خانه فکری عمارتی با الگوهای اصیل معماری جنوب است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، خانه فکری عمارتی با الگوهای اصیل معماری جنوب است.

روزگاری خانه فکری به عنوان سکونتگاه و مرکز تجارت و بازرگانی شهرت داشته و به همین دلیل در هنگام ساخت بنا، دو بخش اندرونی و بیرونی برای اسکان خانواده فکری و پذیرایی از میهمانان و بازرگانان در نظر گرفته شده است.

وجود پنج بادگیر، دو زیرزمین، بیست و پنج اتاق و حیاط مرکزی از جلوه های زیبای معماری این بنای قدیمی است. مصالح بکار رفته در این ساختمان سنگ، ساروج و گچ است. سقف بنا از تیرهای چوبی از جنس چندل آفریقایی، حصیرهای بافته شده از برگ درخت خرما و حصیرهایی بافته شده از نی با پوشش کاهگل است. قرار گرفتن خانه فکری در ارتفاع پنج متری از سطح زمین و وجود راهروها و بادگیرها با معماری ویژه از دلایل تهویه و خنکی هوای داخل این عمارت است. عمارت فکری با 3400 مترمربع مساحت و زیربنای 1200 مترمربعی در سال 1375 به شماره 1833 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

موقعیت عمارت فکری

براساس مقاله خانه فکری عمارتی با الگوهای اصیل معماری جنوب است باید بدانید که سازنده و معمار محلی خانه فکری، استاد محی الدین استادی از اهالی کوی بلوکی است که هنوز هم فرزندانش در محله بلوکی در کنار مسجد افغان زندگی می کنند. این عمارت با مساحتی بیش از چهار هزار مترمربع و ارتفاعی حداکثر پانزده متر متشکل از سه بخش بیرونی، اندرونی و خدماتی است.

معماری بنا

عمارت فکری با پلان مستطیل شکل رو به دریا در راستای شمالی جنوبی واقع شده است. بخش های مختلف شامل ورودی، حیاط یا میانسرای بیرونی، سه اتاق بزرگ در انتهای شمالی بخش بیرونی، صحن (حیاط) و اتاق هایی دور تا دور آن و یک مهمانخانه در گوشه شمال شرقی بنا در بخش اندرونی که نیمه شمالی عمارت را تشکیل می دهد.

بیرون از بنا به موازات ضلغ غربی بخش اندرونی، قسمت خدماتی بخش الحاقی است. بخش خدماتی از دو فضای منفک از هم یعنی آشپزخانه و اصطبل تشکیل شده است. مجموعه ورودی بنا به ابعاد چهار در پنج متر، در مرکز ضلع جنوبی، متشکل از آستانه و ورودی پله دار است که با پیمودن پنج پله از سطح پیاده رو وارد اتاقک مستطیلی شکل می شویم.

حیاط بیرونی

حیاط خانه در حدود دو متر بالاتر از آستانه ورودی قرار دارد. تنها دو راه دسترسی به آن دو رشته راه پله ده ردیفی است که در جناحین اتاقک ورودی قرار دارند. در قسمت ورودی نگهبان ورود و خروج، در بالای اتاقی مستطیل شکل هم تراز با حیاط کف در ضلع جنوبی حضور داشته است. حیاط بیرونی فضایی در راستای شرقی غربی به ابعاد 13,50 در 22 و دارای سه باغچه است که دو باغچه در دو طرف و یک باغچه به عنوان حدفاصل آنها قرار دارد.

تختگاه یا دیوان

راه ورودی به تختگاه یا دیوان از طریق باغچه ها به وسیله دو بازوی راه پله است که نسبت به کف حیاط موجود دو متر ارتفاع دارد. در تختگاه یا دیوان سه اتاق به موازات هم در راستای شرقی غربی قرار دارد که یک اتاق مرکزی پنج در پنج و دو اتاق جانبی پنج در سه است. اتاق مرکزی، برعکس پس رفتگی دو متری اتاق های جانبی، به گونه ای در تناسب ابعاد فضایی این قسمت ایوانی ستون دار بر تختگاه و راهروهایی دلگشا چیده شده است. فاصله بین اتاق 140 سانتیمتر و عرض راهروهای دور تا دور اتاق ها 180 سانتیمتر در سراسر تختگاه اجرا شده است.

ایوان بیرونی

در بخش مقابل اتاق مرکزی در قسمت ایوان یک ردیف ستون ساقه مانند وجود دارد اما در سرتاسر قسمت های دیگر ایوان جرزهای چهارگوش قرار گرفته است. در بدنه اتاق ها درگاه های بسیاری اعمال شده که بیشتر کارکرد آن برای تهویه هوا ارجحیت داشته است.

بادگیر

خانه فکری دارای پنج بادگیر است که همگی با ارتفاع پنج متر در ابعاد دو در دو متر هستند. این بادگیرها در نمای خارجی در سطح پشت بام از دو بخش تشکیل شده اند. برای استحکام بخش بالای بادگیرها در هر ضلع سه تیرک چوبی به صورت افقی بکار رفته است تا باعث مقاومت دهانه های ورودی در هنگام وزش بادهای شدید باشند.

