مردان نمکی | مجسمه های عجیب نشانه از قدمت ایران زمین

تاریخ شناسان در سال 1372 شمسی مصادف با 1993 میلادی موفق به کشف تعدادی جسد در یک معدن نمک در حوالی چهرآباد در استان زنجان شدند که این اجساد کشف شده به مردان نمکی شهرت یافت.بعد از کشف مردان نمکی ،مسئولین به دنبال مکانی بودندتا آن ها نگهداری و حفظ نمایند. عمارت ذوالفقاری مکانی بود که آن ها برای این کار در نظر گرفتند این عمارت در نقطه ای به نسبت قدیمی در شهرستان زنجان واقع شده ،محله ای که همگان آن را با نام دالان آلتی می شناسند و در قسمت  شمالی سبزه میدان و همچنین در نزدیکی مسجد جامع می باشد.دالان آلتی در گذشته ساختمانی بوده است که فرمانروای زنجان از آن استفاده می نموده و همچنین به عنوان یک مکان مسکونی کاربرد داشت ولی امروز از آن برای حفظ مردان نمکی استفاده می کنند..در این مقاله ما تلاش می کنیم که شما را با چگونگی پیدا کردن و موقعیت یافتن آن ها بیشتر آشنا کنیم و اطلاعات شما را در این زمینه گسترش دهیم با مقاله ما همراه باشید.

موقعیت موزه مردان نمکی در نقشه زنجان

برخی اعتقاد دارند قسمتی از عمارت دالان آلتی به دست سردار خاصی بنا شده و از آن با نام عمارت ذوالفقاری یاد می کنند که توسط یک سردار با نام اسعدالدوله در سال های پایانی فرمانروایی قاجار ساخته شده است این سردار در واقع پدر محمود خان بوده اینکه بعد از این که فوت کرد این ساختمان به محل سکونت محمود خان بدل گردید.از این عبارت وسیع و زیبا امروزه تنها می توان همین عمارت را از این مجموعه مشاهده کرد که قسمت بیرونی ساختمان را شامل می گردد.اگر به زنجان در سال های کهن نگاهی بیندازیم خواهیم دید که این قسمت از شهر محل اسکان افراد متمول و پولدار بوده است و در سرتاسر این محله می توانی خانه هایی را ببینیم که اکثر از سبک خاصی برای ساخت آن ها بهره گرفته شده است ،بناهایی چون خانه وزیری،خانه خدیوری،عمارت دارایی و دیگر ساختمان ها که قابل مشاهده در این منطقه می باشد.

عمارت محمود خان ذوالفقاری

هنگامی که انقلاب اسلامی ایران پیروز شد این بنای ارزشمند به یکی از نهاد های انقلابی کشور واگذار گردید. در سال های بعد میراث فرهنگی تصمیم گرفت این ساختمان رابه لیست اثرهای ملی کشور وارد نماید ولی متاسفانه به دلیل اینکه نهاد قبلی مدت زمان زیادی این ساختمان را کاملا متروکه نگه داشته و نگهداری و مراقبت های لازم را برای حفظ آن ننموده بود سبب شد که در ساختار این عمارت مشکلات بسیاری پدید آید و قسمت زیادی از آن تخریب و یا آسیب ببیند. میراث فرهنگی کشور به سادگی از کنار این صدمات عبور نکرد و تصمیم به بهبود بخشیدن اوضاع این ساختمان گرفت.اولین قدم در این راه در 25 اسفند سال 1375 برداشته شدو این بنا با شماره 1852 در لیست آثار ملی ثبت گردید سپس در سال 1379 مسئولین این سازمان در زنجان برای مرمت و زیبا سازی دوباره این بنا کارهای لازم را انجام دادند.این بازسازی ها به سادگی امکان پذیر نبود بلکه طی زمانی زیاد و با تلاش و ممارست بسیاری از افراد صورت گرفت. سرانجام در سال 1386 با آوردن مردان نمکی ونگهداری وسایلی که از معدن نمک چهر آباد کشف شده بود، به این بنا ،ساختمان مذکور را تبدیل به یک موزه غیر دائمی برای این مومیایی ها کردند.در سال 1388 با کار های فراوانی که از سوی مسئولین امر صورت گرفت ساختمان ذوالفقاری تبدیل به موزه ای باستان شناسی گردید که در نوع خود اولین موزه در این حیطه در استان زنجان محسوب می شود. در ادامه تصویر مردان نمکی را با هم تماشا خواهیم کرد...

