برای آونگ سنتی انگور و تولید کشمش تبدیل شده است و حتی بخشی از این اثر ثبت شده نیز تخریب شده است.»

مصطفی مرزبان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 می گوید: کلیسا و درمانگاه لیلیان در سال 1386 در فهرست آثار ملی ثبت شده، بنابر گزارشات و تصاویر منتشر شده که در واقع به سه سال پیش مربوط می شود، مالک این کلیسا، این محل را به انبار علوفه و پارکینگ تبدیل کرده بود. دو سال پیش اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی، به دلیل شرایط ایجاد شده در کلیسا و تصمیم به تغییر کاربری، اقدام به شکایت از مالک بنا کرد و خوشبختانه دادگاه علیه مالک رای داد و اقدامات او محکوم شد، در دادگاه تجدید نظر نیز مجددا، حکم قبلی تکرار و مالک محکوم شد. بنا دارای مالک خصوصی است و ما در صورت مرمت آن خواهان حفظ کاربری اصلی کلیسا هستیم، اما باید حتما توافق مالک را برای کاربری داشته باشیم.

این گنج متعفن چیزی از رود راین کم ندارد!

هفتم مهر 1400، سرنوشت تلخ رود قره سو کرمانشاه گزارش خبری است که در این روز منتشر می شود: «هر روز حجم زیادی فاضلاب وارد قره سو می شود تا لقب آلوده ترین رودخانه کرمانشاه را به خود بگیرد. وضعیت قره سو روز بروز بغرنج تر می شود، اما طرح های نجات قره سو و ساماندهی آن در پیچ و خم اعتبارات گم شده اند، شاید همه اینها بهانه است و همتی مردانه و عزمی جزم می خواهد که قره سو را نجات دهد». جبار گوهری، سرپرست میراث فرهنگی استان پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 میگوید: قره سو یکی از محورهای اساسی شکل دهنده و یکی از رگهای حیاتی شهر کرمانشاه است که باید احیا شود. قره سو می توانست در رونق گردشگری کرمانشاه تاثیر داشته باشد، اما شرایط کنونی آن قابلیت این که گردشگران را به سمت آن ببریم، ندارد.

تخریب مدرسه ای تاریخی در همدان

دهم مهر 1400، این بار خبر تخریب یک مدسه تاریخی در همدان داغ دیگری بر دل میراث فرهنگی ایران می گذارد. در این خبر آمده است: «مدیریت شهری همدان تصمیم به تخریب یکی از مدارس قدیمی این شهر می گیرد. بر اساس مصوبه ای که برخی از اعضای شورای شهر همدان اواخر شهریور سال 99 تصویب کردند، «هر نوع ساخت و ساز در بافت تاریخی این شهر نیازی به استعلام از میراث فرهنگی استان ندارد»، مصوبه ای که از همان ابتدا ترس از خشکاندن ریشه تاریخ باقیمانده در این شهر قدیمی را به جان و دل داشت و در نخستین قدم هایش نیز ساخت حجره ای در عرصه بقعه تیموری شاهزاده حسین همدان، این ادعا را ثابت کرد.

حالا و بعد از گذشت یک سال، خبر می رسد مدرسه تاریخی ظفر باقیمانده از دوره پهلوی دوم که تازه تدوین پرونده ثبتی آن انجام شده و روند اداری برای ثبت آن در فهرست آثار ملی کشور در دست انجام بود، تخریب شده است.»

حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 میگوید: مدرسه ظفر در رینگ اول شهر همدان که در اوایل دوره پهلوی دوم ساخته شده بود، در یکی دو روز گذشته یا توسط شهرداری یا با هماهنگی شهرداری تخریب شده است، چون هر تخریبی نیاز به مجوز شهرداری دارد و در واقع این شهرداری است که باید مجوز حضور لودر و خاکبرداری و تخریب را در هر نقطه از شهر بدهد.

محمود مسگریان، رئیس شورای اسلامی شهر همدان دوشنبه 12 مهر در جلسه فوق العاده کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر همدان در این باره می گوید: این تخریب زمانی اتفاق افتاد که هیچ یک از ارگان ها در جریان نبودند در حالیکه باید مراحل قانونی خود را طی می کرد و واجد ارزش تاریخی بودنش مشخض می شد. هر گونه تغییری در بافت تاریخی استعلام از میراث فرهنگی را لازم دارد که در مورد مدرسه ظفر این اتفاق نیفتاده است. شهرداری که نمی تواند ابتدا به ساکن و قبل از تنظیم قرارداد بنا را تخریب کند و اگر هم قراداد تنظیم شود شهرداری مسئول تخریب نیست و مالک باید این کار را انجام دهد.

او پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 می افزاید: بخش عمده ای از این حرکت به عهده مالک بوده و اگر مایل به تخریب نبوده باید استعلام میکرده است. ممکن است کوتاهی هایی هم از طرف شهرداری بوده باشد اما قبل از تخریب باید مالک و میراث فرهنگی به شهرداری اطلاع میدادند، علاوه بر این هدف از برگزاری این جلسه این است که از این گونه اتفاقات جلوگیری شود.

علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز در این جلسه می گوید: پیش از تخریب مدرسه ظفر، از سال 92 مطالعاتی در مورد آن آغاز شده بود، لکه های واجد ارزش واقع در بافت تاریخی همدان به صورت پلاک به پلاک به شهرداری ابلاغ شده و مدرسه ظفر را هم شامل می شود. به لحاظ حقوقی در داخل بافت و در مورد بنا، هر آنچه واجد ارزش است باید حفظ شود و اگر قرار است مجوزی صادر شود و اقدامی صورت گیرد باید از میراث فرهنگی استعلام داشته باشد و اگر استعلام هم نمیشد، از آنجا که لکه های تاریخی و ارزشی اعلام شده، نباید تخریب میشد. از طرفی هم مالک اظهار کرد که بارها در مورد این بنا با شهرداری مکاتباتی داشته و رفع خطر و خاکبرداری توسط او انجام نشده است.

خسارت طوفان به بناهای تاریخی سیستان و بلوچستان

چهاردهم مهر 1400، خبر ناگوار دیگری که در اوایل پاییز امسال منتشر می شود درباره خسارتی است که طوفان به بنای تاریخی سیستان و بلوچستان وارد کرده است. روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان به نقل از مجید کلانوری، معاون میراث فرهنگی خبر می دهد که پس از بررسی های کارشناسان، برآورد شده طوفان و بارندگی اخیر به بناهای تاریخی جنوب استان و موزه چابهار حدود 20 میلیارد ریال خسارت وارد کرده است.

به گفته کلانوری، بیشترین خسارت به مقبره بی بی زینب و ساختمان قدیم فرمانداری چابهار وارد شده که شامل شسته شدن نماها و تخریب بخش هایی از پوشش است که البته در مقبره بی بی زینب تزیینات بنا را هم تحت تاثیر قرار داده و میزان خسارت در این دو بنا حدود 10 میلیارد ریال برآورد شده است. ساختمانهای پست قدیم و قلعه پرتغالی های چابهار از بناهای دیگری هستند که بر اثر طوفان شاهین دچار آسیب دیدگی شده اند.

تخریب بخشی از پل تاریخی کوچه کنگاور

هجدهم مهر 1400، پل تاریخی کوچه واقع در شهرستان کنگاور اثری متعلق به دوره صفویان است که طی سالهای گذشته به دلایل مختلفی از جمله تردد وسایل نقلیه سنگین و سبک آسیب هایی به این پل وارد شد، اما با اقدامات میراث فرهنگی استان این آسیب ها مرمت شد. این در حالیست که در سال 1400 دوباره بخش هایی از این پل تاریخی دچار آسیب شده است. کیومرث اعظمی، معاون میراث فرهنگی استان کرمانشاه با تایید آسیب دیدگی بخشی از این پل می گوید: زمانی این پل دچار خسارت شد که اعتبارات استانی را برای پروژه هایمان بسته بودیم. در نهایت از محل اعتبارات ملی مرمت بناها و آثار تاریخی درخواست اعتبار برای مرمت این بنا و چند پروژه دیگر دادیم که مورد موافقت قرار گرفت. به محض تخصیص این اعتبار، اقدامات لازم را برای مرمت این پل انجام خواهیم داد.

یک تخریب دیگر در همدان

بیستم مهر 1400، بعد از تخریب مدرسه ظفر در همدان، این بار نوبت به تخریب یک خانه تاریخی که متعلق به دوره پهلوی بوده، می رسد. خانه دکتر شیری درحالیکه مراحل ثبت در فهرست آثار ملی را می گذراند، تخریب می شود.

حسین زندی، فعال و کنشگر میراث فرهنگی پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 میگوید: این خانه در خیابان جهان نمای همدان واقع شده و یکی از عمارت های تاریخی هفتاد ساله است. خانه سرپا بود و هیچ مشکلی نداشت و درحال ثبت بود. نمی دانم به چه سرانجامی رسید، اما اطلاع دارم که مراحل ثبت پرونده این خانه در همدان تکمیل شده بود و در تهران هم منتظر جلسات ثبت بود. ظاهرا از جابجایی مدیران شهرداری استفاده کردند و خانه تخریب شد. البته معتقدم بدون چراغ سبز عواملی در شهرداری ها این اتفاقات نمی تواند رخ دهد؛ چرا که هر نوع ساخت و ساز و جابجایی آجر، تخریب، خاکبرداری و ساخت و ساز با مجوز شهرداری اتفاق می افتد.

سیده مریم مختاری موسوی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنکی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان با اشاره به اینکه شهرداری با ابزارهای بازدارنده می تواند در تمام موارد از جابجایی حتی یک آجر تا حضور ماشین آلات سنگین در شهر مطلع شده و اقدامات لازم را انجام دهد، می گوید: حال چگونه یک خانه تاریخی با این وسعت و در دل شهر توسط ماشین های سنگین در چند مرحله تخریب می شود و پلیس ساختمان شهرداری هیچ گونه اطلاعی از این موضوع ندارد؟

پیامدهای اظهارنظر وزیر میراث فرهنگی برای محدوده تاریخی پاسارگاد

بیست و پنجم مهر 1400؛ یکی از موضوعات بحث برانگیز در آخرین روزهای مهر امسال مربوط به حواشی بازدید عزت الله ضرغامی از استان فارس بوده است. ضرغامی در این بازدید اعلام کرد که قوانین تعیین حریم اماکن تاریخی انقباضی است و در منطقه پاسارگاد موجب محدودیت کشاورزی به دلیل ممنوعیت حفر چاه آب شده و تجدید نظر در این قوانین لازم است.

