مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله و گزارشات منتشر گشته، مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد.

هفتصد و سی امین شب از سلسله شبهای مجله بخارا با همکاری مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی به تجلیل و تکریم یک عمر فعالیت علمی «محمد حسن سمسار» اختصاص یافت.

کاظم موسوی بجنوردی، رئیس مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی در این برنامه که اجرای آن برعهده علی دهباشی، مدیر مجله بخارا بود، گفت: از فرهنگ و تمدن میهن کهنسال ما، ایران، دری به سوی باغی مصفا و روح پرور گشوده می شود که چشم را می نوازد و روح را به اهتزاز در می آورد. هنر ایران قرنهای متمادی است که در جهان شناخته بوده و اینک نیز آثار استادان هنرمند ایرانی از تذهیب و نگارگری تا خوشنویسی و جلدسازی و دیگر آرایش های هنری زینت بخش موزه ها و کتابخانه های مهم گیتی است و بی گزافه، صدها پژوهشگر نامدار جهانی عمر خود را بر سر شناسایی و شناخت بیشتر و بهتر آن میراث شگفت انگیز نهاده اند.

او پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، افزود: هنر ایران واجد معنویتی است که با روح اندیشه ایرانی در پیوند است و به ویژه با ادبیات ایران دست در دست یکدیگر دارند و گذشته از زیبایی شناسی، راز محبوبیت آن را در سراسر جهان، از جمله می باید در این نکته نیز جست و جو کرد. هنر ایران در طول تاریخ، جلوه گاه وحدت ملی مردمان این سرزمین بوده و هر شهر و منطقه ای، با وجود اختصاص مکتب خاصی به خویش، سبک و سیاق «هنر ایران» را در خود حفظ کرده و همچون تار و پود در خود تنیده و بافته و بسان تک تک اجزاء، در ساخت بنای رفیع و بلند به قامت هنر ایران به کار رفته است.

موسوی بجنوردی اظهار کرد: تحقیق و پژوهش در این عرصه سخت و دشوار، ولی دلپذیر و جان افزاست و زندگی پژوهشگر دلباخته، اندک اندک با هنر ایران در می آمیزد و خو می گیرد و چشم او ظرایفی را در می یابد که بدان مرتبه برای نگاه های زودگذر ممکن نیست. زندگی در هنر ایران سخت گرانبهاست و باید از عشق و علاقه ای وصف ناپذیر بهره داشت. باید ارادتی نشان داد تا سعادتی نصیب شود و این همه، از آن استاد ما، جناب آقای سمسار شده که بیش از نیم قرن از زندگی پربار خویش را در باغ هنر ایران به سر آورده و دست از طلب برنداشته و پیوسته در کار شناسایی و شناخت ابعاد سترگ هنر ایران بوده است.

آثار گرانبهای استاد سمسار در این باب خود بخشی فاخر از سرگذشت هنر و فرهنگ ایران است. آشنایان این بحر عمیق نیک می دانند که شناخت درست و دقیق انواع هنرهای ایرانی مستلزم شناخت کافی از تاریخ و فرهنگ ماست و استاد سمسار به گواهی آثار دلپذیری که پدید آورده اند، احاطه خود را بر زوایای کمتر شناخته پهنه وسیع تاریخ و فرهنگ ایران و زبان فارسی نشان داده اند.

رئیس این مؤسسه پژوهشی پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، ادامه داد: برای مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی مایه کمال سرافرازی و مباهات است که استاد سمسار دیری است که این مرکز و دائرة المعارف را به وجود نازنین خویش و مقالات گرانبهای خود آراسته اند و از آن مهمتر، در طول مدتی قریب 40 سال حضور پربار در این مرکز، آرام و سر به زیر نه فقط چشم جهان بین بر آثار هنری افکنده و کتاب ها را برای کشف اثری و اشاره ای به هنرمندان این سرزمین می کاویده اند، بلکه کوشیده اند خیل شاگردان و دلبستگان را نیز از لطف حضور و نظر خویش برخوردار کنند.

