قلعه آلاجوق اردبیل، میزبان حمامی تاریخی

در کاوش های نجات بخشی قلعه آلاجوق و گورستان یل سویی محدوده سد تازه کند انگوت، کشف حمام اسلامی را از مهمترین کشفیات این محوطه تاریخی در شهر اردبیل می دانند.

به گزارش ایسنا، روح الله محمدی، سرپرست هیات کاوش نجات بخشی قلعه آلاجوق در گرمی اردبیل با اعلام این خبر گفت: قسمت هایی از قلعه آلاجوق شهر اردبیل که همه از آجر با ملات گچ ساخته شده و در ضلع شرقی قلعه و در بستر رودخانه سامبور چای قرار دارد، بر اثر فعالیت های سد سازی تخریب شده است.

این باستان شناس گفت: این بنای آجری در زیر بنایی حدود 100 متر مربعی ساخته شده و از نمونه های شاخص و جالب توجه حمام اسلامی در شهر اردبیل است.

او با استناد به آثار سفال های به دست آمده در کف این بنا، تاریخ آن را در شهر اردبیل دوره سلجوقی دانست و گفت: در این حمام اسلامی سسیتم جالبی برای آبرسانی به داخل بنا و همچنین تخلیه آن به کار بسته شده، به نظر می رسد آب از طریق تنپوشه های سفالی یا حفر کانال از بستر رودخانه به این محل انتقال داده شده و سپس از طریق دو مجرا یا کانال باریک قرار گرفته روی دیوارهای بنا به داخل حوض های کوچکی که در مرکز بنا تعبیه شده هدایت و در آنجا جمع می شده است.

وی با اشاره به تعبیه اتاق های کوچکی برای محل شستشو در کنار هر کدام از این حوض ها افزود: به نظر می رسد افراد از این حوض ها آب را به روش های مختلف برداشته و در این اتاقک ها که حکم حمام را داشته، به استحمام می پرداختند.

محمدی با بیان اینکه کف و دیوار همه این حمام ها که چند نمونه از آن ها در داخل بنا قابل مشاهده است، به واسطه اندودی از گچ و آهک محافظت شده ، ادامه داد: لایه های روی هم قرار گرفته از اندود آهک در کف و دیوارها نشان می دهد که این بنا در چندین مرحله مرمت شده و برای سال های طولانی استفاده می شده است.

او افزود: در قسمت کف اتاقک های حمامی شکل، مجرایی برای دفع فاضلاب دیده می شود که از هر کدام از آن ها یک مجرا به سمت مرکز بنا ساخته شده و در نهایت تمامی آن ها در قسمت جنوبی بنا به سمت یک مجرا هدایت و از آنجا آب فاضلاب به صورت زیر زمینی به بیرون از بنا هدایت شده است.

محمدی با بیان این نکته که همه این مجراها در حمام اسلامی شهر اردبیل با لایه ای از آهک اندود شده، گفت: سیستم کلی که در این بنای آجری به کار بسته شده به این شکل است که آب از یک بخش مرتفع به بالای دیوارهای بنا آورده شده و بعد از جریان دادن آب در داخل بنا و سپس استحمام، آب به صورت زیر زمینی و از زیر بخش ورودی بنا و از زیر پلکان سنگی آن به بیرون هدایت شده است.

سرپرست هیات کاوش نجات بخشی قلعه آلاجوق در گرمی اردبیل از تخریب بخشی از بنا به دلیل بی توجهی در کانال کشی برای آبرسانی آب شرب روستاهای اطراف این منطقه خبر داد و افزود: با این حال شکل کلی حمام و سیستم های ورود و خروج آب در این بنای مهم دوره اسلامی قابل بازسازی است.

وی با تاکید بر اینکه به طور کلی این حمام اسلامی فضاهایی مانند پلکان ورودی، رختکن، فضای میانی حمام یا بخش عمومی حمام، اتاقک های استحمام، حوض های کوچک برای انبار آب است، ادامه داد: در کنار این حوض ها، فضاهای کوچک و باریک مانندی نیز وجود دارد که احتمالا فضای شخصی و خصوصی برای استحمام بوده است. همچنین کاوش ها در حال حاضر در بیرون از این بنا برای شناسایی چگونگی آبرسانی به این بنا و یا محل آبرسانی ادامه دارد.

سرپرست هیات کاوش نجات بخشی قلعه آلاجوق بیشترین آسیب های انسانی را متعلق به محوطه های حوضه سد تازه کند در بخش گورستان ها دانست و افزود: بخشی از این تخریب ها توسط مردم بومی و بسیاری دیگر از آن ها به صورت عمدی یا سهوی به وسیله عملیات سد سازی صورت گرفته است.

او با بیان اینکه محوطه قلعه یل سویی در اطراف خود دارای سه گورستان جدا از هم است که تقریباً همزمان بوده و به عصر آهن تعلق دارند، ادامه داد: در گورستان های یک و دو که در داخل زمین های کشاورزی و در سمت شمالی و غربی قلعه قرار گرفته ، هیچ گور سالمی از دست حفاران غیر مجاز سالم نمانده است.

محمدی با اشاره به اینکه آثاری که از گورهای حفاری شده بر جای مانده، نشانگر ساختار چهار چینه سنگی گورها است و براساس آثار سفال هایی که از آن ها در آمده و در سطح مشخص است، متعلق به دوره آهن هستند، افزود: در گورستان شماره سه یک گور بزرگ مرکزی مورد غارت قرار گرفته که در اطراف این گور چند ترانشه بزرگ برای کشف گورهای احتمالی در اطراف این گور بزرگ مرکزی ایجاد شده که منجر به کشف دو گور چهار چینه سنگی کوچک شد.

او با تاکید بر اینکه متاسفانه یکی از آن ها مورد غارت قرار گرفته بوده ولی نمونه دیگر سالم مانده بود، اضافه کرد: این گور چهار چینه سنگی متعلق به عصر آهن دو بوده و در آن و در شرقی ترین بخش آن، یک کودک پنج تا هفت ساله تدفین شده بود.

این باستان شناس با اشاره به اینکه جهت کلی تدفین به صورت شمالی – جنوبی است و به دلیل آشفته بودن تمامی اجزای اسکلت به نظر می رسد که به صورت ثانویه در این گور تدفین شده، گفت: همه بخش های اسکلت مانند جمجمه، فک تحتانی و فوقانی و سایر اعضای آن از محل اصلی خود جابجا شده و به صورت آشفته در این بخش از گور انباشت شده بودند.

محمدی با بیان اینکه با از بین رفتن بخش جمجمه و لگن، هیچ نظری راجع به جنسیت آن نمی توان ارائه داد، افزود: از این گور دو نمونه ظرف سفالی خاکستری دهانه باز و گردن دار به دست آمد.