سال 98 گزارشی از اداره منابع آب شهرستان پاسارگاد منتشر شد که حاکی از حفر 1270 حلقه چاه در سراسر این شهرستان تا آن زمان بود. از این تعداد، 1100 حلقه چاه به منظور کشاورزی، 50 حلقه چاه برای شرب و حدود 100 چاه با هدف صنعتی حفر شده است. علاوه بر این، صدها حلقه چاه بدون مجوز نیز حفر شده است. با وجود این، تاکنون گزارش رسمی از فرونشست زمین و آثار مخرب برداشت بی رویه آب در دشت و محوطه پاسارگاد بیرون نیامده است.

هرچند، آمار سازمان زمین شناسی ایران نشان می دهد استان فارس از جمله مناطقی است که پدیده فرونشست در آن به حالت بحران درآمده است. بر همین اساس زنگ خطر را در برخی مناطق آن از جمله مرودشت که میراث جهانی تخت جمشید در آن واقع شده به صدا درآورده است. کارشناسان زمین شناسی و آب نیز بارها هشدار داده اند باید کشاورزی در این استان کم شود و تا حدامکان، برداشت آب از سفره های زیرزمینی کاهش یابد و چاه های غیرقانونی پلمب شوند.

در چنین شرایطی این اظهار نظر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیرامون منجر به واکنش های موافق و مخالفان در سطوح کارشناسان، علاقمندان و فعالان حوزه های مختلف میراث فرهنگی و گردشگری و کشاورزی می شود. طهمورث یوسفی، مدیر کل مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی منطقه جنوب کشور در این باره معتقد است: موقعیت بناهای تاریخی نظیر تخت جمشید و پاسارگاد بگونه ای است که از مخاطرات مختلف در امان باشند و حفر چاه آب در محدوده این آثار، تاثیر زیانباری برای آنها به دنبال ندارد.

در حالیکه حمید فدایی، مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 میگوید: شهر پارسه تنها به تختگاه و بناهای بالادست مستقر بر کوه و صخره محدود نمی شود و بناهای زیادی در سطح دشت مانند نقش رستم در مقابل زمین های کشاورزی وجود دارند که زمین لرزه و گسل آنها را تهدید می کند. شهرام زارع، باستان شناس درباره عواقب دستکاری در حریم پاسارگاد هشدار می دهد و می گوید: سخن گفتن از انقباض حریم میراث جهانی پاسارگاد، نه تنها تعرض به نظام علمی و حقوقی محوطه میراث جهانی پاسارگاد است و باعث برهم خوردن نظم این محوطه تاریخی می شود، بلکه ممکن است آن را در فهرست میراث جهانی در معرض خطر قرار دهد.

همچنین محمدتقی عطایی، پژوهشگر و باستان شناس ایرانی که در دهه 80 عضو بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد بوده است این رویکرد و حواشی آن را در نتیجه خلا نظرات کارشناسی می داند و درباره پیامد انقباض و تغییر حریم میراث جهانی پاسارگاد، به وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پیشنهاد می کند: برای پیشگیری از عواقب هرگونه تصمیم غیرکارشناسی، به عاقبت چنین تصمیماتی که در تخت جمشید و شوش اتفاق افتاده است، توجه کند و اگر مطلوب بود، برای پاسارگاد هم چنین تصمیمی بگیرد.

قلعه دختر کرمانی ها با قدمت دو هزار ساله در خطر است

بیست و هشتم مهر 1400، گزارشی تصویری از وضعیت نابسامان و تعرض هایی که به یک قلعه 2200 ساله در کرمان وارد شده، منتشر می شود.

قلعه دختر 2200 ساله کرمان نه تنها امروز دکل مخابراتی دارد، بلکه علاوه بر فضای سبز ایجاد شده در آن محوطه، تکیه ای چند ده ساله دارد که هر سال برخلاف قول و قرارهای میراثی ها، به وسعت و امکاناتش هم اضافه می هر چند این قلعه در مقاطع تاریخی متفاوت مرمت و بازسازی شده، اما خوش و حریم آن بدون حفاظ، نظارت و نگهبانی رها شده و محل تردد افراد و وسایل نقلیه مختلف است، به حدی که آسیب های زیادی به قلعه و حریم آن وارد شده است.»

گزارشی از وضعیت وخیم تالاب بیشه دالان

یکی از گزارش های مهر 1400 به وضعیت تاسف بار تالابی در بروجرد مربوط است. بیشه دالان نام این تالاب 913 هکتاری در جاده بروجرد-آبسرده-چغلوندی و 15 کیلومتری جنوب شرقی شهر بروجرد و در دشت سیلاخور است. تالابی که در سالهای اخیر به دلایل مختلف از جمله تصرف های غیرقانونی اراضی اطراف آن توسط کشاورزان و جاری شدن فاضلاب های خانگی، صنعتی و کشاورزی در محیط زیست تالاب، استفاده بیش از حد سموم رفع آفات، بهره برداری تجاری از نیزار اطراف تالاب و شکار بی رویه و غیرمجاز اهالی منطقه و از سوی دیگر چندگانگی مدیریتی بین منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، سازمان محیط زیست موجب شد تا وسعت آن تا حد زیادی کاسته شده و نمونه های نادر گیاهی و جانوری تالاب نابود شود.

