سفر به یزد؛ تجربه ای متفاوت در شهر بادگیرها و زیلوها

شهر یزد یکی از شهرهای تاریخی و دیدنی ایران هست که هر ساله مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی متعددی قرار می گیرد. در هر نقطه از شهر زیبایی های تاریخی و طبیعی متعددی چشم انتظار هستند تا شما به دیدارشان رفته و با گرفتن عکسهای یادگاری، آنها را به آلبوم خاطرات خود اضافه کنید. سفر به شهر یزد، سفر به زیبایی های منطقه ای است که به عنوان یکی از قطب های پزشکی و توریستی ایران شناخته شده و رازهای سر به مهر زیادی را در دل دارد. با ما و راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد همراه شده تا شما را با شماری از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد آشنا نماییم.

معرفی شهر یزد

یزد شهری در مرکز ایران بوده و به عنوان نخستین شهر خشت خام جهان معروف است. این شهر به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست و دومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. شهر یزد یکی از قطب های پزشکی و فرهنگی ایران بوده و نخستین صندوق امانات جهان 1700 سال پیش در حوضه تمدن این شهر بنا نهاده شده است. اوج آبادانی یزد از سده هشتم هجری به بعد بوده و اتابکان یزد از مهمترین عوامل پیشرفت این شهر در سده های گذشته به شمار می روند. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که یزد به عنوان شهر بادگیرها، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، شهر دوچرخه ها، شهر شیرینی، شهر قنات و قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب نیز معروف هست.

براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که مردم یزد به زبان فارسی رایج با لهجه یزدی سخن می گویند. بیشتر مردم یزد مسلمان و شیعه دوازده امامی بوده و گروه بزرگی از زرتشتیان ایران هم در یزد به سر می برند. تعداد زیادی از بهائیان و اقلیت کوچکی از یهودیان ساکن این شهر هستند. یزد دارای اقلیمی گرم و خشک و بیابانی بوده و نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز بالا و متغیر است.

آداب و رسوم و خصلت های مردم شهر یزد

مردم شهر به سبب آب و هوای منطقه ای که در آن زندگی می کنند، بسیار سازگار بوده و در معماری هم حرفی برای گفتن دارند. آنان قنات و کاریزهای بسیاری را حفر کرده اند تا از این طریق، مشکل کم آبی را حل نموده و بتوانند به حیات خود ادامه دهند. همچنین، بادگیرهایی را ساخته اند تا از طریق آنها بتوانند از انرژی باد بهره برده و خانه های خود را خنک نگاه دارند. مردم این شهر مذهبی بوده و به اصول دینی خود به شدت پایبند هستند. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که آنان مراسم های دینی را به زیبایی هر چه تمام تر اجرا کرده و در این راه از هیچ کوششی دریغ نمی کنند.

در این شهر پیروان ادیان مختلف در کمال آرامش در کنار هم زندگی می کنند. همچنین، مردم یزد به میهمان نوازی شهره بوده و از میهمانان خود به گرمی استقبال می کنند. جشن هایی مثل نوروز، شب یلدا و چهارشنبه سوری در کنار جشن مهرگان و جشن سده همچنان در گوشه و کنار یزد برگزار شده و گردشگران را در ایام مختلف سال به یزد می کشاند. جشن مهرگان مختص زرتشتی های منطقه بوده و با آیین برداشت محصولات کشاورزی ارتباط دارد. این جشن از شانزدهم مهر و به مدت شش روز برگزار شده و آمدن پاییز و زمستان را نشان می دهد. مردم در این ایام به آتشکده ها رفته و به جشن و سرور می پردازند.

جشن سده هم مختص زرتشتی ها بوده و با برداشت محصولات کشاورزی ارتباط دارد. این جشن نشانگر پیروزی بر تاریکی بوده و هر ساله ده بهمن برگزار می شود. در این روز، مردم آتش درست می کنند و همگان به دور آتش حلقه زده و شعر و دعا می خوانند. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که نوروز هم یکی از جشن های مهم در یزد بوده و با چیدن سفره هفت سین به بهترین شکل ممکن برگزار می شود و با جشن و پایکوبی هم همراه هست. جالب است بدانید که پیش از نوروز مراسمی با عنوان فال کوزه در یزد اجرا می گردد.

در این مراسم، خانم ها اشیایی را درون کوزه ها جای می دهند. سپس، دختران جوان با پارچه سبز کوزه ها را به درختی وصل کرده و روز بعد به سراغ کوزه ها می روند. زمانی که قرار است اشیا از کوزه ها خارج شوند، هر خانمی شعر و آوازی را میخواند. اگر شی برای زن آوازخوان باشد و شعر مضمونی شاد داشته، یعنی فرد به سعادت می رسد و سال خوبی خواهد داشت. یکی از دیگر از رسوم یزدی ها، مربوط به سفره هفت سین و تحویل سال هست. در گذشته، پدرها عسل و چند سکه را به اعضای خانواده هدیه می دادند و سفره هفت سین را هم دختران جوان با سلیقه تزئین می کردند. جالب هست بدانید که یزدی ها اعتقاد دارند که 10 روز مانده به عید، ارواح درگذشتگان به زمین آمده و پس از آن به جایگاه اصلی خود می روند. به همین خاطر، باید خانه تمیز باشد.

آنان رسم دارند که در کوزه های کهنه پول قرار می دهند و قبل از سال نو آن را از بالای بام خانه به پایین پرتاب می کنند. پول که سهم فقرا و نیازمندان بوده و با شکستن کوزه هم بدی ها دور می شوند. یزدی ها در شب سال نو آش رشته درست می کنند و هر کس که حاجتی داشته باشد، آن را هم می زند. همچنین، آتشی را هم بر پشت بام ایجاد کرده تا از طریق آن روشنایی به خانه وارد شود و اهالی خانه از چشم بد محافظت گردند. مردم یزد در ایام محرم و صفر هم به عزاداری و سینه زنی پرداخته و مراسم نخل گردانی را اجرا می کنند. در این مراسم، یک اتاقک چوبی که با نام نخل معروف بوده و نمادی از پیکر امام حسین هست، تزئین شده و در شهر به گردش در می آید.

