عمارت حاکم ساوه آرامشی خیال انگیز در همهمه معماری مدرن است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار منتشر شده، عمارت حاکم ساوه آرامشی خیال انگیز در همهمه معماری مدرن است.

مجموعه یا قلعه عبدالله آباد در ابعاد تقریبی 280*280 متر در فاصله تقریبی 1200 متری مدخل شمالی شهر ساوه در استان مرکزی واقع شده است. چنین به نظر می رسد که این مجموعه از نظر شهری دارای ساختار مستقلی بوده که نیازها را در درون خود و بدون نیاز به مجموعه شهری ساوه حل کرده است. این احتمال وجود دارد که اینجا صرفا یک قلعه نبوده و با توجه به تعداد ابنیه مسکونی واقع در آن، بعید به نظر نمی رسد که با یک شهر تدافعی راهداری کوچک مواجه باشیم که در جوار شهر اصلی بنا شده است.

محلی برای اسکان خوانین

با توجه به تعدد بناهای موجود به نظر می رسد محلی برای اسکان خوانین امیرحسینی از ایل خلج بوده است. از جمله بناهای باقیمانده در حال حاضر میتوان به آب انبار، مجموعه عمارت های اربابی از جمله دیوانخانه یا خانه اربابی، کوشک یا عمارت حاکم و باقیمانده حصار و باروی قلعه اشاره کرد که در بخش غربی و جنوب غربی مجموعه باقی مانده است.

آب انبار مجموعه عبدالله آباد ملقب به آب انبار کلبعلی خان خلج که به شماره 23113 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده از آثار دوره قاجار است که در حال حاضر در حد فاصل خیابان کشی های امروزی واقع شده و احتمالا در مجاورت دیواره نهایی ارگ یا قلعه قرار داشته و از آنجا که معمولا آب انبارها مجاور مساجد جامع قرار دارند، در محل فعلی مسجد امروزی، مسجد قدیمی محله قرار داشته است.

مخزن آب انبار از نوع مکعب مستطیل با ابعاد داخلی 12/5×12/5 متر و ارتفاع حدود 13 متر است که از سطح زمین 11/5 متر پایین تر است و برای پوشش آن یک ستون در ابعاد 275×275 سانتیمتر در مرکز فضا قرار دارد و برای پوشش نیز از چهار چشمه طاق گنبدی استفاده شده است. از دیگر بخش های این مجموعه خانه اربابی است. در مورد تاریخ ساخت این بخش از مجموعه سند مکتوب وجود ندارد و تنها براساس مقایسه تطبیقی با عمارت های مشابه، به احتمال زیاد بنا متعلق به دوران قاجاریه است.

در مدخل ورودی مجموعه و در ابتدای راه دسترسی به درون مجموعه با منزل اربابی یا امروزه تحت عنوان خانه امیرحسینی برمی خوریم که ظاهرا این منزل سکونتگاه حاکم و یا مقر فرماندهی او بوده است. منزل در زمینی به مساحت 655 متر مربع واقع شده و دارای یک میانسرا (حیاط مرکزی) و بخش مسکونی آن در حدود 190 مترمربع (در دو طبقه) است و بخش میانسرا نیز فضایی در حدود 370 متر مربع را اشغال کرده است.

بزرگترین اتاق ها با 32 متر مربع در طبقات بالا و به عنوان سه دری در منتهی الیه ضلع غربی قرار دارد و کوچکترین آن با 9 متر مربع به عنوان بروار در مجاورت فضای سه دری طبقه پائین واقع شده است. از جمله تزئینات بکار رفته در بنا میتوان به کاربندی مدخل ورودی بنا، طارمی های چوبی به کار رفته در تراس، گچبری زیبای شومینه طبقه اول، گره چینی های رنگی کتیبه بازشوها، گل انداز و نقش سازی با آجر در ازاره ها و... اشاره کرد.

عمارت حاکم بخش اصلی این مجموعه است که شامل کوشک مرکزی، یک فضای الحاقی در راستای محور اصلی بنا و یک حجم ساده با سه فضای مجزا را شامل می شود. کوشک در زمینی به ابعاد 436 متر مربع در دو طبقه شکل گرفته است و دو ایوان با مساحت تقریبی 24 متر مربع در دو ضلع شمالی و جنوبی بنا قرار دارد.

انتساب بنا به دوره صفوی

انتساب بنا به دوران تاریخی خاص مستلزم مطالعت باستان شناسی است اما با مقایسه تطبیقی بنا با کوشکهای دیگر از این دست مانند کوشک باغ فین تعلق بنا را به دوران صفوی پررنگ تر می کند و از سوی دیگر پلان بنا بی شباهت به معماری و سبک آن دوران نیست. در مرکز حیاط عمارت، حمامی اختصاصی ساخته شده است که آب به احتمال زیاد از نهری که در قلعه جریان داشته تامین میشده است. از جمله تزئینات به کار رفته در ایوان جنوبی و گوشواره ضلع شرقی آن، مقرنس های گچی زیبایی است که متاسفانه به دلیل از بین رفتن اتصالات بنا قسمت هایی از آن از بین رفته است.

همچنین میتوان به کاربندی فضای میانی، گل انداز و نقش سازی با آجر در کتیبه های بالای سردر ایوان اشاره کرد. بنای مجاور کوشک در زمینی به مساحت 131 متر مربع در ضلع شرقی کوشک ساخته شده و از نظر ساختاری شباهت زیادی به بنای اصلی کوشک دارد. بنای شماره 3 در واقع بنایی با جداره ممتد بوده که شامل سه اتاق است مرمت و احیای کوشک حاکم قلعه از سال 1393 به همت مالکان مجموعه صورت پذیرفت.