باز هم تخریب در همدان

پنجم آبان 1400، بعد از تخریب مدرسه ظفر و خانه شیری خبر می رسد دو خانه تاریخی دیگر یکی منسوب به خانجانی در محله آقاجانی بیگ و دیگری خانه تاریخی خوشبخت در محله چرچره همدان در کمتر از 24 ساعت تخریب شده اند. به گفته یک فعال میراث فرهنگی همدان، خانه خوشبخت جز خانه های واجد ارزش و مربوط به پهلوی اول است و در حال ثبت بوده و پرونده ثبتی آن نیز آماده شده بود.

حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 تاکید می کند: مالک بنای خانجانی درخواست پروانه ساخت و ساز کرده و ظاهرا مجوز مورد نیاز را از شهرداری گرفته اند. از دو سال قبل میراث فرهنگی پرونده ثبتی برای خانه های تاریخی همدان تشکیل داده بود، این اتفاق در حال حاضر و در بناهای تازه تخریب شده رخ می دهد، به این شکل است که پرونده ثبتی بناهای تاریخی توسط میراث فرهنگی شکل می گیرد و نامه به مالک فرستاده می شود که این بنا در حال ثبت است، اما مساله اصلی این است که دفتر ثبت وزارتخانه قدم اصلی را برای بررسی این پرونده های ثبتی بر نمی دارد.

او پیرامون وضعیت میراث فرهنگی در پاییز سال 1400 بیان می کند: بر اساس اطلاعات موجود دو پرونده از بناهای تاریخی بافت تاریخی همدان که تخریب شده اند در سال گذشته به دفتر ثبت آثار تاریخی فرستاده شده اند؛ یکی در مرداد 1399 و دیگری در مهر سال گذشته؛ اما متاسفانه تا همین امروز دفتر ثبت آثار تاریخی هیچ واکنشی برای بررسی پرونده های رسیده به این دفتر نداشته است، آن هم در شرایطی که تا کنون چندین جلسه ثبت آثار تاریخی کشور تشکیل شده و بناهای مختلفی در سراسر کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند، اما هنوز هیچ توجهی به خانه های تاریخی همدان نشده است.

تخریب خانه ها در بافت تاریخی همدان که در یکی دو سال گذشته شکل زنجیره ای به خود گرفته و این تخریب ها در سال 1400 سرعت می گیرد، این بناها در حالی تخریب می شوند که در حال گذراندن مراحل ثبتی خود بوده اند و بعد از تخریب آنها تازه به ثبت ملی می رسند.

زندی این احتمال را مطرح کرده که تخریب ها به نوعی واکنش مالکان به ثبت بنا بوده و در این باره گفته است: نامه هایی که میراث فرهنگی برای ثبت خانه ها برای مالکان فرستاده، بدتر مالکان را ترغیب کرده تا آنها خانه های خود را خراب کنند. در واقع برای نشان دادن اعتراض نسبت به ثبت خانه هایشان با لودر درحال تخریب این بناهای قدیمی هستند.

سنگ آسیاب آبی 700 ساله همدان با نوسان دما شکسته است

هشتم آبان 1400، در دومین ماه پاییز سالی که گذشت، خبری مبنی بر شکستن سنگ آسیاب آبی 700 ساله همدان منتشر می شود. دکتر اسماعیل همتی ازندریانی، سرپرست تیم کاوش آسیاب آبی دانشگاه بوعلی سینا می گوید: سنگ آسیاب آبی کشف شده در دانشگاه بوعلی سینا از قبل ترک داشته و بر اثر نوسانات دمایی و آب و هوایی شکسته و سنگ آسیاب به هیچ وجه جابجا نشده است. آسیاب از نظر بقایای معماری و آثار سالم است و مشکلی هم نداشته و ندارد و اطراف این محوطه حفاظت و نگهبانی انجام می شود و امن است و بزرگ کردن این قضیه یک شیطنت خبری است که از طریق دانشگاه پیگیری خواهد شد.

اعتراض به ساخت و ساز در حریم یک خانه تاریخی

نهم آبان 1400، سید احمد علوی، رئیس کمیته گردشگری شورای شهر تهران در تذکر پیش از دستور خود در جلسه شورای شهر تهران از ساخت ساختمان هفت طبقه در مجاور خانه لرزاده و عدم رعایت حریم میراثی این مجموعه توسط شهرداری تهران گلایه کرد و گفت: این ساخت و ساز بدون رعایت حریم میراثی در مجاور خانه لرزاده است. خانه استاد لرزاده که در خیابان شریعتی، پایین تر از بهار شیراز، انتهای کوچه سخن قرار دارد، پس از سالها در تملک شهرداری قرار گرفته و بازسازی می شود و در 17 مهر 1398 و به مناسبت هفته تهران به عنوان خانه معمار گشایش می شود.