در ضمن، یهودی های یزد عید پسح را هم برگزار می کنند که به مناسبت آزادی قوم یهود از دست فرعون ها بوده و جشنی بزرگ است. یزدی ها آداب و رسوم خاصی هم برای ازدواج دارند. در این مراسم، پس از بله برون و شیرینی خوردن پارچه سفیدی را بالای سر عروس و داماد قرار داده و شعر می خوانند تا از این طریق محبت بین زوج جوان جاری شود. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که بعد از هم آن پارچه را برای تحکیم محبت به هم می دوزند. دو روز پس از جشن عروسی، اقوام به خانه پدری عروس رفته و جا خالی می گویند. همچنین، مراسم پاگشا هم برای عروس و داماد توسط اقوام نزدیک برگزار می گردد.

غذاهای محلی معروف یزد

قیمه نخود یزدی

قیمه نخود یزدی مثل خورشت قیمه تهیه شده ولی به جای لپه از نخود در آن استفاده می کنند. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که این غذا طعمی مثل آبگوشت داشته و رنگش زعفرانی است. در ضمن، از رب گوجه هم در آن استفاده نمی کنند. این غذا بسیار خوشمزه بوده و برای میهمانی ها کاربرد دارد.

خورشت به آلو

این غذا طعمی ترش و شیرین داشته و بیشتر در فصل پاییز تهیه می شود. مواد تشکیل دهنده آن شامل به، گوشت خورشتی، آلوی خورشتی، پیاز، لپه، رب گوجه فرنگی، زعفران ساییده شده، نمک و فلفل و زردچوبه و شکر به میزان لازم هست. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که این غذا بسیار خوشمزه بوده و مقوی است.

خورشت کدو سرکه شیره

این غذا بیشتر برای میهمانی ها استفاده شده و طعمی ترش و شیرین دارد. در ضمن، از شیره درون آن استفاده نمی شود و علت اینکه نام شیره در آن دیده شده، این است که شکر با حل شدن در درون خورشت به حالت شیره در می آید. مواد تشکیل دهنده این غذای لذیذ هم شامل پیاز بزرگ، زردچوبه، گوشت ماهیچه یا مغز ران گوسفند با استخوان، کدو سبز، سرکه انگور، شکر و نمک و فلفل سیاه به میزان لازم هست.

خورشت سیب

این غذا بسیار خوش عطر و طعم بوده و در کنار برنج زعفرانی برای میهمانان سرو می شود. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که مواد اولیه این غذا هم شامل مرغ یا گوشت، سیب، لپه پخته شده، آلو بخارا، پیاز، زنجبیل تازه، دارچین و زعفران دم کرده هست. این غذا بسیار لذیذ بوده و مقوی است.

فسنجان یزدی

فسنجان یزدی یکی از غذاهای مشهور این دیار بوده که خواص بسیاری دارد مثل کمک به تقویت بدن، مناسب برای افسردگی و سردرد، سرشار از ویتامین های A و B و C و تقویت حافظه. مواد اولیه آن هم شامل گوشت قرمز یا سفید، مخلوط گردو و بادام، چغندر بزرگ، به و سیب یا آلو، برگه زردآلو یا آلوچه تازه، رب انار، پیاز داغ، هل ساییده شده و نمک و فلفل و زردچوبه به میزان لازم هست.

دیگر غذای محلی معروف یزد هم عبارتند از:

• آش شولی
• آش آلو
• آش سرکه شیره یزدی
• آش جوگاو
• آش گندم یزدی
• آش کدو حلوایی
• آش انار
• آش تمر هندی
• آش توکی
• آش آبغوره
• کوفته نخودچی

رستوران های معروف یزد

• رستوران مارکوپولو
• رستوران تالار یزد
• رستوران گل سرخ
• رستوران سنتی شاه مردان
• کافه رستوران فوکا

هتل و اقامتگاه های مشهور یزد

• هتل سنتی والی یزد
• هتل موزه فهادان یزد
• هتل پارسیان صفائیه یزد
• هتل داد
• بومگردی خانه خشتی یزد
• بومگردی تاج الملوک
• هتل سنتی یزدان گرد
• هتل سنتی دوستانه
• اقامتگاه بومگردی کاهگلی

جاذبه های گردشگری یزد

باغ دولت آباد

باغ دولت آباد که مرتفع ترین بادگیر جهان را در دل خود جای داده، کهن ترین باغ شهر یزد بوده و در سال 1160 هجری قمری بنا شده است. خان بزرگ که سرکرده خوانین یزد بود، قناتی را در یزد حفر کرد به نام دولت آباد و با آب همین قنات، باغ دولت آباد را بنا نهاد. دو مستطیل عمود بر هم به ابعاد 104 در 278 متر و 116 در 274 اصل این بنای بی مثال را شکل بخشیده اند. باغ اندرونی که محیط مستطیل وسیع تر بوده و امروزه ما آن را تحت نام باغ مشهور دولت آباد می شناسیم، در واقع بخشی از این باغ بوده و مستطیل کوچکتر به نام باغ بهشت آیین هم بخشی از همین باغ بوده که برای تشریفات و مجالس بکار می رفته است. باغ اندرونی برای اقامت خانوادگی و دیدارهای خصوصی استفاده میشد.

وسعت این باغ ایرانی در حدود 6/4 هکتار بوده که در روزگاری نه چندان دور از سمت شمال به خیابان هزار درخت می رسید؛ خیابانی به طول 20 متر و عرض 5 متر که به سمت رحیم آباد می رفت و آنقدر درخت داشت که دیدن باغ از بیرون ممکن نبود مگر بلندترین بادگیری که در میانش وجود داشت. در آن دوران، باغ دولت آباد بیرون از حصار شهر بود و از سمت شرق بعد از 8 کیلومتر به مسیل رودخانه خشک راه داشت. باغ علاوه بر داشتن بلندترین بادگیر جهان، دارای بناهایی چون عمارت هشتی، بهشت آیین، عمارت سردر، تالار طنبی، شترخانه، برج دیده بانی، آب انبار، غلام خانه، تالار آینه و عمارت تهرانی است.