حیاط اندرونی

ابعاد حیاط 17 در 17 متر است که در بخش مرکزی آن حوضی بزرگ (مسنی) شامل دو مسنی با پلان مربع مستطیل به ابعاد 10 در 9 در راستای شمالی جنوبی قرار دارد. در وسط حیاط دو ردیف ستون هشت تایی قرار دارد که در دو جانب این قسمت در حیاط حوضی بزرگ (مسنی) به صورت راهروی مسقف است.

اتاق هایی دور تا دور صحن اندرونی عمارت قرار دارد. تالار بزرگ با ابعاد 60,3 در 60.6 متر در راستای شمال و ایوان در دو طرف آن قرار دارد که در دو طرف آن دو بادگیر با پلان مستطیل شکل وجود دارد که از طریق آن باد در درگاه های متعدد تعبیه شده در بدنه دیوارهای شرقی و غربی ایوان و تالار اصلی در سرتاسر راسته شمال جریان دارد. به دلیل ارتفاع بالای بادگیرها و حفظ تناسب فضایی بخش های مختلف این بادگیرها در چهار گوشه داخلی هرکدام از راسته های شرقی، غربی، شمالی و جنوبی حیاط بنا شده اند و چشم اندازی دل انگیز در این عمارت پدید آورده اند.

راسته شرقی و راسته غربی

در راسته ها اتاق هایی با ابعاد کوچکتر وجود دارد که عرض داخلی آنها دو متر است. شش اتاقک 1,20 در 2 و دو اتاقک 1.60 در 2 و یک اتاق 4 در 2، در این راستا وجود دارد. در ضلع غربی صحن اندرونی اتاق هایی با ابعاد کم وجود دارد که یک دالان به عرض یک متر وجود دارد. دو راه پله در حد فاصل راسته شمالی عمارت در دو طرف هر دو راسته آن وجود دارد. در انتهای یکی از این اتاق ها در گوشه شمال شرقی بادگیری تعبیه شده که این بادگیر بیشتر یک بخش الحاقی به بنا است. بخش الحاقی هشت در دو، در راستای شرقی غربی در این قسمت مشاهده می شود.

بخش خدماتی

پس از ایجاد بخش اصلی یک بخش خدماتی در غرب عمارت با دو حیاط بزرگ در محدوده ای به وسعت 30 در 17 بنا شده است. این قسمت از طریق درگاهی در ضلع غربی بخش اندرونی به صحن عمارت راه دارد.

تأسیسات معماری ساختمان

نمای در ورودی با سه قاب چهارگوش کادربندی در قاب مرکزی که سه قاب تو در تو با قوس جناغی به صورت طاق نما و نغول تزئین شده است. بدنه دیوارها با پشت بندهایی از سادگی و یکنواختی خارج شده که با قوس های تو رفته ناودیسی شکل متداخل کار شده است. سطح دیوارهای حیاط به شکل قوس وارونه یا لنگرهای به هم پیوسته کشتی نمایه سازی شده که به سبکی محلی اجرا شده که این نمایه سازی در دو طرف سردر عمارت به دلیل رو باز شدن و نمایش فضای داخلی حیاط بیرونی اجرا نشده است. با بوجود آمدن یک فضای زیبا در نمای ساختمان با بادگیرهای مرتفع در بام عمارت، منظره بسیار زیبایی با وجود باغ های مقابل آن از کنار ساحل نیلگون خلیج فارس، منظره بسیار باشکوهی به این عمارت بخشیده بود.

نمای خارجی

نمای خارجی ساختمان در بخش شمال ساده و پوشش ازاره بنا تا ارتفاع یک متری دارای ملات ساروج که در بدنه دیوارهای این قسمت فقط چهار پنجره با در و چارچوب قوسی شکل در بخش اتاق الحاقی وجود دارد که به وسیله یک هشت بند گوشه ضلع شمال شرقی ساختمان را کنترل می کند.

نمای خارجی ساختمان در بخش غربی که دو بخش الحاقی سرتاسر نمای خارجی بخش اندرونی عمارت را گرفته است. در این ضلع که دو درگاه به کوچه غربی باز می شود سرتاسر ازاره بنا به ارتفاع یک متر با ملات ساروج پوشش داده شده است. نمای بخش تختگاه سه پنجره با چارچوب قوسی دار و در دو جفت طاق نما وجود دارد که طاق نمای کاذب آن به صورت گچبری بنا نمایش داده شده است.

نمای بخش تالارها و راهروهای تختگاه ساده و به وسیله درهای چوبی و خورشیدی های مشبک رنگین در هلال قوسی شکل بالای هر در است. در نمای بدنه دیوارهای راهروها در کنار اتاق بادگیر چهار طاقچه مستطیلی شکل وجود دارد که پشت این طاقچه ها به بیرون راه دارد و به نوعی کارکرد هواکش دارند. بالای آن با یک رف ساده تزئین شده و سقف راهروها پوشش چندل و حصیر کاهگلی دارد.

نمای راسته شرقی و راسته غربی سرتاسر فاقد تزئین بوده که تورفتگی در ها در حدود سی سانتیمتر عقب نشینی شده که برای محافظت از باران و آفتاب انجام شده است. در پشت بام در هر راسته یک اتاقک سرویس بهداشتی برای استفاده در تابستان بنا شده که نمای آن دو پنجره قوس دار رو به حیاط است.