گنبد جبلیه

گنبد جبلیه در منتهی الیه شرقی کرمان و در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین با گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد، تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به 3 متر می رسد. در هشت طرف آن هشت در به عرض 2 متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه ها را با سنگ مسدود کرده اند و فقط یکی را باز گذاشته اند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری ها و تزئین کاری هایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پایین را تخریب کرده اند.

کرمانی ها معتقدند که این محل آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده و برخی نیز عقیده دارند که مزار سید محمد تباشیری است ولی نسبت اخیر را در بعضی نقاط تکذیب می کنند. بدیهی است در زمانی که این قبرستان را ویران کرده اند، سنگ این مقبره را برداشته اند و برای نمایی بکار برده اند. پژوهشگران اروپایی نظیر هیلن براند این گنبد را متعلق به سلجوقیان می دانند. «جبلی» تحریف یافته کلمه «گبری» است و برطبق قواعد اشتقاق های فارسی «گ» به «ج» بدل شد. میتوان حدس زد که قدمتش شاید مربوط به پیش از اسلام باشد و از بناهای زرتشتی و گبری است، گرچه سبک آن با سبک آتشکده تطابق ندارد.

برخی احتمال داده اند که بنای مذکور مربوط به اواخر دوره ساسانی باشد که اوایل اسلام تعمیر و مرمت شد یا اینکه در اوایل اسلام با الهام از معماری ساسانی بنا گردیده است هر چند در دوره هایی از جمله دوره سلجوقی به دستور محمد بن الیاس تعمیر شد. گفته می شود در ساخت این گنبد به جای آب از شیر شتر استفاده شده که مورخان و معماران دلیل استحکام این بنا را همین می دانند. در اطراف این بنا جنگل کاری شده و درختان سرو و کاج آن جنگلی با نام جنگل قائم را تشکیل داده اند. این بنا در سال 1383 به موزه تبدیل شد.