سفر به شهر مهریز؛ سرزمین قلعه های تاریخی و باشکوه

شهرستان مهریز از زیباترین و قدیمی ترین شهرهای استان یزد است و از دهستان هایی به نام ارنان، تنگ چنار، بهادران، خورمیز و میانکوه تشکیل شد. حدود 52 هزار نفر در روستاها و 34 هزار نفر در مهریز زندگی می کنند و میهمان نوازی آنها زبانزد گردشگران است. با ما در راهنمای سفر به شهر مهریز همراه باشید تا شما را با تعدادی از معروف ترین جاذبه های گردشگری مهریز آشنا کنیم.

معرفی

معرفت دینی همواره مبنای اعتقادی و فرهنگی مردم مهریز بود، بگونه ای که وجود مساجد و تکایای با عظمت و برگزاری مراسم مختلف دینی بویژه در ماههای رمضان، محرم و صفر، وجود بزرگترین نخل تاریخی کشور در حسینه اعظم مهریز و دومین تکیه بزرگ استان از جلوه های این معرفت هستند. براساس راهنمای سفر به شهر مهریز باید بدانید که ادامه ارتفاعات شیرکوه به عنوان مهمترین رشته کوه، حوزه آبریز یزد و بصورت کلی توپوگرافی شهرستان باعث ایجاد اقلیم معتدل و مناسب زیستی شده است. این توپوگرافی باعث خلق کوه ها، دره ها، آبشارها، رودخانه های فصلی، روستاهای کوهستانی و دشتی، دشت ریواس در منطقه علی آباد چهل گزی، سومین کوه مرتفع استان یزد به نام قله میل فرنگی با ارتفاع 3910 متر و با ویژگی های کوهنوردی گشت.

براساس راهنمای سفر به شهر مهریز باید بدانید که وجود اقلیم متنوع و آب و خاک مستعد از گذشته زمینه کشت انواع محصولات باغی و زراعی را با ویژگی ارگانیک بودن و عدم استفاده از آفت کش ها در پرورش آنها در شهر و روستاهای منطقه فراهم نمود. باتوجه به وفور گیاهان و درختان درمانی، از گذشته های دور فعالیت گلابگیری و عرق گیری از مشاغل شهرستان تلقی شده و برای نمونه، مهریز بزرگترین تولید کننده بیدمشک و عرق بیدمشک در استان است. عمده اشتغال شهرستان در حوزه کشاورزی و دامپروری بودند، بصورتیکه همچنان بیشترین تولید شیر، پسته و تخم مرغ استان در مهریز انجام می شود. از نظر صنعتی و معدنی نیز مهریز دارای جایگاه دوم صنعت حمل و نقل استان است. مهریز دارای شرکتهای صنعتی متنوع و همچنین معادن مختلف و حیاتی از جمله سنگ باریت، سرب و روی هست.

شهرستان مهریز از دیرباز مشاهیر، هنرمندان و بزرگان زیادی را در دامان خود پرورش داده و جلوه کنونی این موضوع همین بس که سالهاست دانش آموزان مهریزی در کنکور سراسری در بسیاری از رشته ها جز اولین های ایران و استان قرار می گیرند. در بخش ورزش، جوانان مهریز اولین مدال آوران طلای آسیا در ایران در رشته دوچرخه سواری بوده و همچنان در رشته های وزنه برداری جانبازان و معلولین، دو و میدانی، فوتبال ساحلی و سوارکاری در سطح ملی و بین المللی وزنه ای برای ورزش کشور قلمداد می شوند.

سرزمین قلعه های تاریخی و بی مثال

انسان در گذشته برای تامین امنیت خود به اشکال مختلف به مقابله با خطرات پرداخته و نوعی بنای محصور متناسب با شرایط طبیعی و جغرافیایی محل سکونت خود را پدید آورد که قلعه جلگه ای یا دشتی نامیده می شود. قلعه های دشتی گونه ای از معماری سنتی این سرزمین بودند که هسته اصلی شهرهای امروزی را پدید آوردند. براساس راهنمای سفر به شهر مهریز باید بدانید که مهریز با بیش از چهل قلعه به قلاع تاریخی و باعظمت مشهور است. از مهمترین آنها میتوان به قلعه مهرپادین، خورمیز، منگاباد، هرفته، سریزد، ارنان و قلاع مزارع شور اشاره کرد که به دوره های مختلف تاریخی تعلق دارند. قلعه سریزد ملقب به ارگ سریزد به عنوان بزرگترین صندوق امانات بانکی ایران شهرت یافت و در سال 1393 موفق به دریافت جایزه ممتاز میراث آسیا و اقیانوسیه یونسکو شد.

