گنبد هارونیه؛ جاذبه ای تاریخی و حیرت آور در مشهد

یکی از جاذبه های گردشگری مشهد، گنبد هارونیه هست. این بنای تاریخی که در مسیر مشهد به توس قرار دارد، تنها اثری است که از شهر قدمتی توس باقی مانده و در طول تاریخ حفظ و حراست شده است. طراحی و معماری ویژه این بنای تاریخی و با قدمت زیاد بسیار زیبا هست. با ما در این مقاله جالب همراه گردید تا بدانید که گنبد هارونیه کجاست و با معماری گنبد هارونیه بیشتر آشنا شوید. اگر هم دوست دارید که هر چه بیشتر درباره جاهای دیدنی مشهد بدانید، می توانید سری به راهنمای سفر به مشهد زده و حسابی کسب اطلاعات کنید.

کمی درباره این اثر تاریخی

این اثر تاریخی از معماری آجری که به صورت مربع بوده، بهره می برد. از تاریخ دقیق احداث آن اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. لذا طبق نظر اکثر کارشناسان تاریخی، قدمت این مکان باستانی به سده های هفت و هشت هجری قمری باز می گردد. طبق اطلاعات بدست آمده و همچنین کشفیات تاریخ شناسان، موارد استفاده از بقعه هارونیه به احتمال زیاد برای زندان هارونیه یا عبادتگاه خانقاه و همچنین محل درس امام محمد غزالی بوده است. این جاذبه گردشگری از دو فضای داخلی و خارجی تشکیل شد.

فضای داخلی آن از چهار قسمت شاه نشین، گنبدخانه، سه اتاق فرعی و ورودی ایوان تشکیل شده است. البته، ناگفته نماند که فضای داخلی و تمامی بخش های آن به گونه ای بوده که به راحتی برای نمایش عموم قرار می گیرد. در فضای خارجی گنبد نیز باغچه بزرگی که به شکل مستطیل بوده موازی ایوان استقرار یافته است. همچنین، در گوشه حیاط این مجموعه، بنایی برای گرامیداشت امام محمد غزالی که به صورت سنگی کوچک بوده، قرار گرفته است. لازم به ذکر هست که این اثر تاریخی اخیرا توسط انجمن آثار ملی و فرهنگی مشهد بازسازی و نوسازی شد.

اظهارنظرهای گوناگون درباره گنبد هارونیه مشهد

در مورد جاذبه تاریخی و گردشگری بقعه هارونیه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و همین مسئله موجب اظهارنظرهای گوناگون مردم عادی و کارشناسان تاریخی گردیده است. از جمله اظهارنظرهایی که در مورد این اثر تاریخی شکل گرفته، این هست: بنای گنبد هارونیه مشهد فعلی در گذشته و قبل از ورود اسلام آتشکده زرتشتیان بوده است. همچنین، یکی از امامان معصوم شیعیان یعنی حضرت امام موسی کاظم (ع) به همراه تعدادی از یاران باوفای خود به این زندان درآمدند و در آنجا شکنجه شده اند.

همچنین، اظهارنظری بعدی در مورد این مکان به این موضوع اشاره دارد که این مکان در گذشته زندان هارون الرشید، حاکم وقت بوده است. البته لازم به ذکر هست که دو اسم بقعه هارونیه توس و هارون الرشید فقط مشابه یکدیگر هستند و این جزو ادعاهای مردم است که زندان هارونیه مربوط هست به هارون الرشید. براساس اطلاعات بدست آمده توسط کارشناسان تاریخی، هارون الرشید در سال 193 هجری قمری در مسیر سفر به ترکستان در شهر سناباد توس به علت بیماری درگذشت. در نتیجه، این فرض کاملا اشتباه هست، چون این خلیفه عباسی پس از مرگ دیگر وقتی برای بنا نهادن زندان نداشت.

طراحی و معماری این اثر تاریخی

این جاذبه تاریخی و گردشگری استان خراسان رضوی از زیباترین بناهای این استان محسوب می شود. گنبد هارونیه مشهد که در سرحدات ایران واقع بوده، به واسطه تاریخ باشکوه و معماری زیبای خود در راستای حفظ و حراست از آن به عنوان میراث فرهنگی توسط سازمان مربوطه به ثبت رسید. درهای ورود به این بنا از بخش های غرب و شرق بوده و همچنین در اصلی و مرکزی این بنا در بخش جنوبی قرار دارد. زمانی که شما از این بنا دیدن می کنید، گچبری های زیبایی را در بخش شمالی آن می بینید. دقیقا در وسط بنا، گنبدی دو لایه قرار گرفته است. همچنین، این بنا بسیار مشابه هست به چهارطاق هایی که در دوره ساسانی مورد استفاده قرار می گرفت.