علوی در این باره می گوید: این بنای ثبتی مانند همه بناهای میراثی دارای حقوق حفاظتی از جمله ممنوعیت ساخت سازهای بلندتر از بنای ثبت شده است؛ اما این موضوع در مورد خانه لرزاده رعایت نشده و حتی با وجود تذکرات اعلام شده از سوی شورای شهر تهران، در حریم میراثی خانه موزه لرزاده (خانه معمار) ساختمان هفت طبقه ساخته شده است. جالب اینجاست که طرح ابتدایی ساخت ساختمانی دو طبقه با کاربری آمفی تئاتر بوده که در کمال تعجب به ناگاه تغییر کاربری داده و جایش را ساختمانی هفت طبقه گرفته است.

مرتضی ادیب زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران در پاسخ به این سوال که چگونه یک ساختمان در حریم اثر ملی ساخته شده، میراث فرهنگی واکنش نداشته و در این سالها ارتفاع آن کوتاه نشده است؟ می گوید: زمانی که این ساختمان احداث شده، ملک لرزاده حریم اختصاصی نداشته، برای همین از میراث فرهنگی استعلام گرفته نشده است. سال 1392 که شهرداری به قصد ایجاد فضای فرهنگی، خانه لرزاده را تملک می کند، اقدام به ساخت و ساز می کند و ساختمان ضلع جنوب شرقی را که جدید بوده و خیلی هم قدمت نداشته است، تخریب می کند و به جای آن ساختمان جدیدی می سازد که در تصاویر هوایی از سال 1392 به بعد کاملا مشخص است. این ساختمان در هفت طبقه و در فاصله نزدیک همان ساختمان اصلی ساخته می شود که چون ملک حریم اختصاصی نداشته است از میراث فرهنگی هم استعلام نمی گیرند.

در حال حاضر نیز برای آن ساختمان کاری نمیتوان انجام داد، اما اگر عمر آن تمام شود و در آینده بخواهند دوباره بسازند، باید طبق ضابطه حریم باشد که بر آن اساس، ارتفاع باید برابر با ساختمان لرزاده باشد.

تخریب آرام مسجد هزار ساله

یکی دیگر از خبرهای میراث فرهنگی در نهم آبان 1400 درباره روند تخریبی یک مسجد سلجوقی در زواره است؛ مسجد پامنار یا بنکویه زواره یکی از گنجینه های ارزشمند و بی نظیر در دوران سلجوقیان معرفی شده که بنای آن ـ طبق مستندات میراث فرهنگی ـ به سال 461 هجری قمری ساخته شد و در سال 1315 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این درحالیست که این بنای تاریخی سالهاست مورد بی مهری قرار گرفته و با گذشت سالها تخریب هایی به آن وارد شده است. برای مثال حدود سال 1359 بخشهایی از این مسجد شامل گچ بری های نفیس بر اثر بی توجهی تخریب و به جای آن سالن اجتماعات ساخته می شود. همچنین مسجد پامنار دارای هفت محراب تزیین شده با گچ بری های نفیس بود که سه محراب آن زیر گچ پنهان کرده بودند و شبستان زیرزمین مسجد نیز پر شده بود، فقط یک محراب از این مسجد باقی مانده بود.

سال 1397 پس از اعتراض مردم زواره نسبت به وضعیت این مسجد و خرابی آن، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان اردستان برای احیا و بازسازی آن به سبک قدیمی اقدام کرد و با انجام مطالعات باستان شناسی و بیرون آوردن دو محراب تخریب شده و همچنین حذف الحاقات در سالن جدید مسجد، دو محراب زیر گچ رفته در آن سالن نیز بدست آمد اما پس از گذشت سه سال از احیای بخش هایی از مسجد پامنار، احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران که زواره زادگاه پدرش میر سید محمد محیط طباطبائی پژوهشگر ادبی، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایران است، تصاویری را از این مسجد سلجوقی در اختیار قرار می دهد که نشان دهنده تخریب تدریجی و شاید ناآگاهانه این مسجد است.

بنابراین گزارش، بخشهایی از بام مسجد پامنار که بیش از 980 سال قدمت دارد، ایزوگام شده است. محراب مسجد که گچ بری های نفیس و پرکاری دارد و تاکنون با وضعیت نسبتا خوبی بر جای باقی مانده بود، بخاطر نصب بنر، با میخ سوراخ شده است. بالای یکی از محراب ها نیز ساعت دیجیتالی بزرگ و روی دیوار خشتی کناری آن کولر و تلویزیون نصب شده است.

تبدیل حوض های موزه فرش به باغچه

یکی دیگر از خبرهای پرحاشیه میراث فرهنگی در پاییز 1400، درباره تعییراتی بوده که در ورودی موزه فرش ایجاد می شود. بر این اساس هفت حوض موزه فرش به باغچه تبدیل که با واکنش ها و انتقادات زیادی روبرو می شود. اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران در این واکنش ها، اطلاعیه ای صادر می کند که در بخشی از آن آمد: «با توجه به این که حوض های هفت گانه بواسطه عقب نشینی سردر و طراحی جدید حصار، در خارج از عرصه موزه فرش قرار گرفته و به محلی برای تجمع زباله و زیست شبانه کارتن خواب ها تبدیل شده و همچنین تخلیه زباله و فضولات انسانی سبب ایجاد فضای نامطبوع در ورودی موزه شده بود، از سوی شهرداری منطقه بطور موقت فضای داخلی حوض ها پس از پاکسازی، گل کاری شد.»