موقعیت استراتژیک مهریز و احداث کاروانسراها

کاروانسراها به دلایل گوناگون چون جریان اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی بنیان گردیده و عصر طلایی احداث کاروانسراهای زیبا از سلسله صفویه آغاز می شود. از مهمترین کاروانسراهای مهریز میتوان به کاروانسرای شاه عباسی، کرمانشاهان و رباط زین الدین اشاره کرد. این کاروانسرا تنها کاروانسرای مدور بجا مانده از گذشته ایران و یک شاهکار معماری صفویه از خارج مدور و از داخل دوازده ضلعی بوده و اکنون خدمات اقامتی و پذیرایی بویژه به گردشگران خارجی را ارائه می کند. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری مهریز تنهای بنای ایرانی است که سازمان جهانی یونسکو جایزه بهترین مرمت ابنیه تاریخی با بیش از 50 سال عمر را در سال 2006 به آن اعطا کرد.

خانه های تاریخی بسیاری در مهریز و روستاهای آن بنا شده که شاهکاری در معماری پایدار و سازگار با طبیعت و اقلیم هستند. به منظور رهایی از تابش آفتاب در خلاف جهت تابش و با دیوارهایی بلند که همواره یک طرف خانه را در پناه سایه قرار می دهند، ساخته شده و درب آنها با دو کوبه زنانه و مردانه به همراه شکست فضای ایوان نشانگر تاثیر بارز فرهنگ مذهبی در معماری بومی منطقه است. سطح ایوان و حیاط خانه جهت استفاده از آب سطحی قنات های منطقه و ورود هوای خنک و مطبوع در کف حیاط و اتاق های زیرزمین در تابستان ها، دو سه پله پایین تر از سطح کوچه بنا شد.

براساس راهنمای سفر به شهر مهریز باید بدانید که شکل حیاطها عمدتا چهارگوش بود که در هر سو به مناسبتی اتاق هایی تعبیه شده و در شمال یا مشرق اتاق هایی زمستانی بخاطر آفتابگیر بودن و در سمت جنوب یا غرب حیاط تالار یا مهمانخانه بنا میشد. بادگیر، سردابه، دیوارهای قطور، سقف های گنبدی و مصالح خشت و گل به کمک این سبک معماری آمده اند. بواسطه آب، باد، خشت های گلی، درختان و گیاهان مامنی ساخته شد و آسایش ساکنان را بیمه نمود. باغ با ساختار کامل معماری بیانگر رابطه تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه ای از سازگار نمودن نیازهای انسان با طبیعت.

دیدنی های مهریز

باغ جهانی پهلوان پور

باغ جهانی پهلوان پور به عنوان یک شاهکار معماری اوایل قاجار، تلفیقی از هنر ایران تاریخی و طبیعت را به تصویر کشیده است. قدم زدن در کنار درختان چنار سر به فلک کشیده کهنسال که دالان سرپوشیده زیبایی را ایجاد کرده، حس آرامش خاصی را هدیه می دهد. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری مهریز نمایانگر تغییرات سبک باغسازی کهن ایرانی و شامل مجموعه ورودی، ساختمان کوشک یا شربتخانه به عنوان زیباترین بنای باغ، زمستانخانه، سرایداری، حمام و آشپزخانه است. براساس راهنمای سفر به شهر مهریز باید بدانید که در حال حاضر، سوئیت های اقامتی، رستوران باغ و موزه مردم شناسی با ساختار سنتی آماده پذیرایی از گردشگران هستند.

قنات جهانی حسن آباد

قنات جهانی حسن آباد با آبدهی حدود 200 لیتر در ثانیه از کوه های غربالیز سرچشمه می گیرد و تا روستای دهنو، حسین آباد و مریم آباد یزد امتداد می یابد. در مسیر آسیاب هایی همچون آسیاب دوسنگی، حاجی میرزا نصرالله و آسیاب ریگ واقع شده و میهمانان گرامی می توانند از آسیاب های میرزا نصرالله و آسیاب ریگ بازدید نمایند. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری مهریز با بیش از هفتصد سال قدمت در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو در سال 2016 در استانبول بدلیل قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست به عنوان بیستمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.

