لاک تراشی هنری اصیل نزد مردمان شمال ایران است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، لاک تراشی هنری اصیل نزد مردمان شمال ایران است.

استادکاران با استفاده از ریشه و تنه درختان جنگلی بدون بهره گیری از ابزار کار مدرن و با ابزاری مانند تیشه و مغار، ظروف چوبی مانند پارچ، لاکچه، لاک نان، لاک قند ریزکن، کَچِه، کوچِلِر، آب گردان، کِتِرا و ... که با نقوش اسطوره ای و الهام گرفته از طبیعت اطراف منقوش می شود، تولید می کنند در واقع لاک ظرفی بزرگ شبیه به تشت بوده و معمولا از آن برای سابیدن کشک یا خمیر کردن نان استفاده می کنند.

میتوان چنین گفت که لاک تراش ها خراطان ماهری هستند و هنر لاک تراشی، هنر ابتکاری جنگل نشینان است و آنان با شناختی که از انواع درختان جنگلی دارند برای ساخت مصنوعات چوبی از چوب درختانی چون ونو، نمدار و انجیلی استفاده می کنند و با کمک گرفتن از ابزار کار بسیار ابتدایی، آثار زیبایی خلق می کنند.

هنرمندان لاک تراش به دلیل نرمی چوب درختان پهن برگ به راحتی می توانند بر روی آنان کار کرده و فرم و شکل دلخواه را ایجاد کنند، همچنین این گونه از درختان در برابر خشکی و رطوبت عکس العمل ناچیزی از خود نشان می دهند و در مقابل پیچیدگی، کج شدن و ترک خوردن مقاوم هستند. در بین درختان پهن برگ، تراش و فرم دهی به چوب درختان «ون» و «آزاد» به دلیل سختی آوندهای آنان بسیار مشکل است اما ظروف ساخته شده از آنها بسیار مقاوم بوده و از کیفیت بهتری برخوردار است.

استاد لاک تراش مراحل کار خود را به این ترتیب آغاز می کند که پس از برش چوب، متناسب با ابعاد ظرف و به کمک تبر فرم اولیه محصول را کاملا ذهنی و بر اساس تجربه شکل داده، آنگاه از ابزارهایی چون تیشه، اسکنه، ماتِکِل (ابزاری است شبیه به تیشه با تیغه بلندتر و لبه ای جمع شده که به منظور تراش داخل ظروف استفاده می شود)، موش رنده (رنده دستی)، کِتِنا (ابزاری چوبی شبیه به چکش) و... به خالی کردن داخل ظرف و فرم دهی آن اقدام می کند.

هنگامیکه ظرف به شکل دلخواه درآمد، مراحل تکمیلی کار انجام خواهد شد. بدین ترتیب که با رنده دستی اضافات بخش هایی چون دسته قاشق یا میله عصا را برداشته و با سوهان چوب ساب سطح محصول را صاف می کنند. پرداخت نهایی نیز با تیغه تبر که نقش لیسه را ایفا می کند، اتفاق می افتد. جهت نقش اندازی بر روی چوب نیز از همان ابزار ابتدایی و ساده همچون مته دستی یا ابزارهای نوک تیز برای خراشاندن و ایجاد نقش استفاده می کنند.

مرحله پایانی لاک تراشی را میتوان مرحله جوشاندن محصول در ظرف شیر عنوان کرد. ظروف چوبی مانند جوله و قاشق، لاک و ... را برای زیباتر شدن و برای بالا بردن مقاومت چوب در برابر آفت ها، در دیگی پر از شیر بروی اجاق هیزمی گذارده و به مدت کوتاه می جوشانند. در طی این مرحله رنگ چوب نیز به قرمزی متمایل می شود که موجب خوش رنگ شدن ظرف می گردد.

همانطور که می دانید امروزه در مناطق جنگلی کشورمان به ویژه مناطق شمال، هر کجا که دسترسی به درختان جنگلی چون نمدار و شمشاد و... امکان پذیر باشد میتوان نشانه هایی از تراشیدن ظروف چوبی و لاک و جوله و ... را یافت. شیوه تولید شاید در همه نقاط تا حدی یکسان باشد اما آنچه که آنها را از هم متمایز می کند بهره گرفتن از مواد اولیه یا نقوش یا تکنیک های حفاظتی موجود در هر منطقه است. به عنوان مثال در مازندران جهت تغییر رنگ در مرحله پرداخت ابتدا ظرف را بر روی آتش گرم می کنند سپس مخلوطی از خاک زغال و ماست را بر روی بدنه ظرف مالیده و مجددا بر روی حرارت می گردانند در این روش پس از اتمام کار ظرف به رنگ قرمز مایل به سیاه بسیار خوش رنگی در می آید، اما در منطقه کتول استان گلستان به منظور تغییر رنگ و بالا بردن مقاومت آن، ظرف را در دیگ شیر می جوشانند.

در حقیقت زندگی مردمان جنگل نشین بصورت مستقیم وابسته به جنگل بوده و فلسفه ظریف لاک تراشی نیز از همین همزیستی جدایی ناپذیر انسان و طبیعت شکل می گیرد. آنها با شناختی که از انواع درختان دارند با استفاده از ابزار بسیار ابتدایی، نیازهای روزمره مردم را مرتفع می سازند.