میر سید احمد محیط طباطبایی، رئیس ایکوم ایران درباره کارکرد هفت حوض موزه فرش توضیح داده است: زمانی که موزه ملی فرش ایران در تهران به عنوان موزه قالیچه های شهری در 22 بهمن 1356 افتتاح شد، حصار و نرده ای برای تفکیک عمارت موزه از محوطه خیابان وجود نداشت و به همین دلیل این امکان وجود داشت که حوض های مقابل آن از آب رونده پر شوند و از طریق چند حوض در نهایت به حوضی روبروی بنای نمازخانه موزه هدایت شوند. هدف معمار از این کار، القای حس وضوخانه برای مخاطب بود. چند جفت کفش پشت نمازخانه و دستی که توسط پرویز تناولی ساخته شده بود به سوی قبله، مجموعه ای را می ساخت که نماد اعتقادات قالیبافان بود.

کامران دیبا، معمار این موزه نیز در متنی که در صفحه شخصی منتشر کرده، یادآور شده است: «تبدیل حوض های وضوی موزه فرش تنها تغییر ساده یک کاربری نیست، بلکه مخدوش کردن کانسپت مجموعه از وضو تا نیایش است که شامل هفت حوض وضو، نمازخانه (قبله نما) و نماد دست شهادت است....»

ماجرای یک سازه غیرقانونی در خانه قوام السلطنه

یازدهم آبان 1400، در پی انتشار خبری در فضای مجازی درباره ساخت توالت در ساختمان اندرونی خانه قوام السلطنه، جایی که بنیاد سینمایی فارابی مستقر است، مرتضی ادیب زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران پس از بازدید از این عمارت و تایید این خبر می گوید: سه شنبه 11 آبان از ساختمان فارابی بازدید کردم. شب قبل، کارشناس ما هم بازدیدی داشت. در فضای پشتی یا ضلع غربی این ساختمان، یک ورودی و پلکان دارد که اوایل دهه های گذشته مسدودش کرده بودند، به خاطر تغییرات و دخل و تصرفی که برای تبدیل فضای داخلی به بخش اداری انجام شده بود، اما اتفاق جدید در این ساختمان، این است که در فضای زیرپله درحال احداث یک سرویس بهداشتی بودند که ما درحال حاضر این کار را متوقف کرده ایم. در عین حال خسارتی به بنا ایجاد نشده و یک ناظر مستقر می کنیم که در فرآیند بازگرداندن به وضع سابق، آسیبی به بنا وارد نشود.

گوردخمه طاق فرهاد در تصرف کارتن خواب ها

شانزدهم آبان 1400، گوردخمه طاق فرهاد در کرمانشاه از دیگر آثار تاریخی ایران است که به دلیل سهل الوصول بودن دسترسی به داخل آن باعث شده تا طی سالهای اخیر به بلاهای مختلفی گرفتار شود. از یادگار نویسی و آسیب هایی که وندالیسم ها به آن وارد کرده اند، تا تعرضی که کارتن خواب ها و معتادان به آن وارد می کنند. سیف الله رنجبر، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان روانسر درباره شرایط کنونی این اثر تاریخی و برنامه میراث فرهنگی برای نجاتش می گوید: انجام مستندنگاری این گوردخمه و تپه موسایی اولین اقدامی است که بدنبال این بازدیدها برای گوردخمه در نظر گرفته شد. با انجام این اقدام، در صورت ورود هرگونه آسیب به اثر، نقشه اصلی آن را در اختیار داریم و امکان بازسازی آن وجود دارد.

اظهارات وزیر میراث فرهنگی درباره نابودی آثار تاریخی

بیست و سوم آبان 1400، عزت الله ضرغامی پس از دیدن چند خانه تاریخی در تهران، با انتشار ویدئویی با عنوان «میراث فراموش شده!» در صفحه شخصی در اینستاگرام می نویسد: «به دلایل مختلف و برخی سوءتفاهم ها کارها نیمه کاره رها شده و جسارت تصمیم گیری از مدیران مربوطه سلب می شود. به تدریج در بازدیدهایی که از ابنیه تاریخی مرمت نشده دارم، به این نتیجه می رسم که بخش قابل توجهی از میراث ارزشمند ما درحال نابودی کامل است. امروز از خانه رضاخانی، خانه سرهنگ ایرج، عمارت مسعودیه و چند بنای تاریخی دیگر تهران بازدید کردم، تکلیف بعضی چیزها روشن شد.»

ضرغامی معتقد است: به تدریج در بازدیدهایی که از ابنیه تاریخی مرمت نشده دارم، به این نتیجه می رسم که بخش قابل توجهی از میراث ارزشمند ما درحال نابودی کامل است.

مدرسه تاریخی مارکار را دریابید

بیست و نهم آبان 1400، گزارشی برای کمک و توجه به یک مدرسه تاریخی در یزد نوشته می شود. مدرسه مارکار که یادگار بازرگان خیر پارسی در شهر یزد است، این مدرسه حدود 200 دانش آموز دارد که فضای آموزشی مورد نیاز آن کافی نبوده و برای مرمت و ساخت فضای آموزشی خود برای استفاده دانش آموزان نیازمند بودجه است.