عمارت طنبی عمارتی بزرگ و مجلل در غرب عمارت هشتی بوده و زیرزمینی دارد که با دو پله به باغ می رسد. در دو طرف عمارت طنبی شبستان ها، صفه ها و تالارها جای دارند و از سمت جنوبی به محوطه زیر بادگیر وصل می شود. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که عمارت سردر مهمترین عمارت باغ بهشت آیین بوده که بین باغ بیرونی و درونی قرار دارد. چند اتاق کوچک، یک اتاق بزرگ به سمت شرق و چند راهرو این عمارت مهم را شکل می بخشند. عمارت هشتی کوشک اصلی باغ بوده که بلندترین بادگیر جهان در آنجاست. حوض مرمرین در وسط و سه اتاق بزرگ بخش های این عمارت بوده که به دیوار جنوبی وصل هستند.

مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد یکی از بناهای تاریخی و باشکوهی بوده که قدمت آن به قرن ششم هجری قمری می رسد. مسجد جامع یزد در محله دروازه شاهی، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع غربی خیابان امام خمینی واقع شده و دارای بلندترین مناره در کل جهان هست. این مسجد امروزه وسعتی در حدود 10 هزار متر مربع دارد. مسجدی که امروزه مشاهده می کنیم، به دوران آل مظفر بر می گردد و ساختمان اولیه این مسجد توسط سید رکن الدین محمد قوام الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی بنا شد.

مسجد جامع یزد از قرن نهم هجری قمری به جای مانده و دارای معماری شگفت انگیزی هست. معماری این بنا در معماری بناهای مذهبی استان یزد در طول روزگاران گذشته تاثیر بسزایی داشته است. معماری سردر و گنبد مسجد را میتوان یکی از شاهکارهای معماری اسلامی بحساب آورد. این مسجد دارای کاشی کاری های بسیار زیبایی بوده و دارای کتیبه و سنگ نوشته تاریخی هست. مسجد جامع یزد دارای دو مناره بوده که در دوران صفوی ساخته شده، ارتفاع آنها در حدود 52 متر است و قطری به اندازه هشت متر را شامل می شود.

در سال 1313 یکبار فروریخته و دوباره بازسازی گردیده است. این مناره ها با بیشتر شدن ارتفاع باریک و باریک تر شده و ظرافت و دقتی که در کاشیکاری آنها به کار برده شده، مثال زدنی و متحیر کننده هست. از دیگر ویژگی های بی نظیر معماری این مسجد، طاق و تویزه سراسری در شبستانها بوده که با کاشی معرق آذین شده است. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که برای تامین نور داخلی مسجد هم از روش انعکاس نور بهره گرفته اند. از دیگر قسمت های حائز اهمیت مسجد، تزئیناتی است که در خارج گنبد و در محراب و نمای داخلی و خارجی ایوان اصلی استفاده شده اند.

این بنا شامل یک جلوخان و سردر ورودی و همچنین صحنی بزرگ با رواق های جانبی و شبستان هایی در طرفین و همچنین گنبدخانه و ایوان هست. شبستان این مسجد بزرگ و ستوندار بوده و دارای کتابخانه و تزئیناتی زیبا همراه با سنگ نوشته ها و کتیبه های تاریخی و غیر تاریخی است.

آتشکده بهرام یزد

آتشکده بهرام یزد قدمتی 80 ساله دارد و در عهد پهلوی ساخته شد اما آتش درونش سفری داشت به درازای تاریخ. این آتش که ظاهرا در آتشکده کاریان افروخته بود، به دلایلی به عقدا آمد. مدت 700 سال موبدان و زرتشتیان معتقد این آتش را در این منطقه روشن نگه داشتند. از سال 522 تا سال 852 این آتش در اردکان مورد مراقبت قرار گرفت و در این سال به شهر یزد منتقل شد. موبد اعظم، تیرانداز آذرگشسب خانه خود را به حفظ از این آتش مقدس اختصاص داد که در محله خلف خان علی قرار داشت. عاقبت و در سال 1313 هجری شمسی، با بنا شدن آتشکده یزد، آتش باستانی به این آتشکده انتقال یافت و همچنان روشن است.

آتشکده ها برخلاف معابد و مکانهای مذهبی عاری از هرگونه تجملات و زرق و برق های مرسوم هستند. آتشکده های باستانی بسیار ساده ایجاد می شدند و فضایی آرامش بخش و مقدس را به زائرین القا می کردند. آتشکده زرتشتیان هم از این قاعده جدا نیست اما قواعد معماری ایرانی و سبک و حال و هوای بناهای کویری در آن به چشم می خورد. آتشکده بهرام یزد براساس سلسله مراتب آتشکده های پارسیان هند بنا شده و اصول مذهبی و آیینی در آن رعایت شده است. برای ورود به آتشکده یزد باید 8 پله را صعود کرد تا به ارتفاع 21 متری از سطح زمین رسید.

بنا در میان حیاطی با درختان سرسبز قرار دارد که به نظر می رسد الگویی است از تمام خانه های کویری. سنگهای گلدار بخش پایینی دیوارها و سرستون های کار شده حکایت از هنر دست استادکاران اصفهانی دارد و ظاهرا در همان اصفهان ساخته و سپس به آتشکده یزد منتقل شده اند. فروهر بالای سردر ورودی محل جای گیری آتش، با ابهت و شکوهی خاص کار هنرمندان یزدی بوده و تزئین دیوارهای داخلی با جمله هایی از اوستا و عکسهایی از زرتشت هم همگی کار هنرمندان معاصر یزدی هستند.

حوض مقابل آتشکده زرتشتیان هم یکی دیگر از خصوصیات آتشکده های باستانی بوده که با سکه های علاقمندان کف آن قابل رویت نیست. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که آتش مقدس در ساختار مرکزی آتشکده زرتشتیان جای گرفته و طراحی آن به صورتی است که اشعه های آفتاب به آن نمی تابد. در اطراف این عمارت مکانهایی برای عبادت بنا شده تا زرتشتیان مراسم خود را در آنان به جای آورند.