مرد نمکی 1

در یک کشف بسیار خاص در سال 1372 باستان شناسان موفق شدند که مرد نمکی 1 را کشف کنند ویلی این اکتشاف بزرگ سبب نشد تا کار استخراج با ماشین از معدن نمک توقفی داشته باشد و برداشت از معدن به قوت خودش باقی مانددر صورتی که با کشف این مومیای باید معدن تعطیل می شد تا بستر برای اکتشافات بعدی مهیا تر گردد. به همین دلیل وقتی کارگران معدن در سال 1383 با بقایای اسکلت بعدی مواجه شدند نتوانستند این اسکلت را به سلامت از دل خاک بیرون بکشند چرا که این اسکلت در هنگام استفاده از بولدوزر یافته شده بود و همین دلیل سبب شد آسیب های جبران ناپذیری به این کشف تاریخی وارد گردد.در همین هنگام کارگران معدن اقدام به پیدا کردن این قطعات متلاشی کردند تا آن ها را کنار هم گرد آوری نمایند ولی کار به همین جا ختم نشد و اشیاو زیر خاکی دیگری نیز کشف شد و در همین هنگام ادامه کار اکتشاف به اداره میراث فرهنگی و گردشگری واقع در استان زنجان سپرده شد.در ابتدا کارشناسان اقدام به بررسی باقی مانده های  کشف شده نمودندو در همین راستا آن ها به میراث فرهنگی منتقل کردند.با بررسی هایی بیشتر دریافتند که این استخوان ها و متعلقات کشف شده برای مردی میان سال است که قدی در حدود 180 سانتی متر داشته است و آن را با نام اختصاصی مرد نمکی 2 شناسایی میکردند. بر اساس تحقیقات و حدسیات کارشناسان این مرد نمکی  در جریان ریختن دیوار ها و قسمت بالای تونل در آن محبوس شده و همین امر باعث مرگ وی گشته است.همانطور که در بالا به آن اشاره کردیم در کنار این مرد نمکی تعدادی وسیله نیز پیدا شده بود که میتوانیم به تعدادی از آن ها اشاره نماییم وسایلی چون تکه هایی از سبد،میخ هایی از جنس چوب،طناب های بافته شده از گیاهان و پارچه به همراه تعدادی وسیله دیگر. تصویر مردان نمکی در ادامه برای شما مشخص خواهد شد

مرد نمکی 2

در این زمانی چیزی در حدود 11 سال از اولین اکتشاف و یافتن مرد نمکی می گذشت که با پیدا شدن مرد نمکی 2 نور های امیدی برای کشف مومیای و یا وسیله های تاریخی بیشتر گردید.در همین راستا محققان اقدام به یک سلسله حفاری های جدید در معدن نمک چهر آباد نمودند.قسمت اول این جست و جوها که با سرپرستی کارشناسانی مجرب و کارکشته در بهمن ماه سال 1383 دوباره کلید خورد ،رهبری این عملیات را امیر الهی و بعد از آن ابوالفضل عالی بر عهده گرفتندولی این پایان کار کاوش نبود و ادامه این کار در سال 1384 انجام پذیرفت تا بتوانند باقی مانده ها و وسایل را تا جای ممکن از دل معدن بیرون بکشند و با این کار قسمتی از تاریخ گمشده در دل معدن را در دید عموم قرار دهند و عکس مردان نمکی هم در این مطلب برای شما به نمایش درآمده.

مرد نمکی 3

همان طور که گفتیم قسمتی از عملیات باز هم در سال 1383 متوقف شد و درست یک سال بعد یعنی در سال 1384 باقی مانده های از مرد نمکی 3 پیدا شد این بار نیز کاملا تصادفی و در هنگام کار بولدوزر و به دست کارگران این معدن.مانند دفعه قبل این بار این جسد به صورت سالم بیرون کشیده نشد چرا که بولدوزر باعث متلاشی شدن نسبی آن گردیده بود و قسمت های مومیایی 3 به صورت قطعه قطعه کاوش شد.از جمله بقایای بدست آمده که متعلق به مومیایی 3 بود می توان به استخوان ها  و لباس ها وقسمت نرمی از بافت بدن او نام بردحدس و گمان ها درباره این فرد این است که وی معدن چی بوده است و به خاطر ریزش تونل و افتادن سنگی بسیار حجیم شاید به بزرگی چند تن  فوت شده است و در همین معدن حبس شده تا به امروز که او را از دل خاک بیرون کشیده اند. در واقع سن تقریبی این مومیای را چیزی در حدود 2300 سال پیش تخمین میزنند. این مکان منطقه ای دیدنی از عمارت محمود خان ذوالفقاری نیز هست.