برج های دیده بانی مهریز

برج های تاریخی که به عنوان چشمان هوشیار روستاهای سابق و باغشهر تاریخی کنونی مهریز هر یک تجلی گاه سبک خاصی از معماری، شهرسازی و نظام امنیتی مناطق روستایی قدیم هستند؛ برج هایی چون برج لاوری، آسیاب ریگ و چنارک جهت دیده بانی دشت مهریز. برج بادگیر شکیب با بیش از 55 متر ارتفاع به عنوان نمادی از شهر جدید مهریز در سرتاسر آسمان خودنمایی می کند.

مجموعه تاریخی مهرپادین

مهرپادین شامل آثار ارزشمندی همچون حمام قاجاری، مسجد جامع، امامزاده، قلعه، آب انبار و بازارچه بوده، در روزگار فرمانروایی آل مظفر پی ریزی شده و مرکز محله مهرپادین را شکل می داد. زمان پیدایش محله مهرپادین به عنوان هسته نخستین شهر مهریز به روزگار انوشیروان شاهنشاه دادگر ساسانی باز می گردد. قلعه مهرپادین با قدمت سیصد ساله به عنوان سکونتگاه موقتی با چشم اندازی زیبا در میان کشتخوان ها، باغ های میوه و زمین های زراعی تمام شهر را همچون نگهبانی هوشیار مراقبت کرده و مسجد مهرپادین با بیش از 650 سال قدمت، یکی از بارزش ترین آثار بجای مانده از تاریخ است.

مجموعه تاریخی باغ بهار

این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری مهریز تکیه، مسجد، آب انبار، حمام و ساباط را در برمی گیرد. حسینیه باغ بهار توسط مرحوم ملامسعود که از تجار نامی یزد بود، حدود 350 سال پیش ساخته شده است.

مجموعه تاریخی منگاباد

این مجموعه شامل مسجد و قلعه، سرو 2500 ساله و پارک هست. طبق برخی تخمین ها، این سرو به عنوان پیرترین موجود زنده ایران پس از سرو ابرکوه جلوه ای از تمدن و حیات کهن در این سرزمین است.

مجموعه تاریخی خورمیز

این مجموعه شامل قلعه تاریخی، مسجد جامع صفوی، آب انبار و تکیه هست. یکی از انبارهای روستا اکنون به عنوان زورخانه موردنظر استفاده قرار گرفته و گردشگران عزیز می توانند عصرها به بازدید از این ورزش ایرانی اسلامی بپردازند. قلعه تاریخی خورمیز بر فراز یک تپه سنگی نشان از عظمت تاریخ منطقه دارد.

چشمه و تفرجگاه غربالبیز

تفرجگاه غربالبیز از مناظر کوهستانی و جذاب شامل چشمه، درختان کهن و سرسبز، دریاچه، خدمات اسب سواری، غرفه های فروشگاهی و نمایشگاهی، سرویس های بهداشتی و پارکینگ برخوردار بوده و همه ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می کند. جالب اینکه هرچند آب از شکاف کوه خارج می شود، ولی دارای ماهی است.

تفرجگاه کوه ریگ

کوه ریگ مهریز از جاذبه های خاص ژئوتوریسمی جهان است که در طول صدها سال بر اثر وزش باد و جمع شدن توده های عظیمی از شن کنار آن بوجود آمد. اطبا معتقدند راه رفتن روی این ریگ های داغ می تواند دردهای عضلانی پا و کمر را از بین ببرد. از طب شن درمانی میتوان برای کاهش اضطراب کودکان، نوجوانان و بزرگسالان بیقرار بهره برد.

زیارتگاه پیرنارکی

پیر نارکی یکی از قدیمی ترین و مهمترین زیارتگاه های زرتشتیان در ایران و بعد از چک چک، دومین نیایشگاه مقدس زرتشتیان در استان یزد هست. در این منطقه زرتشتی ها از خشت، گل و آجر و به سبک معماری سنتی حدود 75 اتاق را برای اسکان زائران ساخته اند.