قنات زارچ

زارچ قناتی است که در یزد قرار دارد. طول این قنات حدود 80 کیلومتر بوده و از آن به عنوان بزرگترین قنات جهان یاد می شود. تعدادی از میله های آن در محل مسجد جامع یزد قرار دارند و احتمالا نشان می دهد که این قنات قبل از اسلام وجود داشته و پس از آن مسجد جامع یزد را در حریم قنات بنا نموده اند تا از طریق پایاب از آب قنات جهت وضو گرفتن استفاده شود. مظهر قنات در شهر زارچ قرار دارد. این قنات سه شاخه کوره جدا از هم به نام های شیرین، شور و ابراهیم خویدکی داشته و در مجموع طول کوره قنات بیش از 71 کیلومتر هست.

مدیریت، حفظ، نگهداری، تقسیم و توزیع آب به عهده شورای قنات زارچ بوده که پنج نفر عضو داشته و از سوی کلیه مالکین و شاربین قنات انتخاب می شوند. دو نفر از محل سرچشمه زارچ و سه نفر از محل توده زارچ انتخاب می گردند. شورای قنات یک نفر را به عنوان نماینده تام الاختیار به مدت یک سال معرفی می نماید تا از کلیه مالکین و شاربین قنات خودیاری جمع کرده و همچنین رابط بین کشاورزان و ادارات مربوطه باشد. نماینده مذکور جهت حفاظت و نگهداری و حفر پیشکار قنات مقنی و کارگر قنات را بکار می گیرد تا به نحو احسن هر گونه عملیات مورد نیاز را به خوبی انجام دهد و دستمزد کارگران را پرداخت نماید.

براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که طول این قنات 30 متر بوده و تعداد 5 میله چاه دارد. عمق مادر چاه این قنات 3 متر و فاصله مظهر تا محل آن 50 متر هست. دبی این قنات 10 لیتر بر ثانیه است. از ویژگی های دیگر قنات زارچ میتوان به مربعی بودن مقطع چاه های آن در مقایسه با همتایان دیگر که مقطعی بیضوی یا دایره وار دارند، اشاره کرد و پیشینه حفر چنین چاه هایی به زمان زرتشتیان بر می گردد.

موزه آینه و روشنایی یزد

موزه آینه و روشنایی یزد در خیابان آیت الله کاشانی، روبروی پارک هفت تیر واقع شده است. این بنا در سال 1320 جهت استفاده به عنوان مهمانسرای خصوصی توسط صراف زاده ساخته شد و پس از انقلاب و با فتوای محمد صدوقی مصادره و به بنیاد مستضعفان تحویل گشت. سپس، در سال 1377 تبدیل به موزه گردید. هر از چند گاهی آثار نقاشی، عکاسی و…هنرمندان یزد در حوضخانه آن به نمایش گذاشته می شود. مساحت کل عمارت 8050 متر مربع و زیربنای آن هم 837 متر مربع هست.

سبک معماری ترکیبی، سنتی و اروپایی شامل اتاقهایی رو به استخر یا نشیمن بهاری، اتاق خواب، قسمت شاه نشین، حوضخانه و سرویس است. تزئینات اتاقهای این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد شامل گچبری، نقاشی روی دیوار و آینه کاری است که حوضخانه بنا بیشترین تزئینات را دارد. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که درها و پنجره ها چوبی و مشبک با شیشه های رنگی بوده و پنجره ها به وسیله لولای جدا شونده به صورت ساده و رنگی در می آیند. موزه هم شامل اشیای روشنایی پی سوز (نصبی، آویز، پایه دار، دستی)، شمع سوز (نصبی، آویز، پایه دار، دستی)، نفت سوزها، گاز سوزها، برق سوزها و مجموعه آینه هاست.

مجموعه امیر چخماق یزد

مجموعه امیر چخماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب انبار بوده که قدمتشان به دوره تیموریان می رسد. تکیه امیر چخماق در سال 1330 و مسجد امیر چخماق در سال 1341 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند. میدان امیر چخماق یکی از شاخص ترین مجموعه های تاریخی و گردشگری در شهر یزد محسوب می شود. امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری در سده 8 خورشیدی در زمانی که حاکم یزد بود، مجموعه ای متشکل از تکیه، میدان، حمام عمومی، کاروانسراها، خانقاه، قنات خانه و چاه آب سرد را ساخت تا یزد را رونق بخشد و در این کار فاطمه خاتون، همسرش معروف به ستی فاطمه او را یاری کرد. مرمت کاشی کاری های این بنای تاریخی به عهده استاد محمد علی فلاحتی مروست بوده که متأسفانه هیچ نام و نشانی از این معمار برجسته در این بنای عظیم وجود ندارد.

مسجد امیر چخماق که به نام مسجد جامع نو یا مسجد دهوک نیز خوانده شده، در سال 841 ساخته شد و از حیث زیبایی، وسعت، اهمیت و اعتبار بعد از مسجد جامع یزد قرار دارد. این مسجد در ضلع جنوبی میدان امیر چخماق قرار داشته و در کریاس (ساختمان جلوی در ورودی) مسجد که به میدان باز می شود، سنگی نصب گردیده که بر آن متن وقفنامه ای به خط نسخ نقر شده است. در طرف راهروی شمالی که از در کریاس به صحن وارد می شود، شبکه هایی ظریف از کاشی های معرق در پنجره ها نصب شده اند. قسمتی از سردر صفحه ایوان کاشیکاری معرق شده و جرزهای آن آجری رنگ هست. دور خارجی گنبد و بر کمربند آن هم عبارت «السلطان ظل الله…» به کوفی بنایی تکرار شده است.

محراب صحنه اصلی از کاشی معرق است با ساختمانی مقرنس کاری که در وسط آن سنگ مرمر بسیار خوش تراشی به اندازه 1/15 * 3/38 متر نصب شده و در وسط مقرنس کاری هم یک گل مربع به اندازه 54 * 95 سانتیمتر نصب است. براساس راهنمای سفر به شهر تاریخی یزد باید بدانید که در دست چپ آن یک سنگ مرمر به اندازه 28 * 30 سانتیمتر نصب شد. سردر شرقی مسجد هم دارای کتیبه هایی از کاشی معرق به خط ثلث محمد الحکیم است. گنبد مسجد خمیده و ترکدار هست، با کاشی سبز رنگ کاشی شده و پیرامون آن نیز کتیبه ای به خط کوفی قرار دارد. در زمان فتحعلی شاه قاجار، حاجی حسین عطار قسمتی را بر شبستان مسجد افزود و قسمتهایی از مسجد را نیز تعمیر نمود.