این اثر تاریخی از طراحی و معماری آذری بهره می برد. اصلی ترین نظری که در مورد این مکان صادق بوده، این مسئله را نشان می دهد که بقعه هارونیه به عنوان عبادتگاه و آرامگاه برای افراد بزرگ در قرن های 7 و 8 هجری قمری مورد استفاده قرار می گرفت. ابعاد این بنای تاریخی به متراژهای ارتفاع ایوان تا زمین 21 متر، ارتفاع زمین تا گنبد 26 متر، ارتفاع گنبد کوچک بخش شمالی تا زمین 11 متر، طول و عرض گنبدخانه 12×12 متر و ارتفاع کمرپوش تا زمین ‏9 متر هست. در بخش جنوبی کتیبه ای بدون هیچ طراحی خاصی دیده می شود. همچنین، گنبد عظیمی در بالای این بنا قرار دارد.

در بخش شمالی این مجموعه تاریخی سه اتاق و چهار پله بلند و مارپیچ قرار داشته و گچبری ها و تزئینات داخل این بنای تاریخی بسیار زیبا و خاص هستند به گونه ای که مقرنس کاری مربوط به دوره تیموری بسیار خودنمایی می کند. البته، ناگفته نماند که این بنا در کنار بنایی دیگر بر روی تپه ای باستانی واقع شده است. ضلع زیرین گنبد که در ادوار گذشته تنها به صورت شکلی 8 زاویه ای به چشم می خورد، دارای دالان ها و دهلیزهای تاریکی بوده که متشکل شده بودند از آجرهای مشبکی که در عین سادگی ظرافت قابل توجهی را به بنا منتقل می کنند.

بناهای مشابه

جاذبه های گردشگری و بناهایی مشابه به این مکان وجود داشته که در سرتاسر ایران واقع شده اند. از جمله بناهایی که شباهت بسیاری به این بنا دارند، میتوان از گنبد جبلیه در کرمان و آرامگاه سلطان سنجر نام برد. این ابنیه تاریخی که بسیار شبیه به هم هستند، در سده 7 هجری قمری ساخته شده اند. البته، ناگفته نماند که که بقعه هارونیه از لحاظ زیبایی و با شکوه بودن بسیار به الجایتو شباهت دارد. همچنین، بعضی از معماری های بنا جبل سنگ بسیار شبیه به بناهای ساخته شده در دوره ساسانیان هست.

بعضی از طراحی های معماری بقعه هارونیه که زیبایی چشمگیری را به این بنا می دهند، در گنبد سلطانیه و در بخشی از گچبری های آرامگاه بایزید دیده می شود. بخش مهمی که در زیبایی سه بنای گنبد هارونیه مشهد، گنبد سلطانیه و آرامگاه سلطان سنجر دیده گشته و به زیبایی ساخته شده، دهلیزی هست که دو بخش گنبدخانه و گنبد بالای آن را به هم مربوط نموده و همین طراحی زیبا وجه تمایز این ابنیه با گنبدهای دوره سلجوقی است.

در این جاذبه گردشگری طبق اطلاعات بدست آمده و اکتشافات تاریخ شناسان در سال 1354 هجری خورشیدی مشخص شد که ظروف سفالینه، ملات ساروج و سنگ بزرگی که به عنوان جرز بین دیوارها مورد استفاده قرار می گرفت، به تاریخ های تیموری، سلجوقی، صفوی و ساسانی باز می گردد و همین امر نشان دهنده تاریخ پر از فراز و نشیب این مکان هست.

هدف از احداث این مکان

طبق اطلاعات بدست آمده توسط تاریخ شناسان و همچنین اظهارنظرهای مختلف، هنوز نظر جامع و اصلی در مورد ساختن گنبد هارونیه وجود ندارد. نظرهایی که در مورد این مکان بسیار به شواهد و قراین موجود نزدیک بوده، بدین شرح هستند: بعضی از اظهارنظرها در مورد گنبد هارونیه به این مسئله اشاره دارد که این بنا آتشکده زرتشتیان در دوره ساسانی بوده و پس از حمل اعراب به ایران این مکان به مسجد مسلمانان تبدیل شد.

نظر دیگری که وجود دارد، نشان دهنده این مسئله بوده که این اثر تاریخی عبادتگاه، مدرسه و همچنین آرامگاه امام محمد غزالی در سده 6 هجری قمری بوده است. البته، ناگفته نماند که وجود اتاق های زیاد در بخش شمالی گنبد هارونیه به مدرسه بودن این بنا دامن می زند و همچنین به علت همزمان بودن تدریس امام محمد غزالی با احداث این بنا و وجود یادبودی از این شخص در گنبد هارونیه نسبت به نظرهای دیگر به واقعیت نزدیکتر است. این نکته را هم باید متذکر شد که امام محمد غزالی به علت تدریس در شهر توس پیشنهاد تدریس در شهر بغداد را قبول نکرد و با ساخت عبادتگاه و مدرسه ای برای اهل تصوف و طلبه ها در همان شهر به تدریس و عبادت مشغول گشت.

اطلاعات کلی درباره این جاذبه تاریخی

• آدرس گنبد هارونیه: بزرگراه پیامبر اعظم (بزرگراه مشهد قوچان)، بلوار شاهنامه، قبل از آرامگاه فردوسی
• شماره تماس گنبد هارونیه: 05132663825
• ساعات بازدید از گنبد هارونیه: همه روزه از ساعت 8 صبح الی 17
• قیمت بلیط گنبد هارونیه: برای اتباع ایرانی 4000 تومان و برای اتباع خارجی 30000 تومان