در همین راستا، انجمن زرتشتیان تهران با توجه به تعلق این مدرسه به مارکار حمایتی 15 میلیون تومانی داشته اند اما به گفته فرحناز چهل مرد، یکی از اعضای انجمن اولیا و مربیان این مدرسه همچنان برای ساخت و استفاده از فضای زیرزمین نیازمند هزینه است.

سید مصطفی فاطمی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد نیز با بیان این که اولویت های کنونی ما بناهای در حال تخریب است، می گوید: البته ما در حالت بافت می توانیم هزینه کنیم اما در خصوص مدارس نمی توانیم اقدام کنیم چرا که متولی اصلی ما نیستیم. مدارس مارکار، ایرانشهر و کیخسروی جز مدارس ماندگار هستند و ما در خصوص چنین مدارسی، ورود می کنیم، چرا که در این زمینه، هر ساله اعتباری را دریافت می شود که با توافق مدرسه در بخش مورد نیاز هزینه می کنیم. همچنین در خصوص مدرسه مارکار نیز هزینه هایی شده است، در سال گذشته و دو سال قبل، هزینه هایی صرف کف سازی، بدنه سازی و ترمیم پشت بام شده است.

هادی مطهریان، معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش ناحیه دو یزد با بیان این که اعتبارات موجود کفاف بحث تعمیرات و نگهداری مدارس را نمی دهد، اظهار می کند: اتفاقاتی که در مدرسه ها شاهد آن هستیم، همگی با مشارکت مناسب مردم یزد و والدین دانش آموزان است که در حیطه های آموزشی، عمرانی، پرورشی و سایر حوزه هاست. بودجه عمرانی که پوشش هزینه های جاری را هم بدهد در حال حاضر، موجود نیست و حوزه فعالیت با مشارکت مردم است البته بخشی از هزینه عمرانی را اداره نوسازی مدارس باید تامین کند که پس از تایید طرح عمرانی مروبطه مشارکت می کند.

غارت میراث صنعتی کویر خوریان

هشتم آذر1400، گزارش تصویری از وضعیت میراث صنعتی کویر خوریان منتشر می شود. در این گزارش به غارت میراث صنعتی کویر خوریان اشاره می شود؛ چرا که بخش زیادی از این میراث در طول سالهای قبل به سرقت رسیده است.

تاسیسات نفتی خوریان که سال 1398 به عنوان میراث صنعتی در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده، در اختیار شرکت ملی نفت ایران است، اما حفاظت و احیای آن باید با پیگیری های شرکت ملی نفت و نظارت وزارت میراث فرهنگی انجام شود. روس ها تاسیساتی نفتی را در دوره پهلوی اول و با حفر دو چاه در کویر خوریان استان سمنان ایجاد کردند و در کنار آن هشت بنا برای استفاده های مختلف احداث شد؛ اما به دلایلی مثل بی کیفیت بودن نفت این منطقه در حدود سالهای 1352، تاسیسات را رها کردند و روی چاه ها را پوشاندند، اما ابزار استخراج نفت را باقی گذاشتند. این اتفاق باعث سرقت بخش زیادی از این میراث در طول سالهای قبل شده است.

ناجی این بنای قاجاری شوید

نهم آذر1400؛ یک دهه ای می شود که درباره وضعیت نابسامان برج ها و قلعه اردمین ساوه هشدار می دهند اما انگار این بنای تاریخی نمی تواند نظری را برای نجات خود جلب کند، اهالی اردمین و دوستداران میراث فرهنگی آن منطقه یکبار دیگر اطلاع داده اند که وضعیت قلعه و برج های اردمین رو به وخامت رفته و با وجود پیگیری های زیاد، فریادرسی وجود ندارد.

داوود منظوری، استادیار دانشگاه، دوستدار میراث فرهنگی و از اهالی اردمین درباره وضعیت این قلعه می گوید: این آثار باارزش در شرف ویرانی و نابودی کامل قرار دارند. مراجعات مکرر ما اهالی، دهیاری و شورای اسلامی به ادارۀ میراث فرهنگی ساوه و تهران تاکنون نتیجه ای نداشته است. از شکایت به سازمان بازرسی کل کشور هم نتیجه ای حاصل نشده است.

قلعه و برج های اردمین که مستندات تاریخی قدمت آن را به دوره قاجاری نسبت داده اند، حدود 58 کیلومتری شمال غربی شهر ساوه در منطقه ای کوهستانی واقع شده است،

سال 1391 در گزارشی که رسانه ای شد از تخریب قلعه اردمین که دارای بخش های اندرونی، ایوان ها، تالارهای شاه نشست و ارسی های گره کاری شده و برج های متعدد بوده و از معماری اشرافی حکایت دارد، خبر داده شد. آن سالها بخش هایی از قلعه برای دامداری استفاده میشد. سال 1394 بار دیگر درباره سرعت تخریب این قلعه و آن برج ها اخطار داده و اعلام شد که جز دامداری، بخشهایی از این بنای تاریخی محل زندگی معتادان شده است.