زندان اسکندر

زندان اسکندر یزد که در 23 اسفند سال 1346 هجری شمسی به عنوان یک اثر ملی از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسید، در محله فهادان قرار گرفته است. برخی از کارشناسان تاریخی بر این باور هستند که این بنا در ابتدا به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار میگرفت و از قدمتی نزدیک به 8 قرن نیز برخوردار بوده است. آنان اظهار کرده اند که سازنده مدرسه ضیائیه کسی یعنی ضیاءالدین حسین رضی بود که در سال 631 هجری قمری ساخت این مدرسه را آغاز کرد و با گذر زمان فرزندان وی با نامهای شرف الدین علی و مجدالدین حسن در سال 705 هجری قمری کار نیمه تمام پدر را تمام و مدرسه او را تکمیل نمودند.

به استناد این اکتشاف تاریخی مورخان، ما باید بپذیریم که این بنا در ابتدا یک مدرسه یا یک ساختمان فرهنگی بوده که از قدمتی بالغ بر 700 سال برخوردار است و در آن عارفان، علما و بزرگان شهر به بررسی موضوعات مختلف می پرداخته اند. روایتهای مختلفی در خصوص برپایی زندان اسکندر مقدونی به گوش می رسند که از مهمترین آنها میتوان به تبعید و منتقل شدن دشمنان اسکندر به شهر یزد و سپس اسکان آنان در این بنا اشاره داشت. عده دیگری هستند که اعتقاد دارند شاه مقدونی در هنگام حمله به ایران زمین این بنا را تاسیس نموده و بعدها از این مکان به عنوان یک مدرسه استفاده شد.

سبک معماری بکار بسته شده در ساخت این بنای تاریخی سبک معماری آذری بوده که همانطور که از اسمش کاملا هویداست، سبکی هست متعلق به آذربایجان که پس از ظهور اسلام در ایران و به سلطنت رسیدن خاندان ایلخانی بر این مرز و بوم بسیار رواج پیدا کرد. ساختمان این بنا تنها با خشت ساخته شده و برای تزئین آن از هیچ کاشی کاری استفاده نشد و تنها در هنگام مرمت بنا توسط استاد آخوند خرمی، بخش گنبدی این مکان با آجر بازسازی شد و جز این قسمت، سایر بخشهای مدرسه ضیائیه کاملا با خشت ایجاد شده اند.

ساخت مدرسه ضیائیه را میتوان به دو مرحله محدود نمود؛ در مرحله اول، گنبد این بنا همزمان با حمله مغولان به ایران ساخته شد که البته در ابتدا هدف از ساخت این گنبد، قرارگیری آن بر روی آرامگاه بود و خبری از تاسیس زندان یا مدرسه در این مکان نبوده است. مرحله دوم ساخت این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد نیز حدودا به صد سال بعد موکول می شود؛ یعنی اوایل سده هشتم هجری قمری که در این زمان مدرسه ای به دست نوه سازنده گنبد در کنار آن ساخته شد.

وقتی به جلوه اصلی این سازه نگاه می کنیم، تنها متوجه یک درب ورودی کوتاه با یک گنبد ساخته شده از خشت خام می شویم که از ارتفاع 18 متری برخوردار است و در گذشته نمای بیشتری را برای جلب توجه همگان با گچبری ها، نقاشی های لاجوردی و آبرنگ طلایی خود داشت و امروزه تنها قسمتی از زینت های دیروز آن بر روی گچ های سفید باقی مانده اند. هر کدام از دیوارهای متصل به گنبد از ارتفاع 8.5 متری برخوردار بوده و ارتفاع بقعه این بنا نیز به طول 18 متر می رسد. در حال حاضر، از کتیبه ها و دیوار نوشته های این بنای قدیمی چیز زیادی برای تماشا باقی نمانده و آنطور که در تاریخ در خصوص این نوشته های حکاکی شده بر روی دیوارهای این بنا آورده شد، همگی به خط کوفی نگاشته شده اند.

مدرسه ضیائیه دارای شبستانی است که درست در میان آن یک محراب قرار گرفته و در اطراف آن رواق هایی ایجاد شده که از نظر اندازه با هم برابر نیستند. در حیاط تعدادی ایوان کوچک مقابل اتاق ها و همچنین چهار ایوان بزرگ نیز بچشم می خورند که شکل کلی حیاط این جاذبه تاریخی و تماشایی را تشکیل داده اند. البته، جز این ایوان های چشم نواز، در صحن بیرونی این بنا 38 پله به طرف زیر زمین نیز تعبیه شده که شما را به عمق 2.8 متری از سطح زمین برده و دسترسی به قنات الله آباد را برایتان ممکن می سازند. چاهی که برای بهره وری از آب این قنات در نظر گرفته شد، درست در میان صحن حفر شده و از دهانه ای به قطر 2 متر نیز برخوردار است.

بقعه سید رکن الدین

بقعه سید رکن الدین یزد یک بنای قدیمی بوده که در سال 1314 هجری شمسی به ثبت رسیده است. پیشینه این بنا به قرن هشتم هجری بازگشته و تا مسجد جامع یزد فاصله چندانی ندارد. در این مجموعه کتابخانه، مدرسه، رصدخانه، بیت الادویه، مسجد، دارالشفا و خانقاه وجود داشته که در عصر حاضر بجز بقعه سید رکن الدین بقیه از بین رفته اند. بقعه سید رکن الدین یزد دارای یک در ورودی بوده و بر روی گردن استوانه ایش گنبدی بی مثال متشکل از ایوان، فضای زیر گنبد و میانسرا قرار دارد.

در داخل میانسرا هیچ غرفه ای پیدا نشده و طراحی ساده ای دارد. در بقعه سید رکن الدین یزد برای پوشاندن طرفین دیوارهای خارجی ایوان از کاشی های مسدس استفاده شده که در طی سالیان دراز بخشهایی از آن تخریب شده اند. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد سقفی با طاقهای گهواره ای مزین به گچبری هایی زیبا دارد که بسیار دیدنی هست.

