گنبد سبز نگین فیروزه ای است که در بافت تاریخی مشهد می درخشد

ایسنا/ براساس آخرین اخبار بدست آمده، گنبد سبز نگین فیروزه ای است که در بافت تاریخی مشهد می درخشد.

رجبعلی لباف خانیکی، یک باستان شناس خراسانی اظهار کرد: در قلب شهر مشهد و در خیابان «آخوند خراسانی» بنای چشم نواز و زیبایی به نام «گنبد سبز» قد برافراشته است. این بنای آجری را آرامگاهی منسوب به «شیخ محمد مؤمن» عارف استرآبادی ملقب به «میر مؤمن» مؤلف کتاب «تحفه حکیم» در طب و از شیوخ «ذهبیه» یا شخصیت دیگری معروف به «شیخ محمد مؤمن مشهدی» از علمای شیعه می دانند که بیشتر عمر خود را صرف عبادت، تعلیم، تعلم، جمع آوری روایات و سخنان معصومین و خدمت به مردم کرد.

وی اضافه کرد: هر 2 شخصیت مورد احترام و تکریم مردم بودند. وجود لوح سنگی شکسته و ناقص در داخل مقبره و بیتی که بر روی آن نوشته شده از سویی به تاریخ بنا در سال 1036 هجری قمری و از سوی دیگر احتمالا به نام مومن اشاره دارد.

لباف خانیکی ادامه داد: بر این لوح سنگی « سال تاریخ این خجسته بنا/ بیت معمور قلب مؤمن دان» نوشته شده و میتوان گفت که مجموع حروف عبارت «بیت معمور قلب مؤمن» براساس محاسبه حروف ابجد 1036 می شود.

این پژوهشگر و باستان شناس خراسانی عنوان کرد: اگرچه در درون بنا در انتهای کتیبه ای بر ساقه گنبد تاریخ 1058 هجری قمری نیز مشاهده می شود، اما میتوان احتمال داد که بنا در آن تاریخ به اتمام رسیده و تزئینات و کتیبه آن نصب شده است. البته باید گفت که آنچه نوشته شده ممکن است با واقعیت تفاوت هایی نیز داشته باشد.

لباف خانیکی گفت: در سال 1376 خورشیدی مرمت و کف سازی گنبد سبز فرصتی فراهم کرد که پس از جمع آوری آجر فرش کف اقدام به گمانه زنی و جستجوی نام و نشانی از شخص یا اشخاص مدفون در مقبره کنیم.

وی اضافه کرد: حاصل مطالعات میدانی ما علاوه بر بقایای گورهای متعدد در محل، 3 اطاقک تدفین یا «گورخانه» آجری کوچک در جبهه جنوب غربی بنا بود. گورخانه میانی کمی بزرگتر و آراسته تر به نظر می رسید که احتمالا متعلق به شخصیتی والا مقام بوده و مدفن های طرفین به یمن حضور آن شخصیت در مجاورت قبر او قرار داشتند.

این باستان شناس خراسانی ادامه داد: آن گورخانه ها نیز بر روی قبور مخروبه کهن تر ساخته شده بودند و مشاهده چند قطعه سفال آبی سفید در محل میتوانست دلیلی بر انتساب آن گورخانه ها به عصر صفوی باشد.

لباف خانیکی تشریح کرد: برداشت کلی از آن مطالعات این بود که از گذشته های دور در آن محل گورستانی بوده که برخی پژوهشگران از آن به عنوان «قبرستان میر هوا» نام برده و آن را در نزدیکی ارگ و مجاورت باره شهر مشهد نشانی داده اند. در عصر صفوی شخصیت برجسته ای مانند شیخ محمد مؤمن درگذشته و به پاس حرمتی که داشته است مدفنش از دیگران ممتاز ساخته شده و بعدها احتمالا 2 نفر از هم مسلکان شیخ یا از بزرگان مشهد که درگذشته اند در کنارش به همان شیوه در درون گورخانه دفن شده و احتمالا صورت قبر آنها در گورستان میر هوا از دیگران برجسته تر بوده تا اینکه در سال1036 و در عصر «شاه عباس صفوی» بر فراز آن قبور بقعه ای به شیوه آرامگاه خواجه ربیع ساخته شده است.

وی گفت: نقشه گنبد سبز مربع با گوشه های بریده یا «پخ» است. بنای ساخته شده بر روی نقشه نمایی 8 ضلعی دارد، بر میانه هر یک از اضلاع بزرگ یک ایوان با درگاهی در میانه دیوار انتهایی تعبیه شده و بر هر گوشه یا اضلاع کوچک 2 غرفه یا ایوانچه بر فراز هم ساخته شده اند.

لباف خانیکی ادامه داد: فضای داخلی بنا مربع و چهارطاقی است و چهار جرز ضخیم در 4 گوشه ساقه گنبد پیازی و دوپوش بنا را به دوش کشیده اند. تزئینات بنا نسبتا ساده اما زیبا و موزون است. بدنه های خارجی با نقوش هندسی گره و قاب بندی ها و لچکی های مزین به اسلیمی، شمسه و کاربندی در زیر سقف غرفه های چهارگانه پخی ها آراسته شده و ساقه گنبد را کتیبه درشت کوفی و نقوش محرابی شکل بر بالای کتیبه زینت داده است.

وی اضافه کرد: رویه گنبد با کاشی های فیروزه ای متمایل به سبز پوشیده شده که بنا نام خود را از همان گنبد گرفته و چون نگینی فیروزه در میان بافت سنتی آجری رنگ مشهد می درخشیده است.

این باستان شناس خراسانی اظهار کرد: داخل بنا نیز خالی از تزئینات نیست، در ناحیه پاکار گنبد کتیبه ای به خط ثلث با مضمون «صلوات کبیره» و حدیثی از پیامبر اکرم (ص) به قلم «حسین بن محمد المشهدی» به تاریخ 1058 نقش بسته است. تزئینات داخلی ساده و عمدتا با موضوع نقوش هندسی و قاب هایی به رنگ آبی، طوسی و سبز بر روی اندود گچ اجرا شده اند.

لباف خانیکی عنوان کرد: گنبد سبز اگر چه یک بنای شناخته شده از عصر صفوی است اما در طول زمان بارها مورد مرمت و باز پیرایی واقع شده است. به عنوان مثال بنا در سالهای 1055 و 1058 هجری قمری تکمیل و تزئین شده است. همچنین در سال 1351 خورشیدی گنبد سبز مرمت و بازسازی شده است.

وی ادامه داد: همچنین در سال1353 خورشیدی کاشی کاری نمای بیرونی مرمت و تکمیل و در سال 1376 خورشیدی بنا کف سازی و گمانه زنی شده است.

لباف خانیکی اظهار کرد: این بنا در سال 1356 خورشیدی به شماره 1370 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. در سالهای اخیر نیز به همت هنرمندان و معماران میراث فرهنگی و هیأت امنای گنبد سبز بارها مورد مرمت و باز پیرایی واقع شده است.

وی بیان کرد: در حال حاضر گنبد سبز علاوه بر جذابیت هنری و معماری به عنوان یک محفل عرفانی و روحانی مورد مراجعه مؤمنان و ارادتمندان است و همچنان با زیبایی و صلابت در خیابان خاکی مشهد عرض اندام می کند.