طبیعت و حیات وحش در مهریز

منطقه حفاظت شده کالمند و بهادران مهریز بدلیل تخم گذاری پرنده باارزش هوبره مورد توجه قرار گرفت، نمونه های کمیاب آهوی ایرانی، جبیر و پرندگانی چون تیهو، هوبره، باقرقره، کبک، زاغ بور و انواع عقاب ها و خزندگان را در خود پرورش داده و تنها منطقه ای در کشور است که آهو را بصورت قطعی در بستر طبیعی میتوان مشاهده نمود. مرکز تکثیر گورخر ایرانی پس از نزدیک شدن به خطر انقراض در شهرستان مهریز راه اندازی شد و ظرف یازده سال جمعیت این گونه به چهل راس رسید.

روستای گردشگری هرفته

جاذبه های هرفته شامل قلعه تاریخی 400 ساله، بقعه متبرکه فضل بن عباس، حمام تاریخی، آب انبار، خانه ها و خانه باغ های خشت و گلی و باغات انگور و انار هستند.

روستای گردشگری مدوار

روستای مدوار در امتداد مسیر تفرجگاه غربالبیز با کوچه باغات، ارتفاعات کوهپایه ای و سنگاب های بسیار زیبا پس از بارش باران هر گردشگری را مجذوب خود می کند. خانه باغ ها و بادگیرهای روستا یادگاری از معماری زیبای روستایی منطقه مرکزی ایران هستند.

روستای گردشگری منشاد

منشاد در جاده کوهستانی مهریز- تفت آب و هوایی دلنشین دارد. به هر سو که چشم بگردانید، درختان گردو، زردآلو، توت، شاه توت، آلو، آلوچه، گیلاس و بادام با محصولات ارگانیک را می بینید. وفور انواع گیاهان با خواص دارویی و درمانی باعث تولید مشهورترین گلاب و عرقیات یزد در منشاد شد. در منشاد قالی هایی با رنگ ها و طرح های کاشانی و نائینی تولید می شوند. خانه های روستا در میان قامت سرسبز درختان با معماری سنتی خشتی گلی و بسیار زیبا با سقف های چوبی بنا شده اند.

روستای گردشگری بنادک السادات

در مسیر کوهستانی مهریز- تفت و پس از ورودی روستای منشاد، به روستای ییلاقی بنادک السادات می رسیم که در دره های سرسبز قرار گرفته و از جاذبه های طبیعتگردی همچون کوه ها، چشمه ها و قنات های زیبا و پرآب، چشم انداز دره ها و یال های کوهی، استخرهای آب کشاورزی و آب بندها، آسیاب ها و پاکنه ها، خانه ها و کوچه باغ های خشتی و سنگی زیبا برخوردار است و تقریبا تمامی میوه های نقاط معتدل و سردسیر مرکز ایران را در خود دارد.

روستای گردشگری سریزد

این روستا شامل ارگ قدیم سریزد، دروازه شهر فرافر، رباط کهنه و رباط نو، چاپارخانه با قدمت 800 ساله، رباط سنمبر، برج و آب انبار، حمام قدیمی، مسجد جامع، آب انبارهای تاریخی، خانه ها و خانه باغ های تاریخی هست. روستای سریزد بدلیل وجود فرهنگ مهر و محبت میان ساکنین به روستای دوستی نیز معروف است. قدمت سریزد به اعتقادات برخی مورخان، به قبل از تاریخ شهر یزد و به دوران ساسانیان و حتی قبل از آن می رسد. مجموعه گردشگری سریزد در حال حاضر علاوه بر قابلیت های بازدید، دارای امکانات اقامتی و پذیرایی در بناهای تاریخی، امکانات تفریحی نظیر موتور سواری و دیگر خدمات تفریحی بوده و از سوغات اصلی روستای سریزد، انار خوشمزه و آبدار آن است.

چشمه و تفرجگاه دامگاهان

دامگاهان دره ای در مسیر مهریز- تنگ چنار هست. این دره دارای چشمه ساری دائمی است که سرتاسر این مسیر طبیعتگردی رخ می نماید. در طول زمستان کوه های آن برفگیر می شوند و آبی که از این کوه در کل سال جاری شده، خنک و گواراست.