بزرگداشت استاد سمسار در واقع بزرگداشت هنر ایران است و نشانه ای است از ارج و نکوداشت این مرکز و استادان و همکاران آن و دیگر دلبستگان محضر استاد نسبت به فرزند بزرگوار و ارجمند این آب و خاک و تأکید هرچه تمام تر بر شناخت هنرهای ایرانی و کوششی که نیاکان ما برای پدید آوردن این پهنه وسیع از فرهنگ و هنر بکار برده اند و از هر جهت مایه افتخار و سربلندی ایرانیان بوده اند.

در ادامه، احمد مسجد جامعی قائم مقام مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی گفت: برای خرید آثار موزه ای کارگروهی بود که انتخاب و قیمت گذاری و خریداری میکرد. همچنین در مدیریت شهری توفیق داشتم پیگیر چاپ آثار استاد باشم. ضمن آنکه ایشان یکی از برگزیدگان جایزه تهران هم هست. در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی 40 سال است که حضور دارد و در سال 1363 با همراهی «زنده یاد یحیی ذکاء» گروه هنر و معماری را پایه گذاشت.

او پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، اضافه کرد: ایشان شخصیت چندوجهی دارد. به تاریخ، ادبیات و مطالعات میدانی اشراف دارد و نگاه به تاریخ ایران بدون آنها ژرف نیست و روح ایرانی ندارد. در این زمینه کارهای ایشان تبدیل به نهاد شده است و یکی از آنها جمع آوری عکسهای کاخ گلستان است که کار برگه تهیه کرد برای شناسایی اثر و آنچه بعد منتشر شد، همانی است که او تدوین کرد و آرشیو عکس کاخ گلستان شکل گرفت، چون تشخیص ایشان درباره تاریخ قاجار سند است و از این منظر یک شخصیت بی نظیر و تکرارنشدنی است.

مسجد جامعی بیان کرد: فراموش نکنیم ایشان به جوانان پروبال داد. دیگر آنکه ذهن مسئله یاب دارد و تفکیک و طبقه بندی می کند. صداقت و فرهیختگی او مثال زدنی است و تسلطش بر منابع حیرت انگیز است و در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، حدود 30 مدخل درباره خوشنویسان و خطاطان ایرانی نوشته است. همچنین مدخل خوشنویسی در دانشنامه «اسلامیکا» به قلم اوست.

جبرئیل نوکنده، رئیس موزه ملی ایران اظهار کرد: از اینکه به عنوان شاگرد کوچک استاد سمسار، بخت با من یار شد تا به ایراد سخن بپردازم، سپاسگزارم. در اینجا لازم دیدم به دو نکته از زندگی حرفه ای خود و نسبتش با استاد دکتر سمسار بیان کنم. نکته اول: من ورودی سال 1370 رشته باستان شناسی دانشگاه تهران بودم و در همان روزهای نخست از طریق استاد شادروان صادق ملک شهمیرزادی با دکتر سمسار آشنا شدم و در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد یعنی تا سال 1376 چندین درس هنر اسلامی را با ایشان گذراندم. استاد در هر موضوع درسی که داشت سر وقت و با چهره خندان وارد کلاس میشد.

در روایتگری موضوع درسش تبحر خاصی داشت و از اینکه فرزند شیراز بود به آن افتخار میکرد، مثلاً هرگاه از حافظ بزرگ سخن می گفت از او به عنوان همشهری خویش یاد میکرد، اما نکته جالب توجه برای من آموزش غیرمستقیم فرهنگ و حکمت ایرانی بود، او با زیرکی خاصی در لابه لای کلاس، ما را با عمق فرهنگ ایران آشنا میکرد و دلبستگی به ایران را به ما می آموخت.

او افزود: ایشان به نقش ایران در جهان باستان می پرداخت و با مدارک متقن، علمی و فنی به نقش ایرانیان در شکوفایی هنر اسلامی اشاره می کرد و آن را به اثبات می رساند. او تلاش میکرد ریشه هنر ایرانی را در هنر دوره اسلامی بیان کند، به طور مثال اگر درباره نساجی دوره اسلامی درس می داد به جای پرداختن به پیشینه این هنر از صدر اسلام، از دسته استخوانی چاقوی بدست آمده از تپه شمالی سیلک در هزاره ششم پیش از میلاد سخن می گفت، دسته چاقویی که پوشش انسانی با دستاری بر کمر و سربندی بر سر در دوره نوسنگی را نشان می داد. بدون حب و بغض از ایران می گفت و طنین شعر نظامی بزرگ را یادآور میشد که او در هفت پیکر چنین گفت «همه عالم تن است و ایران دل، نیست گوینده زین قیاس خجل/ چون که ایران دل زمین باشد، دل ز تن به بود یقین باشد»