مرد نمکی 4

اگر بخواهیم بگوییم کدام مومیایی سلامت تر بدست آمده می توانیم از مومیایی شماره 4 نام ببریم، این مومیایی به نوعی کامل ترین مومیایی کشف شده از معدن چهر آباد است.طبیعی است که این فرد در هنگام مرگ خود دچار آسیب های شدید شده است ولی در هنگامی که آن را از دل خاک بیرون کشیدند با تلاش مسئولین کمترین خدشه به جسد وی وارد شد و استخوان ها و بافت نرمی که متعلق به جنازه این مومیایی بود به سلامت از دل خاک بیرون کشیده شد البته قابل توجه است که بافت بدن این فرد در گذشت سالیان دراز آب خود را تماما از دست داده بود و باستان شناسان به صورتی کاملا خشک شده آن را یافتند. اگر بخواهیم موقعیتی را که این جسد در آن قرار داشت برای شما شرح دهیم می توانیم به این نکته اشاره کنیم که مومیایی به صورتی دمر پیدا شد،یعنی صورت و ناحیه جلوی بدن او با خاک مماس بود و در روی زمین و دست های مومیایی از قسمت آرنج تا شده بود. این درحالی بود که دست چپ او روی زمین قرار داشت ولی دست راست به صورتی که انگار مشت شده است دیده میشد.اما وضعیت قرار گیری پاها متفاوت تر بود،پای راست مومیایی 4 نه بسته بود و نه باز ولی پای چپ او به طور بسته در زیر شکم دیده می شد.. محققان در تحقیقات بعدی خود تعداد زیادی شکستگی در ناحیه سر این مومیایی مشاهده کردندولی در مطالعاتی دقیق تر دریافتند که این موضوع سبب مرگ مومیایی نشده بود.تحقیقاتی کامل با انجام سی تی اسکن به وسیله دکتر شکوهی انجام گرفت که نشان می داد در اثر پدیده ریزش تونل و سرریز شدن مقدار بسیار زیادی خاک و بقایای تونل بر روی این فرد بر ناحیه سینه او فشاری غیر قابل تحمل وارد شده و عروق قلب وی پاره شد و این مسبب مرگ مومیایی 4 بوده است.بعد از مرگ این افراد در داخل تونل معدن نمک به صورت کاملا طبیعی تبدیل به مومیایی شدند که سال ها بعد توسط محققان کشف گردیدند.مومیایی 4 متعلق به یک پسر جوان بود،تحقیقات حاکی از مساله بود که او در هنگام فوت تنها سنی در حدود 16 سال داشته است،قد او  الی 175170 سانتی متر تخمین زده میشود.از دیگر آثاری که در این مومیایی مشاهده می کنیم حلقهٔ نقره ایست که بر گوش های او وصل شده است. رنگ موهای این جوان خرمایی و اندازه آن ها کوتاه بوده است.در کنار جسد مومیایی 4 تعدادی وسیله دیگر نیز کشف شد که در نوع خود بسیار حائز اهمیت هستند.اولین شی یک چاقوست که خود ویژگی هایی منحصر به فرد دارد،چاقویی از جنس فلز ولی با دسته ای ساخته شده از استخوان،محل نگهداری این چاقو از جنس چرم بود که به وسیله یک تکه بند از پارچه به این جوان وصل شده بود و احتمالا با او حمل می شده است.دو عدد کوزه از جنس سفال نیز با این جوان به دست آمده است که خوشبختانه هیچ آسیبی ندیده و کامل هستند ولی این تنها بخش کوچکی از وسیله های استخراج شده از این اکتشاف بود، در عکس مردان نمکی و طناب هایی بافته شده از گیاهان،مهره ای نه چندان بزرگ پوشیده شده با لعابی به رنگ آبی،یک چراغ قدیمی پی سوز که از دوده های آن مشخص  میشود که استفاده شده،11 عددسفال و اشیای دیگری از این دست که همگی به همراه مومیایی 4 کشف و هم اکنون نگهداری می شود.از نکاتی که می توان به آن اشاره نموداین است که این مومیایی لباس های کاملا به جا مانده و میتوان آن را به خوبی تشخیص داد لباسی که شامل شلوار یک کفش از جنس چرم و یک لباس مخصوص مه قسمت بالایی بدن او را در بر گرفته است.