آب انبار شش بادگیر

آب انبار شش بادگیر مربوط به دوره معاصر است و در یزد، محله شش بادگیری، کوچه شش بادگیر واقع شد. این بنا دارای دو ورودی (یکی در شمال و دیگری در جنوب مخزن)، شش بادگیر و مخزن بزرگی به حجم دو هزار متر مکعب است. این آب انبار پنجاه و پنج پله دارد. ورودی این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد در قسمت جنوبی بوده و بین پله های بیست و پنج و بیست و شش آن از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار دارد و طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می شود. شیر آن نیز در قسمت ورودی شمالی است. ورودی شمالی نسبت به مخزن شیر قرینه ورودی جنوبی بوده و آب انبار دارای گنبد تخم مرغی شکل است.

ارتفاع مخزن آب آن 6/12 متر و ارتفاع بادگیرها ده متر است. آب انبارها از جمله تاسیسات وابسته به قنات هستند که برای ذخیره سازی در زمستان و استفاده در تابستان کاربرد داشته اند. این آب انبار بزرگ و پر حجم دو عدد شیر یا راه دسترسی به شیر آب انبار دارد که یکی برای استفاده مسلمین و دیگری برای استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی هست. این آب انبار دارای شش بادگیر بوده که سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن الحاق شد. با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود است. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل 8 وجهی هستند.

برج خاموشان

دخمه یا برج خاموشان مکانی است که زرتشتیان مردار آدمیان را در آن می گذاشتند تا گوشت مردار توسط درندگان و پرندگان خورده شود. آنگاه باقیمانده استخوانها را درون چاه میانه دخمه انبار می کردند. بنابر عقاید زرتشتیان، دفن مردار موجب آلودگی عنصر مقدس خاک می گردید. دخمه ها خواه ساخته شده به دست انسان خواه برآمده از عوارض طبیعی به گونه ای آرایش می یافتند تا دسترسی گوشتخواران به مردار ساده شود. بدین منظور بیشتر آنها فاقد سقف یا میان فضا بوده و در خارج سکونتگاه شهری و روستایی و معمولا بر فراز بلندی ها ساخته می شده اند. با گذر زمان و تغییرات دین زرتشت، عملکرد دخمه ها پیچیده تر شده و وظیفه متلاشی کردن گوشت و نسج مردارها از درندگان به پرندگان تغییر یافت.

آنها برجی استوانه ای شکل بودند که از سنگ ساخته می شدند تا از جنس خاک نباشند. بیشتر آنها شاید دری هم نداشته اند و با نردبان به درونشان می رفتند. تخته سنگی طبیعی را می یافتند و مرده را به آن می بستند. سپس، کرکس ها و لاشخورها بدان هجوم می آوردند و کالبد مرده را به جز استخوان ها می خوردند و پاک می کردند. نسا یا مردار توسط فرد یا افرادی موسوم به نساکش از خانه به محل دخمه انتقال می یافت و در آنجا تحویل مسئول دخمه می گردید و در آنجا باقی می ماند تا متلاشی شود. سپس، فردی که تمام عمر محکوم به خارج نشدن از دخمه بود، بقایای استخوان و لوس باقیمانده را درون چاه وسط دخمه می ریخت. در ایران هنوز دخمه هایی یافت می شود اما زرتشتیان دیگر از آن استفاده نمی کنند.

برنامه سفر به یزد

روز اول

بعد از اینکه اقامتگاه یا هتلی مناسب را برگزیدیم، به گشت و گذار در شهر مشغول می شویم. پیشنهاد اول ما، موزه آب یزد هست که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. موزه آب در یکی از ارزشمندترین آثار معماری سنتی یزد یعنی خانه کلاهدوزها قرار گرفت. این موزه در سال 1379 و همزمان با اولین همایش بین المللی کاریز کار خودش را آغاز کرد و هدف آن نشان دادن ارزش و اهمیت آب در منطقه ای کویری است. در پشت بام این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد چاه خانه ای قرار دارد که به وسیله چرخ چاه از آن آب می کشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه همکف قرار داشت، پر می کردند.

خانه کلاهدوزها در زمینی به پهنه 720 متر مربع و به فرمان مرحوم حاج سید علی اکبر کلاهدوز، یکی از بازرگانان روزگار قاجار در سال 1266 خورشیدی ساخته شد. آنچه که موزه آب یزد را از دیگر موزه های آب متمایز می کند، گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن است؛ کاریزی که روزگاری آب مورد نیاز مردم را تامین میکرد. موزه آب در 5 طبقه ساخته شده که در آنها می توانید از لوازم مختلف حفر قنات، ابزار و ادوات اندازه گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات، اسناد و مدارک خرید و فروش آب و وقف نامه های قدیمی، کتابچه میراب ها و اسناد توزیع آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری لوازم و اشیای ارزشمند دیگر دیدن کنید.

پس از آن و با حدود 4 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی موزه سکه و مردم شناسی حیدرزاده می رسیم که بازدید از آن هم 1 ساعت زمان می برد. این موزه در خانه عرب زاده قرار دارد. این خانه از بناهای قدیمی دوره قاجاریه است که در ضلع شمال شرقی بافت قدیم شهر و در محله فهادان واقع شد. این بنا ویژگی های منحصر بفردی داشته که می شود از گچبری های زیبا با نقش های اسلیمی منقوش به اشعار مذهبی واقعه کربلا، تالار بزرگ و کاربندی های بالای دربهای مجاور به حیاط، اتاقهای سه دری و پنج دری، گنجینه های زیبای چوبی و سقف کریاس، ورودی که با گچبری هایی زیبا تزئین شده و...نام برد. اشیای این موزه توسط آقای حیدرزاده، یکی از مجموعه داران و علاقمندان میراث فرهنگی از سال 1335 جمع آوری شد.