نوکنده ادامه داد: نکته دوم این است که در سال 1394 به عنوان مدیر موزه ملی ایران انتخاب شدم. در دو موضوع جلسه، این افتخار و شانس را داشتم و دارم. استاد دکتر سمسار عضو هیأت عالی کارشناسی اشیاء فرهنگی و تاریخی سازمان میراث فرهنگی سابق و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جدید هستند که حکم آنها توسط عالی ترین مقام سازمان و وزارتخانه صادر می شود. در بحث نمایشگاه های بین المللی اشیاء نمایشگاه توسط هیأت عالی کارشناسی مورد ارزیابی فنی و ارزش بیمه ای قرار می گیرند و این جلسات کاری از مهمترین رویدادهای موزه ملی ایران است که بدون آن امکان ادامه رویداد نیست. ارزش آثار به جنس و وزن نیست، بلکه به محتوا و ارزش هایی است که در آن نهفته است.

او اضافه کرد: نکات استاد در ارزیابی ها بسیار آموختنی است و هر یک نشان از تجربیات نیم قرن گذشتۀ او دارد. افزون بر این به عنوان همکار کوچک او در جلسات شورای ثبت آثار ملی منقول اشیاء فرهنگی تاریخی نیز عضو هستم. ریزه کاری ها و نکته بینی های خاص او درباره آثار نشان از تبحر و وسعت دانش ایشان از هنر اسلامی دارد. هر جلسه برای من همانند کلاس درس دانشگاه است. توانایی او به اندازه ای است که میتوانم به جرأت بگویم او خود یک دائرة المعارف هنر اسلامی است و چه بجا شد که نکوداشت او در مکانی است که در آن خدمت فرهنگی می کند. هر چند علاقمند به برگزاری نکوداشت در موزه ملی ایران بودم، اما تقارن دو دائرة المعارف بزرگ در این مکان بسیار ارزشمند است و امروز یک روز تاریخی به حساب می آید.

سپس پروین ثقة الاسلامی، مدیر اسبق کاخ موزه گلستان گفت: دکتر سمسار را توسط پسر دایی ام، «یحیی ذکاء» شناختم. وقتی مدیر کاخ گلستان شدم، یاد ایشان افتادم تا کار ذکاء را ادامه دهد. شهریار عدل که نوه خاله من بود وقتی از پاریس آمد، گفت برای آلبوم خانه سراغ استاد سمسار برو و 12 سال از لطف ایشان بهره بردم. افزون بر این 12 سال، 24 سال پیش از آن، در کتابخانه دانشسرای عالی حضور داشتم، یعنی در مجموع 40 سال اگرچه کتاب ننوشتم، اما باعث نگارش ده ها کتاب ارزشمند و بی نظیر شدم و یکی شان آثاری است که دکتر سمسار از آلبوم خانه کاخ گلستان به رشته تحریر درآورد. امیدوارم دکتر سمسارهای جوان تر به عرصه قدم بگذارند و راهش را ادامه دهند.

در ادامه، هایده لاله رئیس اسبق مؤسسه باستان شناسی دانشگاه تهران گفت: تلاش خستگی ناپذیر استاد معزز که بخردانه و توانمند، با شناخت سرزمینمان و مردمانش، با ذهنی پرسشگر، دانا و تیز و دقیق به تعمق و تامل و کنکاش و بررسی و تحلیل نظام مند و همه جانبه نگر آثار متنوع زیستی و فرهنگی بازمانده از نیاکانمان از دیرباز تاکنون پرداخته و می پردازند، ستودنی است. بیش از هفت دهه فعالیت پربار و مؤثر آموزشی و پژوهشی استاد و تلاش مستمر ایشان در پیشبرد هر دو رسالت علمی و فرهنگی با رویکردی درست و دغدغه های بجا در ارتباط با چالش های دوران معاصر ایران و جهان درخور توجه است.