مرد نمکی 5

مومیایی شماره 5 در ادامه کاوش ها از معدن به دست آمد،این مومیایی طبیعی هنگامی کشف شد که تنها کاوشگران تنها می توانستند سر او را ببینند ناحیه های دیگر آن در دل صخره های بزرگ و سنگ ها مدفون شده بود.کاوشگران از طریق کشف جسد و بررسی علائم ظاهری مومیایی دریافتند که به احتمال خیلی زیاد این فرد هم به مانند باقی افراد به دلیل اتفاقی که به خراب شدن معدن و ریختن آن انجامیده ،مرده است و در دل خاک و این معدن نمک محافظت شده تا اکنون به دست توانای کاوشگران پیدا گردد. در مومیایی 4 قسمت اعظم بافت بدن سالم مانده بود گرچه خشک شده بود ولی قابل مشاهده بود ولی در مورد مومیایی 5 اینگونه نبود و این بافت دچار  پوسیدگی شده و از بین رفته بود تنها در قسمت هایی بسیار جزئی از دست ها،پاها ، ناحیه هایی از صورت و سینه و لگن این بافت قابل مشاهده بود.از عواملی که باعث حفظ مومیایی شماره 4 بود می توان به نمک زیاد اشاره کرد چیزی که در این ناحیه که مومیایی5 بدست آمد کمتر بود در کنار آن آب از قسمت هایی بالایی کوه توانایی نفوذ در این ناحیه از معدن را داشت ، همگی این عوامل دست به دست هم دادند تا بافت مومیایی 5 از بین برود و اثری زیادی از آن به جای نماند.

نتایج کاوش های انجام شده

هنگامی که برای اولین بار مومیای 1 در این معدن کشف شد یعنی درست در سال 72 گمانه زنی ها بر این اساس بود که جسد کشف شده می تواند به شاهزاده ای ساسانی و یا نماینده ای از یک هیئت حاکم بر قوم سکایی باشد که در سده 8 قبل از میلاد حکمفرمای می نمودندو بر همین اساس معدن را محل کشته شدن او می دانستند.ولی با گذشت سال ها و در کشف های بعدی که به ترتیب در سال های 83 و 84انجام گرفت این نظریه تقریبا رد شد و نظریه جدید جایگزین آن شد.نظریه جدید عنوان می کند که این مومیایی ها که تعداد آن ها به 5 عدد می رسد کارکنان معدن و افرادی بودند که در این معدن مشغول به کار بودن که دلیلی خاص مانند ریزش معدن و خراب شدن دیواره آن سبب شد ریزش صورت بگیرد و تمامی آن ها در زیر خاک وصخره ها و سنگ های عظیم گیر کنند و کشته شوند وبه دلیل مهیا بودن شرایط به طور کاملا طبیعی مومیایی شده تا امروز بخش اعظمی از جسد و استخوان هایی که متعلق به آن ها بوده سالم یافته شود.در گزارشات بعدی که توسط معدن شناسان و کاوش گران ارائه گردید عمر این معدن از حدود نیمه هزاره اول حدس زده می شود.برای این که عمر مومیایی ها نیز به طور تقریبی مشخص گردد نیاز بود که آزمایش های خاصی انجام گردد که از جمله آن می توان به آزمایش سال یابی کربن 14 اشاره نمود.نتایج این آزمایش نشانگر این مسئله بود که مرد نمکی 3،4 و 5 قدمتی 2300 دارد و به طور تقریبی متعلق به دوره هخامنشی است ولی مرد نمکی 1و 2 با سنی در حدود 1500 الی 1700 سال می توانند متعلق به دوره ساسانی باشند.این قدمت شناسی برای این مومیایی یک نتیجه تقریبا واضح داشت و آن این بود که مشخص شد به احتمال بسیار بالا این معدن چهر آباد  تنها یک بار ریزش نداشته بلکه این امر دوبار اتفاق افتاده است. بار اول این فروریختن در 2300 سال قبل بود که در زمانی که کارگران مشغول کار بوده اند قسمت بسیار بزرگی از معدن تخریب شد و انسانهایی که درآن بودند کشته شدند و در همان جا مدفون که این اتفاق منجر به وجود آمدن مردان نمکی 3،4،و 5 شد.سپس با گذشت چندین قرن باردیگر اتفاق جدید در این معدن رخ داد که به موجب آن دو کارگر دیگر نیز مدفون شده و بعد ها تحت عنوان مردان نمکی 1و 2 اجسادشان شناسایی شد. ممکن است شما مشتاق دیدار این مومیایی ها باشید تا با ملاحظه آن ها با قسمتی از تاریخ کهن ما آشنا شوید و شگفتی های آن را بهتر لمس کنید باید بدانید که برای این کار ابتدا می توانید به موزه ملی کشور سری بزنید و مومیایی 1 را در ان جا مشاهده کنید که به خوبی برای حفظ و نگهداری آن تلاش می شود.سپس سری به موزه ذوالفقاری زنجان بزنید و اقدام به بازدید از مومیایی های دیگر نمایید یعنی درست در جایی که معدن چهر آباد وجود دارد و محل کشف این مومیایی هاست.در این موزه نیز مسئولان اقدامات لازم را در جهت سالم ماندن و نگه داری هرچه بهتر این مومیایی ها انجام داده اند.پیشنهاد می کنیم اگر سفری به زنجان و یا بازدیدی از موزه ملی داشتید این مومیایی های شگفت انگیز را از یاد نبرید.