عمارت اتابکی جایگاهی یادمانی و نگین تابناک حاکمان محلی آل فضلویه است

میراث آریا/ براساس اخبار بدست رسیده، عمارت اتابکی جایگاهی یادمانی و نگین تابناک حاکمان محلی آل فضلویه است.

«ایذه را مال الأمیر می گفتند و آن سرای سلطان بود. شیخ نورالدین شیخ المشایخ که اتابک بسیار او را گرامی میداشت، نظارت بر همه خانقاه ها را بر عهده داشت و خانقاه را مدرسه می گفتند. گویند اتابک احمد که مرد بسیار شریف بود 460 خانقاه در پهنه حکومت خود ایجاد کرد که 44 بنای آن فقط در مال الأمیر بود.

این گفتار، روایتی از ابوعبدالله محمدبن عبدالله اللّواتی الطنجی بن بطوطة معروف به ابن بطوطه در کتاب «رحله ابن طوطه» یا همان سفرنامه ابن بطوطه است. ابن بطوطه ای که هم دوره با روزگار با مارکوپولو و از جهانگردان شهیر جهان باستان بشمار می آید.

بی شک چنین روایتی از ابن بطوطه بیانگر اوج شکوه و بزرگی شهر ایذه در سده های 7 و 8 هجری قمری است که اوج شکوفایی پایتخت سلسله محلی اتابکان لر بزرگ (همزمان با دوره ایلخانی – تیموری) یا خاندان فضلویه را به نمایش می گذارد.

رویدادهای طبیعی و تاریخی چون زمین لرزه، سیلاب، جنگ، غارت و مانند آن، بناهای یادمانی زمان خود را به یقین دگرگون می کند. بنایی ریشه کن می شود، دیگری آتش می گیرد، در دوره ای از تاریخ چه بسیار بناهایی که به زمین فرومی روند و یا سرنوشت دیگری می یابند و از رهگذار چنین رویدادهایی، تعدادی محدود از بناهای تاریخی از این بلایا جان به در می برند.

حکایت بناهای یادمانی پیش از اسلام تا سده های میانی اسلام و پس از فتنه مغول در ایذه چنین است. کمتر کسی پس از روی کار آمدن سلسله پهلوی، کتاب اسرارآمیز بناهای یادمانی ایذه را ورق زده است و پس از انقلاب، نخستین بار در دهه سال 1370 خورشیدی، نخستین تیشه باستان شناسان بر بدنه تپه هایی که در دل خود بناهایی یادمانی داشتند برخورد کرد که یکی از این بناها، بنای یادمانی موسوم به «تاق تویله» است.

این بنا سرانجام پس از سالها، از میان خروارها خاک به جامانده از سده ها و زمین لرزه ها تولدی دوباره می یافت.

با ورود جعفر مهرکیان، باستان شناس ایرانی به سرنوشت این بنا سرانجام تولدی دوباره را به این بنای یادمانی سترگ هدیه داد و این بنا در سال 1377 خورشیدی به شماره 2140 شناسنامه تولد خود را از سازمان میراث فرهنگی وقت دریافت کرد.

سومین فصل کاوش های باستان شناسی این بنا در بهار سال 1384 و 1385 هویت بهتری از این بنا را نشان داد؛ با این همه و پس از سه فصل کاوش، نادانسته های بسیاری از این بنا هنوز سر به مهر مانده است؛ «اینکه سازندگان بنا چه کسانی بودند؟ چرا سازندگان هرگز برنگشته و دوباره در آنجا ساکن نشدند؟ کاربری بنا چه بوده است؟ و پرسش های بیشماری که در اعماق تاریک تاریخ، چشم به راه رمزگشایی هستند و بدون تردید کاوش های آینده می تواند پرسش های ما را پاسخ گوید.»

عمارت منسوب به اتابکان با مصالح بوم آورد سنگ و گچ نیم کوب محلی با آرایه های زیبای کاشی های معرق هفت رنگ، گچبری ها، مقرنس های رنگی، آجرهای های چندوجهی و فضاهای هندسی جالب، پا به عرصه وجود نهاده است.

پیرامون بنا دارای ورودی های بسیار و سردر اصلی آن در شمال خاوری است و میان سرای اصلی بر پایه دو ایوانی ساخته شده است. بنا دارای دو دوره مهرازی (معماری) است که بنای اصلی به گاه ایلخانان و بخش دوم به گاه تیموریان شکل گرفته است.

با حمله شاهرخ، نوه تیمور لنگ، سیطره اتابکان بر ایذه/ مال الأمیر به پایان رسید و رخداد زمین لرزه در پایان همان دوره، بنای موسوم به عمارت اتابکی را که از آن به عنوان بنای اتابکان یاد می کنیم از این مهلکه جان به در نبرده و در دل خاک اعصار و سده ها خاموش شد. تا اینکه سرانجام پس از قرن ها دگرباره و در طی 30 سال اخیر بر دست باستان شناسان تولدی دوباره یافت. این بنا در انتهای خیابان محمد رسول الله (ص) ایذه و در ابتدای جاده تاریخی محوطه باستانی شمی و در نزدیکی های بنای کوشک نورآباد و اشکفت سلمان واقع شده است.