تلاش ایشان برای شناسایی و گردآوری و نگهداری و حفظ و شناساندن و معرفی و نشر دانش و داشته ها و ارزش های ایران زمین به اقشار گوناگون و در سطوح مختلف اجتماعی همه به قصد تعالی علمی و فرهنگ مردم جهت شناخت و پاسداشت هویت ملی و فرهنگی و جایگاه ایران و ایرانی بوده است.

این باستان شناس پیشکسوت پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، افزود: آنانی که از نسل های مختلف سعادت تلمذ نزد استاد را داشته اند و آنانی که آثار مکتوب ایشان را می شناسند و از آن بهره برده اند همه می دانند که تا چه اندازه اندیشه و رفتار و گفتار استاد و نیز نوشته های ارزشمندشان با عشق به وطن درآمیخته است. همه می دانند که جناب دکتر سمسار چگونه روشمند و هدفمند و براساس شناخت سیر تحول رفتار فرهنگی ایرانیان در زمینه های مختلف زیستی شان از یک سو و نیز شناخت رویکردهای جهانیان به ایران و ایرانیت از سوی دیگر، به دور از تعصب و به درستی و راستی و در کمال صداقت و امانت واقعیت ایران و حقیقت پس آن را برای هر شنونده و خواننده ای متجلی می کنند.

او ادامه داد: جناب استاد سمسار با توجه به گستره وسیع جغرافیایی ایران فرهنگی و جهان ایرانی که مرزهای سیاسی معاصر بخشی از آن را به دور از دسترس ما قرار داده و نیز گستره بزرگ جهان اسلام که مرزهای سیاسی آن را نیز امروز تکه کرده و نیز با توجه به چالش هایی که پراکندگی آثار این سرزمین پدید آورده است، همواره یادآوری کرده اند که باید آثار را جامع و همه جانبه نگر در روند تحولشان دریابیم و سرگذشت آثار را از زمان خلق اثر تا امروز بکاویم و بفهمیم تا راه را برای درک استمرار فرهنگی ایران زمین که بدان شهره است، هموار کنیم و تاریخ فرهنگی را تکه تکه نکنیم.

این اندیشه و رویکرد استاد در تمامی نوشته هایشان جاری و ساری است و در آنها هر اثر آنچنان محکم و مستند و در سیر تحول تاریخی و سیاسی و اقتصادی و مذهبی و اجتماعی و فرهنگی اش بررسی شده که هر بار افقی تازه برای خواننده گسترده می شود. پس هر اثر مکتوب و غیرمکتوب، از زمان خلق آن تاکنون مردمان بیشماری قرار داشته اند. درک منشأ و بررسی روند تحول آثار از جنبه های مختلف مادی و معنوی، توجه خاص به مؤلفه های طبیعی و محیطی و انسانی و دقایق و ظرایف و شواهد متنوعی را که آثار در خود نهان دارند، می طلبد. ارتباط تنگاتنگ این چنین استاد با آثار ذات علم باستان شناسی را متبلور می سازد.

جناب استاد به ما می آموزند که شناخت بن مایه فرهنگ امکان بالفعل کردن توان بالقوه مردمان را برای حضور و تأثیر در عرصه جهانی در این زمینه فعال می کند و به این ترتیب گفتمان و مشارکت فرهنگی و اجتماعی خلاق و سازنده ای را رقم می زند.

لاله اظهار کرد: تحصیلات و فعالیت های مستمر و مؤثر استاد سمسار در حوزه تاریخ و باستان شناسی و هنر و حضور پر برکت ایشان در دانشگاه تهران و موزه ها و نهادهای فرهنگی و مراکز علمی آموزشی و پژوهشی سرمایه ای غنی برای ما ایرانیان به جا گذاشته است. جناب استاد در حوزه تاریخ هنر با نگاه از درونی که به آثار و مجموعه ها دارند به ما همواره آموخته اند که چگونه اصالت و معنای هنر را در درون سرزمین خود جست و جو کنیم و بیابیم و دریابیم و تعریف کنیم.

