بنای آرامگاه باغ مزار گرمه یادمان دوره ایلخانی است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار منتشر شده، بنای آرامگاه باغ مزار گرمه یادمان دوره ایلخانی است.

باغ محوطه ای غالبا محصور، ساخته انسان با بهره گیری از گل و گیاه، درخت، آب و بناهای ویژه است که بر قواعد هندسی و باورها مبتنی است. دریافت و باور انسان از باغ بعنوان بهشت و اشاره متون مذهبی به آغاز خلقت آدم و حوا در باغ بهشت، قدیمی ترین نشان اهمیت باغ در روند حیات انسان است. درباره احداث باغ تا هزاره سوم ق. م مدرکی در دست نیست. احتمالاً از اوایل هزاره سوم ق. م باغ های سلطنتی در مصر وجود داشته است؛ متون اساطیری و مذهبی سومری نیز در این هزاره اشاره به باغ های معابد در بین النهرین دارند. در منابع به کاخ - باغ هایی در بابل اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم ق. م اشاره شد و پس از آن در متون آشوری میانه از توجه شاه به باغ ها و باغداری و تلاش برای خو دادن درختهای وارداتی به محیط زیست تازه سخن رفت.

در استان خراسان شمالی باغ مزار بعنوان یک الگو برای ارج نهادن به شخصیت های مهم و برجسته در طول تاریخ تا دوران معاصر مورد توجه بوده و مطالعات معماری و بازشناخت این الگو برای بناهای یادمانی در معماری معاصر و طراحی شهری می تواند الگویی مناسب برای طراحی و ساخت این گونه آثار ارزشمند را به همراه داشته باشد. بنای تاریخی باغ مزار گرمه یکی از بناهای یادمانی آرامگاهی در میان بافت شهرستان گرمه در استان خراسان شمالی است. براساس فرم معماری و مقایسه نمونه های مشابه به نظر می رسد این بنا در دوران ایلخانی و یا تیموری ساخته شده و در دوران صفوی و قاجار نیز توالی کاربری داشته است.

با وجود مراجعه به تصاویر قدیمی بنا و عکس های هوایی، شواهد لازم جهت دستیابی به شکل اولیه باغ بنا دست نمی آید؛ بنابراین وضعیت واقعی این باغ بعد از گمانه های باستان شناسی روشن خواهد شد. با این وجود به نظر می رسد احتمالاً قبرستانی در محوطه باغ مزار گسترده میشده است. درگذشته فضای باغ تا مقابل در فعلی بنا در سمت جنوب ادامه داشته است. همچنین از مقایسه عکسهای هوایی قدیمی با وضعیت فعلی باغ پیداست که بخشی از فضای باغ در سمت شمالی تغییر کرده است.

ابن بنا به شکل هشت ضلعی گنبددار در دو سطح سردابه و گنبدخانه ساخته شد. از زمان دقیق ساخت بنا اطلاعی در دست نیست و متأسفانه بنا تا پیش از شروع برنامه های حفاظتی، متروک و آسیب دیده بود. یکی از مصالح اصلی که در ساختار بنا بکار رفته است، آجر است. سنگ و چوب نیز در ساختار بنا استفاده شد. ملاط بکار رفته در طاق ها، گچ نیم پخته نیم کوب، در جرزها ملاط گل آهک و در بندکشی ها ملاط گچ بکار رفته است. استفاده از چوب در تیزه های طاق ها و سایر بخش های بنا باعث تعادل در انتقال نیروها و حذف نیروهای موضعی در بنا می شود.

پس از بررسی شواهد موجود و دستیابی به پلان اولیه بنا، عنصر تکرار شونده که در قالب یک مربع گنجانده می شود بصورت قرینه های عمودی، افقی و قطری گسترش می یابد. قالب پلان در زمینه هشت نگینی از بدنه خارجی و مربع کامل از بدنه داخلی حاصل گسترش عنصر تکرار شونده از محورهای قرینگی یاد شده، می باشد. انسجام و وحدت بنا از تکثر یک فرم در راستاهای یاد شده باعث ایستایی و تعادل نیروها در سازه ی بنا شده است، بطوریکه توانایی تحمل نیروهای زلزله در جهتهای مختلف را دارد.

بنای موجود در باغ مزار دارای سردابه است که سرداب بنا در زیر کف بخش مرکزی بنا قرار دارد. استخوان هایی که در این قسمت ریخته شده بوده در تصویر قابل تشخیص هستند. کلیت فرم پلان دقیقاً منطبق بر پلان گنبدخانه است، با این تفاوت که در میانه پلان پایه ای جهت تقسیم فضا به دو مستطیل کوچک ایجاد کرده اند. طاق های اجرا شده در سردابه از نوع جناغی است. خوشبختانه هیچگونه تخریبی در سازه سردابه مشاهده نمی شود. راه ورودی به سردابه از طریق دالان نسبتاً طولانی که مظهر آن در منتهی الیه میانی ایوان شرقی قرار دارد، ایجاد شده است. این دالان به صورت شیب دار و با استفاده از طاق جناقی که پوشش آن را تشکیل می دهد، اجرا شد. وجود اسکلت های متعدد که شمار آنها از سی اسکلت تجاوز می کرد به صورت انباشته بر روی هم جالب توجه بوده و وجود چهار اسکلت در دالان اول که در درون تابوت چوبی قرار داشتند از جمله محتویات درون سردابه است.

بیشتر آسیب های بنا ناشی از آسیب های رطوبتی است. رطوبتی که برای سالها در میان مواد و مصالح نفوذ کرده و بی آنکه راهی مناسب برای خروج داشته باشد برای مدتها در درون بنا تحت تغییرات درجه حرارت کم و زیاد شده است. با توجه به مطالعات و بررسی های انجام شده باغ مزار یکی از پدیده های آیینی معماری ایران بوده و از گذشته تا دوران معاصر با برخی تغییرات ادامه یافته است. بنای آرامگاهی باغمزار گرمه در سال 1356 با شماره 1380 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.