آسیاب های آبی شوشتر | تجلی گاه هنر ایرانیان در استفاده از توان آب

در میان 57 پدیده شگفت انگیز بازمانده از فرهنگ بشری که به عنوان نخستین میراث جهانی در یونسکو ارزش گذاری شده اند، سه پدیده معماری ایرانی یعنی " معبد چغازنبیل " " تخت جمشید " و " میدان نقش جهان " اصفهان به عنوان میراث فرهنگی ثبت گردیده اند و چهارمین اثری که در این رابطه در دست اقدام یونسکو قرار دارد مجموعه " آسیاب های آبی شوشتر " است که تعیین قدمت آن هنوز به طور دقیق امکان پذیر نشده است. شوشتر یکی از زیباترین شهرهای تاریخی ایران در استان خوزستان است که آسیاب های آبی شوشتر از منحصربه فردترین جاهای دیدنی شوشتر و دیدنی های شوشتر می باشد.

سازه های آبی شوشتر

در خوزستان و در حوزه رودخانه های پرآبی همچون رودخانه دز، کرخه، مارون، بهمن شیر و رودخانه کارون، شبکه آبیاری مینو (میان آب) ممتاز است و بندهای بناها و تاسیسات آبی این مجموعه در ارتباط با یکدیگر و با برنامه ای یکپارچه کار می کرده است. آن چنان که کلیه تدابیر و بناهایی که هریک در حوزه های کویری و کم آب به تنهایی دیده شده در شبکه آبیاری پیرامون شوشتر به طور مجتمع و یکپارچه دیده می شود و آبشارهای شوشتر پدیده ای مربوط به بخشی از این شبکه عظیم آبیاری است. چنین به نظر می رسد که یکی از اهداف برپا شدن این شبکه و به خصوص دستگاه های اصلی فضای آبشارهای زیبای شوشتر، توانمند کردن قطره های آب و بهره گیری از نیروی پنهان در آن ها برای چرخانیدن سنگ های آسیاب می باشد، آسیاب هایی که در پشت پل بند "گرگر" در دل سنگ جاسازی شده بودند و قطره های نیرومند آب از پشت پل بند و از طریق چاهای شترگلوی زیربند به آسیاب ها هدایت می شده است. این قطره های آب پیش از رسیدن به پل "گرگر" از پل بند "میران" گذشته و از طریق رودخانه "گرگر" به پل بند "گرگر" رسیده اند و پیش از آن نیز از آب رودخانه کارون در پخشاب بند "میزان" جدا شده و از بند "میزان" گذشته اند. سازه های آبی شوشتر از بی نظیرترین دیدنی های شوشتر و جاهای دیدنی شوشتر می باشد.

آسیاب های گرگر

پل بند "گرگر" در فاصله 700 متری جنوب پل بند "میزان" برپا است. یک تونل انحرافی آب های مازاد و طغیانی رودخانه گرگر را از شمال پل بند و از مشرق آن به حوزه جنوبی مجموعه آسیاب های گرگر به رودخانه می ریزد. مجموعه آسیاب ها در جنوب پل بند جای دارد و چاه های مخزن انباشت انرژی آب، شبکه آبرسانی به آسیاب ها، دریچه های کنترل آب و فضای چرخ آسیاب ها در دل صخره طبیعی دو سمت محور رودخانه کنده و جاسازی شده اند. تا نیم قرن پیش، بیش از این تعداد حدود چهل آسیاب در پشت بند "گرگر"، گندم شهروندان شوشتری و شهرهای دور و نزدیک پیرامون آن را با بهره گیری از انرژی آب، آرد می کرده اند. در آن هنگام فضای سه باب آسیاب به کارخانه برق اختصاص یافت که در آن برق مورد نیاز شهر شوشتر تامین می شده است. از چندی پیش با متروک شدن آسیاب ها و نیز کارخانه برق قدیمی، گردش آب در این مجموعه صنعتی از کنترل خارج شده و اینک در اغلب مجاری فرسوده این شبکه صنعتی به هرز می رود. هم اکنون آسیاب های از کار افتاده به صورت آبشارهای زیبایی از جای جای صخره بیرون می ریزد که جذابیت چشمگیری دارد.