پس از آن هم با حدود 1 دقیقه رانندگی به مدرسه ضیائیه می رسیم. بازدید از آن 2 ساعت طول می کشد. مدرسه ضیائیه معروف به زندان اسکندر از آثار مولانا ضیاء الدین حسین رضی است که در سال 631 قمری آن را بنیان نهاد. شبستان این بنا دارای محراب بوده و در اطراف مدرسه رواق هایی ساخته شده اند. گنبد خشتی این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد با تزئینات گچبری و نقاشی آبرنگ بر بلندای این ساختمان خودنمایی می کند که نمونه ای از معماری دوره مغول در ایران محسوب می شود. حال، وقت ناهار فرا رسیده و بهتر است که کمی استراحت کنیم. خود را با حدود 3 دقیقه رانندگی به کافه رستوران سنتی ایوان طلایی رسانده و غذایی خوش طعم را نوش جان می کنیم.

پس از استراحت و غذا خوردن، با حدود 2 دقیقه رانندگی به جاذبه بعدی یعنی خانه لاری ها می رسیم که بازدید از آن هم 1 ساعت زمان می برد. خانه لاری ها و بادگیر آن مربوط به دوره قاجار است و در محله فهادان واقع شد. خانه لاری ها شامل شش باب خانه با فضاهای معماری ویژه خانه های کویری هست. این خانه در سال 1286 قمری ساخته شده و مالک آن حاج محمد ابراهیم لاری بوده است. سابقا به عنوان خانقاه نعمت اللهی از آن استفاده میشد. مساحت آن حدود 1700 متر بوده و زیربنایی معادل 1200 متر مربع داراست.

درها، پنجره ها، ارسی ها و اتاق های آینه کاری و نقاشی شده آن یکی از نمونه های زیبا و عالی در خانه های اعیانی قرن سیزدهم هستند. این مجموعه همجوار بناهای تاریخی چون مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر، بقعه سید گلسرخ و برج و باروی یزد قرار داشته که جمعا شش هزار متر مربع وسعت دارد. سپس، با حدود 2 دقیقه رانندگی خود را به بقعه دوازده امام می رسانیم که بسیار دیدنی هست. بازدید از آن 1 ساعت طول می کشد. بقعه دوازده امام از بناهای دوره سلجوقی است که در محله فهادان شهر یزد قرار دارد. گنبد آجری این بقعه در شمار آثار مهم هنر سلجوقی به شمار می رود. دوازده امام گنبد منفردی است از سال 429 هجری نزدیک به حسینیه بزرگ محله فهادان ساخته شده و قدیمی ترین بنای موجود در یزد از حیث سبک بنا و نقش و نگار و کتیبه کوفی رنگی است.

محقق بزرگ و ایران شناس مجرب آقای آرتور اپهام پوپ چندین بار از این بنا در کتاب طرح هنر ایران یاد کرد. کتیبه رنگی موجود بر دیوار گچی جانب شرقی گواه هست بر اینکه گنبد به دستور دو برادر به نامهای ابو یعقوب و ابو مسعود برپا شد. هیچ معلوم نیست که تغییر نام این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد به دوازده امام از چه عصری است. پس از آن، با حدود 11 دقیقه رانندگی خود را به جاذبه بعدی یعنی آب انبار رستم گیو می رسانیم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد.

آب انبار رستم گیو مربوط به دوره قاجار است و در یزد، حاشیه بلوار بسیج واقع شد. با توجه به قرار گرفتن آن در حاشیه بلوار بسیح، این بنا تبدیل به جاذبه توریستی زیبایی شده است. این آب انبار بر روی دشت صاف و طبقات خاک رس قرار گرفته و طراحی گنبد این آب انبار به شکل شلغمی بود. در کنار آن هم چهار بادگیر چهار طرفه بلند قرار گرفته اند. این آب انبار دارای خزینه بزرگ استوانه ای شکل بوده که گنجایش نگهداری حدودا 2300 متر مکعب آب را داراست. قطر دهانه این استوانه 14 متر و عمق آن 15 متر هست. نوع آجر بکار رفته در ساخت این بنا آجر فرشی معروف به آب انباری بوده و از ملات ساروج برای ساختن آن استفاده شده است. طاق نما و سردر ورودی نیز منقوش کاری و کادربندی شد.

زمان ساخت این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد اوایل سالهای جنگ جهانی دوم و سال 1320 بوده و عملیات ساخت آن 2 سال طول انجامیده است. تمام هزینه ساخت آن توسط رستم گیو که نماینده وقت زرتشتیان در مجلس شورای ملی بود، انجام شد. معمار این بنای تاریخی استاد حاج محمد ابراهیم خرمشاهی بوده و نظارت بر ساخت آن را ارباب جمشید امانت بر عهده داشته است. از دیگر ویژگی ها این است که دارای دو دهانه بوده و اهالی دو محله زرتشتیان و مسلمانان که با فاصله 2 کیلومتر دور از هم قرار داشتند، می توانستند از آن استفاده کنند.

در نهایت هم با حدود 7 دقیقه رانندگی به مسجد جامع یزد می رسیم که بازدید از آن 2 ساعت زمان می برد. مسجد جامع یزد دارای یکی از بلندترین مناره های ایران بوده و به راحتی میتوان در دل خانه های هم تراز و بادگیرهای بلند شهر حتی از نقطه ای دور نیز آن را نظاره گر بود. این مورد از مشهورترین مساجد ایران آنطور که مشخص شده، نزدیک به یک قرن ساخت کاملش به طول انجامیده و میتوان آثار مختلفی از 3 دوره تاریخی را در آن مشاهده کرد. این اثر از سردر بسیار بلندی برخوردار بوده که محققان آن را مربوط به دوره شاهرخ و تیموری می دانند. همچنین، آنان معتقد هستند که گنبد این مسجد جامع را حاکمان عصر ایلخانی بنا نهاده اند و پایه های آن را نیز باید مربوط به زمان حکومت ساسانیان در ایران دانست.

حال، بهتر است به هتل برگردیم و پس از صرف شام، به استراحت بپردازیم تا روز دوم سفرمان به یزد را پر انرژی شروع کنیم.

