عده ای دنبال تسطیح بخشی از تاقدیس در حریم درجه یک چغازنبیل هستند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، عده ای دنبال تسطیح بخشی از تاقدیس در حریم درجه یک چغازنبیل هستند.

انگار کلوت های شهداد را تسطیح می کنند!

زیگورات چغازنبیل بخش کوچکی از تپه های ماهور و بستر طبیعی «تاقدیس» را دربرگرفته، محوطه ی بزرگی شبیه به کلوتهای شهداد که جز اراضی ملی هم محسوب می شوند و با این وجود از حدود یک دهه پیش دست اندازی به زمینهای این محوطه ی تاریخی طبیعی آغاز می شود از سال 1394 و برای ساخت کارخانه ای که 650 متر مربع از این زمینها را تسطیح می کند تا امروز که ساخت کارخانه ای جدید تهدیدها را برای آغاز روندی مستمر تا تسطیح کامل تاقدیس های این محوطه از خوزستان تاریخی شدیدتر کرده است.

جدا از بحث میراث طبیعی این محوطه ی تاریخی و بکر، اهمیت میراث فرهنگی آن به عنوان یک منطقه از تاریخ طبیعی خوزستان که هنوز محوطه ها و تپه های زیادی در آن شناسایی نشده اند، تسطیح و تخریب این محوطه ی تاریخی که از قضا در حریم جهانی چغازنبیل هم قرار گرفته به مرور راه را بر تسطیح همه محوطه تاقدیس باز می کند.

درست مانند جنگلهایی که با قطع درختانش از بین رفته اند یا تصور تسطیح کلوتهای شهداد برای اجداث شهر که نه تنها تاریخ را با خاک یکسان می کند، بلکه باعث بروز مشکلات زیست محیطی زیادی نیز می شود، اگر ساخت کارخانه ها و تسطیح این محوطه های تاریخی طبیعی به همین وضعیت ادامه داشته باشد، شاید روزی باید این پرسش را مطرح کرد که چه زمانی نوبت به تسطیح کلوت های شهداد در کرمان می رسد؟

در یادداشتی که علی زلقی، دانشجوی دکتری، موسسه باستان شناسی دانشگاه "گوتنبرگ ماینز" که در بین سالهای 1382 تا 83 کارمند اداره میراث فرهنگی شوش و از 1385 تا 1387 باستان شناس موزه هفت تپه بوده است و از آن زمان تا امروز نیز در حال تحقیق و پژوهش درباره "دشت خوزستان" است و تعیین عرصه و حریم محوطه هفت تپه را انجام داد، پیرامون عده ای دنبال تسطیح بخشی از تاقدیس در حریم درجه یک چغازنبیل هستند، آمد: «خوزستان را بیش از آنکه به نفت و گازش بشناسند، به رودخانه های خروشان و بیکرانش و خاک حاصلخیزش می شناسند. همین ها باعث شکل گیری و گسترش نخستین روستاها و شهرها در آن شده است. سرزمینی که از هزاره های بس دور، موطن اصلی اقوام و گروه های مختلفی بوده و هنوز هست. اما هیچگاه به اندازه امروز نسبت به میراث طبیعی و فرهنگی آن دست اندازی نشده است. چه بر سر ما آمده که این چنین میراث طبیعی و فرهنگی آبا و اجدادیمان را با دستان خودمان به بهانه های ناچیز و کم بها و منافع شخصی از بین می بریم؟

در حدود 3500 سال پیش هفت تپه که روی بخش انتهایی تاقدیس سردارآباد قرار دارد، در کنار پایتخت آن زمان ایلامیان به یکی از شهرهای مهم و بزرگ ایلام تبدیل می شود. جایی که این امکان را به ایلامیان می داد تا بناهای ساخته شده در آن از گزند حوادث طبیعی در امان بمانند. دو قرن بعد از این، با حکمرانی شاهی بنام «اونتش نپیریشا» این بار ایلامیان به دنبال ساختن شهری کاملا جدید به نام «ال اونتاش نپیریشا» برآمدند که امروزه چغازنبیل نامیده می شود و همچون نگینی روی تاقدیس سردارآباد می درخشد.

این شهر تازه تاسیس شده و بلندی های آن این امکان را به ایلامیان می داد تا نه تنها به دشت بالا دستشان اشراف داشته باشند، بلکه بتوانند ساختمان ها و معابدشان را روی بلندی های آن بسازند و به راحتی از آنجا می توانستند پایتختشان را نظاره کنند.

از حدود یک دهه پیش دست درازی به این تاقدیس شروع شده است. ابتدا به بهانه جست وجوی نفت که پیدا نشد. اما چند سال پیش، بخش بزرگی از تاقدیس سردارآباد را که در بخش شرقی محوطه باستانی هفت تپه قرار دارد، تسطیح کردند، بی آنکه بررسی باستان شناسی دقیقی در این بخش صورت گیرد. حالا چند کیلومتر آن طرف تر، در حریم درجه یک چغازنبیل، دوباره عده ای دیگر بدنبال تسطیح بخشی دیگر از تاقدیس سردار آباد هستند.

حدود دو سال پیش که تعیین عرصه و حریم محوطه باستانی هفت تپه را انجام دادم، یکی از اهداف اصلی این بود که حریم این شهر را به گونه ای در نظر بگیریم که با دو شهر مهم ایلامی دیگر دشت خوزستان یعنی شوش و چغازنبیل که خوشبختانه هر دوی آنها ثبت جهانی شده اند، همپوشانی داشته باشد تا بتوان از این طریق هم از تپه های باستانی پیرامون آنها محافظت کرد و هم اینکه بتوان یک کریدور گردشگری بین این سه شهر مهم ایلامی دشت خوزستان ایجاد کرد.