به واقع هنر نزد ایرانیان چه تعریفی دارد؟ ایشان به ما می آموزند که بدون شناخت خود و سرزمین، شاخصه های هنری و فرهنگی این سو و آن سوی جهان را بدون شناخت آنها، بر شاخصه های فرهنگی و هنری خود تحمیل نکنیم و به گونه ای سطحی، بدون فهم نه شرق و نه غرب، راه اندیشه و تلاش برای فهم سیر تحول فرهنگی و هنری ایران زمین را سد نکنیم و باعث انقطاع فرهنگی نشویم. استاد می فرمایند: «پژوهش هنری دانه گیاه و بوته گل نیست که امروز بکاریمش و ماه بعد بروید و گل دهد. دانه گیاه هم اگر شرایط زیستن نداشته باشد نمی روید.» می گویند: «ای کاش آثار هنری و فرهنگی بازمانده از پدران ما زبان فریاد داشتند. آن روز می توانستیم بنویسیم که فلک پر است از فریاد بی پناهی شان»

این عضو هیأت علمی باستان شناسی دانشگاه تهران پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، افزود: جناب استاد سمسار زیبایی را به حق دوست دارند. با درک و شناخت میراث فرهنگی و تمدنی این سرزمین ریشه توجه به زیبایی را یافته اند و می دانند که زیبایی و زیباجویی در ذات بشر نهفته است و به ما می آموزند که از ویژگی های زندگی ایرانی آمیختگی هنر با زندگی روزمره بوده است. می فرمایند: «اما امروز چشمان ما آنچنان با این زندگی خو گرفته که اغلب زیبایی های آن را کمتر درک می کنیم و گاهی درک بهتر آن محتاج به دقت و تیزبینی و احتمالاً یادآوری است.»

استاد همواره به یادمان می آورند که ما که هستیم و در کجای جهان قرار داریم. ایشان جایگاه ایران را در عرصه بزرگ فرا منطقه ای و جهانی می بینند، مرزها را می گسترانند و تلاش بسیار می کنند تا شواهد فرهنگی را در بطن زیست بوم و مردم و جوامعی که در آن می زیند بسنجند و درباره شان قضاوت کنند. برای حصول به نتایج صحیح همواره با رویکردی جامع نگر بر حوزه های مختلف جغرافیایی و بر موضوعات متنوع و بر ادوار مختلف تأکید می کنند و بر مستندسازی دقیق و گردآوری اسناد معتبر اهتمام خاص می ورزند.

او ادامه داد: یکی از وجوه مهم و بارز در تحقیقات علمی استاد، بررسی روشمند و هم سنگ داده ها در هر دو حوزه میراث مکتوب و غیرمکتوب و سنجش و تحلیل آن در بستر جغرافیایی و تاریخی و فرهنگی است. جناب استاد به خوبی بر این امر واقف اند که شناخت دقیق آثار و پهنه فرهنگی خلق آثار و سیر تحول آن و شناساندن این مهم به جامعه علمی و فرهنگی و نیز عموم، رکن اصلی حفاظت میراث فرهنگی و در نهایت پایداری و آبادانی سرزمین و حفظ هویت فرهنگی و ملی در عرصه پرچالش جهانی است. درک اهمیت حفظ آثار و شواهد و اسناد و لزوم دسترسی به آنها برای عموم همواره استاد را بر آن داشته تا بر اهمیت جایگاه موزه ها در اجتماع تأکید کنند و نقش آنها را در تعالی جوامع آشکار سازند.

لاله افزود: 57 سال پیش استاد سمسار با درایت تمام بر جایگاهی که باستان شناسی در میان دیگر علوم باز کرده بود تأکید می کردند، بر اهمیت تاریخ در زندگی سیاسی و اقتصادی و اجتماعی اصرار می ورزیدند و به خصوص با تأکید بر ارزش حقیقی و نقش موزه ها در امر مهم آموزش و پرورش، جایگاه ویژه ای را که موزه ها می بایست در ارتباط با مدارس و دانشگاه ها بیابند، یادآور می شدند. ایشان بر نقش خاص موزه ها در ایجاد پیوند بین گذشته و حال هر ملتی تأکید می کردند و اصرار داشتند تا بدانیم که آثار تمدن و تاریخ هر ملتی سبب افتخار و سند زنده ملیت آن مردم است.

استاد سمسار در همه این حوزه های فرهنگی از دیدگاه نظری و عملی همیشه پیشرو بوده اند. امروز کشورمان در چارچوب مجموعه ها و موزه های دانشگاهی که تنها از 23 سال پیش در دل ایکوم شکل گرفت و نهادینه شد، در میان 3936 مجموعه و موزه دانشگاهی جهان از 5 قاره با ثبت 26 موزه دانشگاهی مقام پنجم در آسیا را پس از روسیه و ژاپن و چین و فیلیپین دارد.