روز دوم

پس از صرف صبحانه در هتل، راهی شهر می شویم و انتخاب نخست ما، آتشکده بهرام یزد هست و بازدید از آن 2 ساعت زمان می برد. بنای فعلی آتشکده در سال 1313 خورشیدی و با همت و کمک مالی زرتشتیان یزد و پارسیان هندوستان احداث گردید. ساختمان آن با معماری زیبایی برگرفته از هنر معماری هخامنشیان در مرکز حیاطی بزرگ و سرسبز و بر بلندی قرار گرفته و بر پیشانی عمارت نقش فروهر جلوه گر است. اهمیت این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد به قدمت آتش درون آن هست که گفته می شود از حدود 1520 سال پیش تاکنون فروزان مانده است. آتش درون مجری برنج، در اتاقی مخصوص و در سطحی بالاتر از سطح زمین قرار گرفته تا از باد، باران و تابش خورشید دور نگه داشته شود.

سپس، با حدود 3 دقیقه رانندگی به آب انبار شش بادگیر می رسیم که بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. آب انباری قدیمی با شش بادگیر در محله تپه یزد قرار گرفته است. آب انبار شش بادگیر دارای دو ورودی در شمال و جنوب و مخزن بوده و مخزن آب انبار گنبد تخم مرغی شکلی دارد. این بنا 55 پله دارد که بین پله های 25 و 26 آن یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار داشته و طاق آب انبار بعد از هشتی شروع می شود. طاق ضربی خشتی با نمای آجری و سقف بزرگ مخزن آب از ویژگی های مهم این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد بوده که در سال 1379 هجری قمری و به سعی حاجی حسین میرالله ساخته شده است.

پس از آن هم با حدود 2 دقیقه رانندگی به میدان ساعت یزد می رسیم که بسیار دیدنی هست و بازدید از آن 1 ساعت زمان می برد. میدان ساعت کهن ترین و نخستین ساعت شهری ایران را داشته که بسیار دیدنی هست. برج ساعت یزد ساختمانی خشتی بوده که ساعتی را در بالای خود جای داده است. این ساعت را فردی به اسم ابوبکر که در یزد ساعت ساز بوده، ساخته و قدمت آن هم به زمان قاجار بر می گردد. طاق، قوس ها، تزئینات آجری و کاشی کاری ها هم جلوه ای خاص را به این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد بخشیده و با شماره 2656 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

پس از آن وقت ناهار رسیده و بهتر است کمی استراحت نماییم. پس، با حدود 10 دقیقه رانندگی خود را به رستوران طلایی سادات اخوی رسانده و غذایی خوش آب و رنگ را نوش جان می کنیم. پس از استراحت و صرف ناهار، به سراغ جاذبه بعدی یعنی باغ دولت آباد می رویم که با ما به اندازه 16 دقیقه رانندگی فاصله دارد. بازدید از آن 3 ساعت زمان می برد. محمد تقی خان مشهور به خان بزرگ که سر سلسله خانهای یزد در زمان زندیه بود، ابتدا قناتی با نام دولت آباد را بوجود آورد و پس از آن، باغ دولت آباد را در امتداد آن احداث کرد. این ساختمان محل اقامت این حاکم مقتدر هم بود. این اثر از چندین عمارت شامل هشتی و بادگیر، بهشت آئین، تالار آینه، سردر اصلی و سردر جنوبی است.

فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار بوده و چشمگیرترین ویژگی آن هم بادگیر 33.8 متری آن بوده که بلندترین بادگیر جهان محسوب می شود. سپس، با حدود 10 دقیقه رانندگی به مجموعه امیر چخماق می رسیم که بسیار زیبا هست. بازدید از آن هم 2 ساعت زمان می برد. امیر جلال الدین چخماق شامی در دوره تیموریان از طرف شاهرخ به حکومت یزد منصوب گردید و با کمک همسرش فاطمه خاتون در این مکان و در اطرافش آب انبار، خانقاه، مدرسه، کاروانسرا، چاه آب، بازار و از همه مهمتر مسجد امیر چخماق را بنا نهاد. این مورد از معروف ترین جاذبه های گردشگری یزد دارای گنبدی عظیم، صفه ای عالی و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. محراب هم دارای سنگ مرمرین زیبایی بوده که اطراف آن نقشهای زیبا بچشم می آیند.

در نهایت هم با حدود 4 دقیقه رانندگی به مجموعه خان یزد می رسیم که بازدید از آن 2 ساعت زمان می برد. مجموعه خان یکی از جاهای دیدنی یزد بوده که شامل بازار، حمام و میدان خان می شود. این مجموعه بسیار دیدنی بوده و در میان گردشگران داخلی و خارجی به محبوبیت بی سابقه ای دست یافته است. بازار خان طولی برابر با 274 متر و ارتفاعی بین 4 تا 6 متر داشته و از دو بخش شمالی جنوبی و شرقی غربی شکل گرفته است. بازار خان که یکی از بازارهای قدیمی معروف یزد بوده، 153 حجره داشته که در میان حجره های آن هم حمام خان دیده می شود.

حمام خان معروف به گرمخانه نور حمامی است بنا شده توسط محمد تقی خان بافقی، حاکم یزد به سال 1212 (ه. ق) در میدان خان. این حمام در زمینی به مساحت 1170 متر مربع و با زیر بنای 900 متر مریع بنا گردیده و شامل بخشهای مختلفی از جمله گاوروتون، شاه نشین و خزینه هست. امروزه از این بنا به عنوان چایخانه و رستوران سنتی استفاده می گردد. در ساخت حمام های سنتی معمولا از الگوهایی یکسان استفاده شده است. در ساخت حمام خان هم مانند سایر حمام ها به دلیل کارکردشان و میزان رطوبت موجود در آنها از مصالح مرغوب استفاده شد. در طراحی تمام سقف های بنای حمام خان از طاق تویزه ای استفاده شده که نمونه آن در قسمت سربینه حمام مشاهده می شود.

همچنین، قرارگیری بنا در عمق زمین هم باعث کاهش تبادل حرارتی بین فضای داخلی و بیرون میشد و هم با تقویت دیوارهای جانبی ساختمان را در برابر زلزله ایمن میکرد. میدان خان هم بخشی از مجموعه خان بوده که از بناهای به جای مانده از دوره قاجار هست. در چهار سوی میدان مغازه هایی با سایه بان هایی قدیمی و سردرهای هلالی دیده شده و در ضلع شمال شرقی آن هم مدرسه شفیعیه بچشم میخورد. در نهایت هم کمی خرید کرده و به هتل بر می گردیم تا پرونده سفر به یزد را ببندیم.