اهمیت تاقدیس سردار آباد در چیست؟

تاقدیس سردارآباد یک عارضه طبیعی است که تقریبا از حدود 6 هزار سال پیش شاهد استقرارهایی روی آن هستیم. اوج این استقرار در طول دوره ایلام میانه و ساختن «ذیقورات» (زیگورات) چغازنبیل روی بلندترین نقطه آن است. این تاقدیس همانند کلوت های شهداد، آنقدر بکر و دست نخورده است که وقتی روی آن راه می روید انگار که در هزاره های پیشین قدم برمی دارید. بنابراین همانطور که نباید کلوتهای شهداد را از بین برد، این تاقدیس را هم نباید تسطیح کرد، چرا که با این کار نه تنها چشم انداز و بستر طبیعی منطقه را دستخوش تغییر کرده ایم، بلکه به حریم فرهنگی میراث جهانی تجاوز خواهیم کرد. علاوه بر این، احداث بناهایی همچون کارخانه در مجاورت چغازنبیل باعث خدشه دار کردن حریم این محوطه خواهد شد.

حال سوال اصلی این است که تاقدیس سردارآباد و حریم چغازنبیل که بخش از اراضی ملی و میراث فرهنگی کشور است، چگونه می توان آن را به شرکت ها و اشخاص خصوصی واگذار کرد؟

از سال 1394 به بعد شرکتی خصوصی مساحتی بالغ بر 650 هکتار از تاقدیس را که در تصاویر با خط قرمز مشخص شده است، برای احداث کارخانه تسطیح کرد، نه تنها این محدوده هرگز به صورت دقیق مورد بررسی قرار نگرفت، بلکه احداث کارخانه باعث تخریب بخشی از تپه باستانی خزانه صباح در گوشه شمال غربی آن شده است.

همچنین دو تپه باستانی دیگر که در حاشیه غربی و جنوب غربی آن واقع شده است به کلی تخریب و نابود شدند. تجربه ساخت وسازهای شرکتهای بزرگ در گذشته نشان داده است که احداث آنها نه تنها باعث تخریب محدوده مورد ساخت میشود، بلکه محوطه های باستانی پیرامون آن محدوده به شدت در معرض تخریب واقع می شوند و به مرور زمان از بین میروند. همچنین تصاویر زیر به خوبی نشان می دهد که چنین اقداماتی چگونه باعث تغیرات در چشم انداز طبیعی-فرهنگی آن شده است.

چرا تهدیدی جدی برای میراث جهانی چغازنبیل است؟

به یقین می توان گفت که ذیقورات چغازنبیل یکی از مهمترین بناهای معماری ایران در حدود3200 سال پیش در دشت خوزستان است که توسط ایلامیان ساخته شد. امروزه برای بسیاری از پژوهشگران کاملا مشخص است که انتخاب این محل برای ساخت چنین بنای عظیمی کاملا با فکر و برنامه قبلی صورت گرفته است. همچنین چگونگی ساختن این بنای عظیم چند طبقه، سیستم و ساختار شهری آن، طراحی بی نظیر طراحان و معماری آن برای دفع آب های سطحی شهر، ارتباط فضایی حصارها و معابد با یکدیگر و بسیاری نکات معماری ریز و درشت دیگر، نه تنها بسیاری از پژوهشگران را شگفت زده کرده، بلکه بسیاری از این موارد، همچنان مورد بحث و جدل بسیاری از پژوهشگران در سراسر جهان است.

چنین ویژگی های منحصر به فرد معماری و چشم انداز بی نظیر آن باعث شده که نه تنها به عنوان یک میراث ملی بلکه به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو ثبت شود، وانگهی نظام اقتصادی-اجتماعی چغازنبیل همچون بسیاری دیگر از شهرهای باستان و شهرهای امروزی وابسته به زیست بوم و بستر شکل گیری آن بوده و پیرامون این شهرها نقش مهمی در نظام اقتصادی شهر ایفا می کردند.

حال با چنین اقدامات بیخردانه و دور از هرگونه آینده نگری، نه تنها باعث تخریب بخشی دیگر از میراث طبیعی- تاریخی تاقدیس سردارآباد و ایجاد تغییر در چشم انداز طبیعی-فرهنگی چغازنبیل خواهیم شد، بلکه چنین اقداماتی راه را برای پژوهش های آینده دشوار خواهد کرد. همچنین، این اقدامات تهدیدی جدی برای خارج شدن چغازنبیل از فهرست میراث جهانی است. چیزی که نه به نفع مردم منطقه است و نه به نفع میراث فرهنگی خوزستان.

تاقدیس سردار آباد و ذیقورات چغازنبیل را ما نساختیم که حق تخریب و تهدید آن را داشته باشیم. آنها به ما ارث رسیده اند و ما باید وارثان خوبی باشیم و از آنها محافظت و مراقبت کنیم تا نسلهای بعدی هم از دیدن این آثار و چشم انداز محروم نمانند. حال مسئولان مربوطه باید از خود بپرسند به چه قیمتی حاضرند چنین تخریب و تهدیدی را انجام دهند؟ یقین دارم آنچنان سرزمین خوزستان بزرگ و حاصلخیز است که میتوان با نظر کارشناسان به راحتی جای مناسب دیگری برای احداث این کارخانه پیدا کرد.»