چراغ خاموش تعدادی از مساجد تاریخی در یزد

ایسنا/ این خبر پیرامون چراغ خاموش تعدادی از مساجد تاریخی در یزد برای شما نگارش شده است.

امام صادق (ع) مساجد را خانه های خدا در روی زمین می خواند، از طرفی این خانه های خدا در بافت های تاریخی گاها به دلیل نوع معماری و جایگاه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود ارزشی فراتر از سایر مساجد دارند اما بعضاً در غفلت مسئولان چراغشان خاموش است و به نظر می رسد هیچ دستگاهی متولی آنها نیست.

بسته شدن در برخی از مساجد به روی مردم در گوشه و کنار شهرها دلایلی متعددی می تواند داشته باشد که البته بافت جهانی و تاریخی یزد نیز از این مقوله مستثنی نیست.

در روزگاران قدیم، مساجد زیادی اعم از کوچک و بزرگ به دنبال سکونت جمعیت زیاد متدین این دیار در بافت تاریخی شهر ایجاد شد که نه تنها میزبان نمازگزاران بود بلکه همواره مامن مسافران و افراد غیربومی نیز بوده است و نمونه بارز آن مسجد حظیره است که در ابتدا گرمخانه افراد بی سرپناه بوده و بعدها به پایگاه انقلاب در شهر یزد تبدیل شده است.

با این اوصاف، متاسفانه امروز برخی از این مساجد واقع در بافت تاریخی بلااستفاده و در آنها به روی نمازگزاران و گردشگران بسته است، شاید خالی بودن این مساجد تاریخی و مهیا نشدن انها برای حضور افراد از جمله گردشگران دلیلی بر این موضوع باشد که اغلب گردشگران این شهر برای دقایقی استراحت باید صرفاً به فضای کافی شاپ ها و بومگردی ها و هتل ها روی بیاورند.

سالهاست که چراغ بسیاری از مساجد تاریخی کوچک و بزرگ این عرصه جهانی بسته است و تنها برخی از آنها در ایامی مانند ماه رمضان و برخی ایام خاص دیگر صرفاً به صورت موقت برای برپایی نماز یا برگزاری مراسم های مذهبی و روضه باز میشوند و در دیگر ایام سال خاک می خورند.

آیت الله سید محمد کاظم مدرسی، نائب رئیس شورای حوزه های علمیه استان یزد پیرامون چراغ خاموش تعدادی از مساجد تاریخی در یزد می گوید: قران، مسجد و عترت پیامبر(ص) همان سه چیزی هستند که در قیامت از انسانها شکایت خواهند کرد اما آنچه از قول مسجد شکایت می شود این است که «خدایا من شکوه ام از این جهت است که مرا تعطیل و حق مرا ضایع کردند.»

وی ضمن مطرح کردن آیه ای از سوره بقره با محتوای مدنظر تصریح می کند: خداوند در سوره بقره نیز بیان کرده که «چه کسی ظالم تر از انسانی که نسبت به مساجد کوتاهی داشته و سعی در خراب کردن مساجد داشته باشد.»

مدرسی با بیان اینکه منظور از خراب کردن صرفا تخریب فیزیکی نیست، می گوید: تخریب علاوه بر فیزیکی بودن می تواند تخریبی معنوی باشد و تعطیلی مساجد هم به هر دو صورت معنوی و فیزیکی است که یکی از مصادیق تعطیلی مساجد، بستن در مساجد با توجه به امکان باز گذاشتن آنها جهت عبادت و بندگی الهی است.

وی یکی از تکالیف الهی را نیز همین مقوله، همراه با آماده بودن خادمین مساجد جهت عبادت و بندگی و بازگشایی در مساجد می داند.

متولی مساجد کیست؟

سوال اینجاست که خاموشی چراغ مساجد با وجود اهمیت جایگاهشان از کوتاهی دستگاه و ارگان خاصی است یا نه؟ ولی جالب است که بدانیم مساجد سر پرسودایی دارند، دستگاه های متعددی در اداره مساجد خود را متولی می دانند اما پای بازگشایی مساجد که به میان می آید، مشخص نیست که کلید خانه خدا در دستان کیست؟

البته، این گلایه را رئیس سازمان تبلیغات هم سال گذشته مطرح کرده است، حجت الاسلام محمد قمی خرداد پارسال در صحن علنی مجلس شورای اسلامی با انتقاد از عملکرد دستگاه های مختلف در حوزه فرهنگ گفته بود؛ «همین اندک بودجه دستگاه های فرهنگی با شلختگی و تشتت دستگاه های فرهنگی و روشن نبودن شرح وظایف با بارهای بزرگ بر زمین مانده، مواجه است. مسجد که سنگر است و قرار است گره ها را باز کند، به یک عبارت 11 دستگاه و به یک عبارت 21 دستگاه متولی دارد. بفرمائید وضعیت بالای 80 هزار مسجد در کشور چگونه است؟ شما نمایندگان مردم هستید و از احوال شهرها خبر دارید.»

مسئله اینجاست که اگر متولی مسجد سازمان تبلیغات است، صاحب نظران دیگر در این باره ادعا دارند یا قانونی در این مورد وجود دارد؟

حجت الاسلام محمد غلامی، رئیس پیشین دبیرخانه ستاد پشتیبانی و هماهنگی امور مساجد کشور در سازمان اوقاف و امور خیریه کشور در مرداد 1391 در این خصوص گفت؛ «بالغ بر 20 نهاد و سازمان مدعی هستند در مسجد مسئولیت دارند و خودشان را در این حوزه متولی می دانند در حالی که قانون هیچ نهاد و سازمانی را متولی امور مساجد معرفی نکرده است. امور مساجد را متولی، ملجأ یا مرکز خاصی پی گیری نمی کند به جز در تهران که مرکز رسیدگی به امور مساجد، متولی شناخته می شود.»