عضو هیأت مدیره ایکوموس ایران بیان کرد: استاد دکتر سمسار همواره یادآوری کرده اند که شناسایی و حفاظت آثار، توسعه علمی تحقیقات، نشر و بهره وری در سطح کلان و خرد از نتایج این تحقیقات و ارتقاء و انتشار و توزیع گسترده عمومی آن برای بهبود شاخص های فرهنگی و تولید و گسترش علم و فرهنگ در سطوح مختلف اجتماعی و در چارچوب هویت فرهنگی از یک سو و برای آمایش فرهنگی سرزمین و حیات پایدار در منطقه و در سطح جهانی از سوی دیگر مؤثر و کارآمد است.

جامعه جوان و رو به رشد ایران نیازی مبرم به شناخت ارزش ها و ریشه های اصیل خود برای اندیشیدن و برای رفتار و فعالیت هایش دارد و این جز در حاشیه امن رجوع به داشته های اصیل سرزمین به عنوان مرجعی راهبردی ممکن نیست. بازشناسی خود و درک ریشه ها بی شک عامل برقراری تعادل روحی جامعه است و پیمودن راهی خلاف این حرکت منطقی زیان سترگ اجتماعی را در بر خواهد داشت که هزینه آن را همه جامعه می پردازد.

لاله اضافه کرد: بنابراین، با در نظر گرفتن نقش مهم میراث فرهنگی در ارتقاء جامعه و رشد فکری و روحی نسل جوان و خود باوری آنان در مواجهه با یکسان سازی جهانی، رسالت سنگینی بر دوش یک یک ایرانیان در دنیای پرچالش امروز قرار گرفته است.

تعلق به سرزمینی کهن و فرهنگ خیز، با تنوع زیستی فوق العاده و استمرار فرهنگی که به آن شهره است، اقبال بلندی است که خداوند به ما ارزانی داشت؛ چرا که پیشینه هر چه قوی و ریشه ها هرچه اصیل باشد، حلقه های پیوسته زنجیره رفتار انسانی و چالش ها و کنش ها و واکنش های نسل های پیاپی هر چه بهتر آشکار باشد، شناخت منحنی بلند فرهنگی پر فراز و فرود که تسلط بر حال را میسر می سازد هرچه بیشتر باشد، مردم ایران زمین و حوزه فرهنگی فارسی زبانان را قادر خواهد ساخت تا دانا و توانا، آینده ای درخور مردم این سرزمین کهن را در برابر چالش های جهان شمول رقم بزنند.

سپس فریبا افکاری، رئیس کتابخانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران گفت: از اوصاف مردی سخن می گوییم که استاد هنرشناس است و خود هنرمند موزه دار، فهرست نگار، نسخه شناس و باستان شناس. او که نامش با موزه ها و کاخ گلستان و میراث فرهنگی عجین شده است. زاده شهر شیراز است مهد اصالت و هنر و کتابت. استاد سمسار دانشی مردی است که با تاریخ و باستان شناسی و مطالعات هنری پیوندی عمیق دارد. کتاب خوان و کتاب شناس است. او که با موزه و فرهنگ عامه آشناست، او که دلبسته هنرهای تزئینی ایران، حاصل تلاشهای اوست.

استاد بیش از 30 سال است که در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی به تحقیق و پژوهش در بخش هنر و معماری مشغول است و بهترین مقالات از خامه پرطراوت او به نگارش درآمده است. او که شاگرد قابل استاد زنده یاد مهدی بیانی است، عمر گرانبهای خود را همچون استادش در معرفی و شناسایی و فهرست کردن نسخ خطی کاخ گلستان مصروف داشته است و برای نخستین بار فهرستی که به تمام دقایق و ویژگی های نسخه های هنری و توصیفات آنها پرداخته است. توصیف دقیق نگاره ها و بیان چگونگی ارتباط نقاشی و متن و موضوع از امتیازات این فهرست ارزشمند است. دکتر مهدی بیانی در کاخ گلستان فهرستی را آغاز کرد و آن را فهرست ناتمام نامید که به واقع ناتمام نماند و استاد سمسار با همتی قابل تحسین و با وجود کسالت چشم، کار را با شوق فراوان ادامه داد و چشم امید به اتمام و تکمیل و چاپ آن دارد.