باز هم نادیده گرفتن بلای جان یک بنای تاریخی در یزد می شود

سیزدهم آذر 1400، آب انبار جمک یکی از بناهای قدیمی یزد بشمار می رود که در جوار یکی از پرترددترین معابر این شهر خاک میخورد و هیچ متولی و رهگذری به دادش نمی رسد. این اثر تاریخی که در ابتدای بلوار کوثر از سمت میدان امام حسین (ع) و در فاصله کمی از ساختمان استانداری یزد به عنوان مهمترین مقرر حکومتی و مدیریتی استان یزد قرار گرفته، در میان اراضی کشاورزی این منطقه که اکنون خشکیده و بایر است، واقع شده است.

این اثر تاریخی که به شماره 13027 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، دچار همان معضلی شده که دیگر آب انبارهای یزد نیز با آن دست و پنجه نرم می کنند به عبارتی یا به محل تجمع مزاحمان یا به محل دور ریختن زباله تبدیل شده اند. سید مصطفی فاطمی، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد در خصوص علت بی توجهی به این بنای تاریخی ملی اظهار می کند: این آب انبار نیز همانند سایر آب انبارها جز بناهای وقفی در یزد محسوب می شود لذا اوقاف متولی حفظ و مرمت آن است.

تخریب پل های تاریخی اصفهان

بیست و ششم آذر 1400، یکی از نگرانی های قابل توجه در پاییز 1400 مربوط به تخریب پل های تاریخی اصفهان بوده که از فقدان آب که به وجود آنها معنا و مفهوم می بخشد، رنج می برند و در این شرایط، با آسیب های مختلفی نیز دست و پنجه نرم می کنند؛ از یادگاری نویسی های ریز و درشت و تخریب های انسانی گرفته تا ترک های نگران کننده ای که متأسفانه پژوهش دقیقی برای تشخیص منبع ایجاد آن انجام نشده است. برخی این ترک ها را به نشست، برخی به فرونشست و برخی به مرمت نشدن مداوم یا مرمت های غیر اصولی بنا نسبت می دهند. آنچه اکنون واضح و مسلم به نظر می رسد، ضرورت انجام مطالعات کامل درباره علت ایجاد این ترک ها و دیگر آسیب هاست تا بتوان بر اساس این تشخیص، تصمیمی درست گرفت و برای درمان درد پل های تاریخی اصفهان اقدام کرد.

درخواست هنرمندان و دوستداران میراث فرهنگی برای نجات اقبالیان

بیست و هفتم آذر 1400، خانه اقبالیان یکی دیگر از خانه های تاریخی در همدان با قدمت نزدیک به 60 سال و یک اثر معماری پیش رو و مدرن است اما این خانه تاریخی هم با وجود آنکه دارای شاخص ثبت در فهرست میراث ملی کشور است، در معرض تخریب قرار می گیرد و تعدادی از هنرمندان و دوستداران میراث فرهنگی برای نجات آن اعتراض می کنند و خواستار لغو تخریب این اثر تاریخی را می شوند. در این راستا، پرویز پرستویی و امیر شهاب رضویان و 110 هنرمند دیگر و اعتراض دوستداران میراث فرهنگی، جمعی از معماران ایرانی از مدیرکل میراث فرهنگی همدان درخواست کرده اند مانع تخریب خانه اقبالیان شود.

اعتراض دوستداران و کنشگران میراث فرهنگی به مرمت دیوارهای خانه مقدم

سی ام آذر 1400، دوستداران و کنشگران میراث فرهنگی تهران با انتشار تصاویری از تغییرات جداره بیرونی خانه موزه مقدم، نسبت به بدسلیقگی در مرمت دیوارهای خانه مقدم اعتراض می کنند.

مدیریتِ خانه قاجاری مقدم که یکی از گرانبهاترین خانه های جهان لقب گرفته، با دانشگاه تهران است، روابط عمومی اداره موزه ها و فضاهای فرهنگی این دانشگاه اول آذر 1400 از اجرای عملیات حفاظت، مرمت و زیباسازی نمای دیوار بیرونی خانه موزه مقدم در راستای رطوبت زدایی این بخش و حذف لایه گچی آسیب دیده، برای جلوگیری از پوسته شدن لایه رنگ و نقاشی دیوارها خبر داده بود. این پروژه با همکاری معاونت زیباسازی شهرداری منطقه 11 تهران اجرا شده است.

روابط عمومی اداره موزه ها و فضاهای فرهنگی دانشگاه تهران همچنین درباره تغییراتی که قرار بود در بخشی از نمای بیرونی این خانه اتفاق بیافتد، توضیح داده بود: کمیته های تخصصی با حضور مدیران و کارشناسان بخش حفاظت و مرمت خانه موزه مقدم و همچنین کارشناسان و معاون زیباسازی شهرداری منطقه 11 تشکیل شده که پس از بررسی شیوه های مختلف نماسازی و تمام جوانب دوام، زیبایی و مسائل حفاظتی، به منظور تناسب نمای بیرونی با معماری و فضاهای داخلی موزه، نمای آجری جایگزین نمای گچی خواهد شد.

بعد از مرمت دیوارهای این خانه، برخی فعالان و دوستداران میراث فرهنگی با انتشار تصاویری از تغییرات صورت گرفته در جریان این مرمت، نسبت به تخریب نمای بیرونی این خانه تاریخی معترض شده اند و آن را کاملا ناهمگون با معماری این بنای قاجاری دانسته و خواستار اصلاح سریع آن و مرمت عین به عین نمای بیرونی خانه موزه مقدم شده اند.