جالب است بدانیم که از هزینه های مالیات گرفته تا بودجه های عمرانی بسیاری از دستگاه های متولی در خصوص مساجد در قانون گنجانده شده است اما مسئله اینجاست که اکنون برخی از مساجد تاریخی کوچک و بزرگ بسته هستند و سالهاست که بازگشایی نشده اند.

قوانین متعددی برای حمایت از مساجد وجود دارند که آیین نامه های ساماندهی، بهسازی و عمران مساجد کشور، قانون حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی فرهنگی، قانون اوقاف و قوانین مربوط به سازمان های تبلیغات و در دل قوانین دیگر، صراحتاً به مسجد و اهمیت آن پرداخته شده است لذا قانون کاملا وظایف دستگاه ها را مشخص کرده که برخی از عمده این قوانین را یادآور می شویم.

ماده 4 قانون ساماندهی، بهسازی و عمران مساجد کشور در خصوص مساجد وضع کرد که «کلیه دستگاه های ارائه دهنده خدمات شهری موظفند، مجوز احداث و راه اندازی آن قسمت از واحدهای خدماتی متعلق به مساجد از قبیل ( مرکز فرهنگی هنری، کتابخانه، خانه روحانی) را که درآمدهای آن بطور مستقیم صرف هزینه های جاری و عمرانی مسجد می شود، بدون اخذ وجه صادر نمایند. در مورد شهرداریها عدم دریافت هزینه های صدور مجوز به تشخیص شورای شهر خواهد بود.»

در ماده 9 این قانون آمد؛ «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است با استفاده از اعتبارات پیش بینی شده در بودجه سالانه خود، برای تکمیل و تعمیر و تجهیز مساجد کمک نماید.»

ماده 10 این قانون نیز مشخص کرد؛ «سازمان تبلیغات اسلامی ( صندوق عمران مساجد) و وزارت مسکن و شهرسازی ( سازمان زمین و مسکن) موظفند، ضوابط لازم الرعایه درمکانیابی، طراحی و بطور کلی الگوی ساخت، تعمیر و زیباسازی مساجد را تهیه و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری برسانند. کلیه دستگاه های مذکور در این تصویب نامه و سایر دستگاه های صادر کننده مجوز ساخت مساجد، ملزم به رعایت مفاد آن می باشند.»

ماده 11 این قانون مطرح کرد که؛ «سازمان میراث فرهنگی کشور موظف است، نسبت به حفظ، احیا و مرمت مساجد قدیمی ثبت شده که جز میراث فرهنگی کشور هستند، از محل اعتبارات پیش بینی شده در ردیف خاصی به این منظور، با اولویت ویژه اقدام نماید.»

در جای دیگری به قانون اوقاف می پردازیم چرا که اوقاف یکی از متولیان صریح مساجد بشمار می رود، خصوصا در بافت تاریخی یزد آن هم در عرصه جهانی که بخش قابل توجهی از بناها و ابنیه آن ، میراثی وقفی یا موقوفه است. در بخشی از مواد این قانون آمد؛ «اداره امور اماکن مذهبی که ترتیب خاصی برای اداره آنها داده نشده و در ماده 5 این قانون مشخص شده است که سازمان اوقاف می تواند برای اماکن مذهبی اسلامی از قبیل مساجد و بقاع متبرکه و امامزاده ها و معابد و امثال آن همچنین موقوفات عامه ای که متولی ندارد با تصویب شورای عالی اوقاف شخص یا هیأتی از اشخاص متدین و معروف به امانت را به عنوان امین یا هیأت امناء تعیین کند.»

البته از نظر مفاهیم قانونی، اداره کردن در مفهوم تعریف شده از هزینه و درآمد گرفته تا مدیریت و اقدامات عمرانی و مرمت را شامل می شود و زمانی که تولیت بنایی مانند مساجد به صورت قانونی به اوقاف واگذار شده است باید اوقاف نسبت به مسئولیت خود عمل کند و برای مساجد هزینه کند تا به بهانه های متعدد مانند نداشتن هیات امنا و سالم نبودن بنا مساجد تعطیل نشوند.

هرچند این روزها به نظر می رسد اوقاف نیز نسبت به مسئولیت خود در این باره نیز ترک فعل کرده و تمام و کمال از دستگاه های دیگر انتظار رسیدگی، بازگشایی و اهتمام برای مساجد را دارد و به نوعی، شانه از بار این مسئولیت خالی می کند.

نمونه این مسئله را در خصوص مسجد عرب شاهد هستیم؛ مسجدی تاریخی که با مشکلات متعددی روبرو بوده اما مدتهاست که خالی از نمازگزار است و در آن برای عبادت باز نمی شود و وقتی در این باره از اوقاف جویای مسئله شدیم، علی پورسلمان، معاون سرمایه گذاری اداره کل اوقاف تصریح کرد: این مسجد درآمدی ندارد، از آنجایی که مسجد درآمد ندارد، باید منتظر تامین اعتبار برای مسجد باشیم و این مسئله مستلزم تعیین اعتبارات دولت جدید است.