این استاد کتاب داری دانشگاه تهران ادامه داد: استاد سمسار نخستین کا ربرگه مخصوص فهرست نگاری نسخه های خطی هنری و مصور را در کار فهرست نگاری به کار گرفت و به یک باره تمام جان خود را در معرفی ظرایف و دقایق این نسخه ها نهاد. آنگونه که خوانندگان و مراجعان از مراجعه به سایر منابع دیگر بی نیاز می شوند. او در معرفی مکتب های هنری نگاره ها، معرفی نقاشان و خوشنویسان هرگونه اطلاعی را که از هر جا گرد آورد، به نقد می کشد و نقل می کند تا منبعی مهم برای دانشجویان باشد و خوراک علمی نابی باشد برای تدوین پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری.

استاد به نسخه های خطی هنری هویتی تازه بخشید. این هویت به مدد تجربه منحصر بفرد او که حاصل سالها تحقیق و پژوهشگری برای نسخه های هنری است حاصل شده است. آثار او درباره جنبه های مختلف کاخ گلستان، آلبوم خانه، در قالب کتاب هایی چون کاخ گلستان، سیمای تهران، فهرست برگزیده قاجار، تهران در تصویر، گزیده ای از شاهکارهای نگارگری و خوشنویسی و ده ها مقاله تخصصی است، منتشر شده است، نشان دهنده دلبستگی او به هنرهای ایرانی و معرفی شایسته آن به جهان است. او دریچه ای گشود تا علاقمندان به هنر ایرانی بتوانند از میان آن شاهکارهای بی نظیر ایرانی را ببینند و آشنا شوند.

افکاری بیان کرد: جنبه دیگر شخصیت علمی استاد علاوه بر پژوهش، آموزش و استادی و تدریس است. ایشان سالها در گروه باستان شناسی و هنر به تدریس کتاب آرایی در نسخه های خطی مشغول بوده اند. آنگاه که رشتۀ کارشناسی ارشد نسخ خطی و مرمت در دانشگاه شهید بهشتی و بنیاد ایران شناسی به همت مرحوم دکتر حسن حبیبی پا گرفت و ایجاد شد، او از نخستین اساتیدی بود که به خواستاری و دعوت ایشان، پای در بنیاد ایران شناسی نهاد و سالها دانشجویان بسیاری از دانش بی بخل او خوشه چینی کردند.

استاد با وجود مشغله های خود از همراهی این گروه باز نایستاد. پایان نامه های بسیاری به راهنمایی و مشاوره ایشان قوام گرفت و موضوعات ارزشمند و جدیدی با نگاه نقادانه استاد مطرح و مصوب شد. دانشجویان شیفته اخلاق و علم استاد بوده و هستند. استاد در تدریس دقیق و نکته پرداز و جدی است. روشمند است و دقیق. وسواس عملی دارد و این درس بزرگی است برای همگان به ویژه در عصر پژوهش های بی کیفیت و رونویسی شده از این و آن.

رئیس کتابخانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران افزود: استاد همچنین کارشناس عالی میراث فرهنگی در امور موزه داری است. نیک به یاد دارم که در جلسات تقویم و ارزیابی نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران در کنار استاد زنده یاد ایرج افشار مشغول به کار بودم و هنگام بررسی و شناسایی نسخ خطی نفیس از جمله قرآن و قطعات خط و خوشنویسی و مینیاتورها و نگاره ها و نقاشی ها، استاد افشار از ایشان دعوت به عمل آورد تا نظر هنری صائب او را در آن مورد جویا شود و استاد سمسار نیز همواره با شوق فراوان در این جلسات همراهی داشت و صورت جلسه خرید و ارزیابی نسخه ها در کنار استاد افشار و دکتر اصغر مهدوی امضا کرد.

رئیس کتابخانه دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران ادامه داد: یکی از پربارترین و دلنشین ترین لحظات کاری من در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، گوش جان سپردن به گفت و گوها و تبادل نظرات بین اساتید بود، آنگاه که با یکدیگر در باب صحت و اصالت و قدمت و قیمت نسخه ها و اسناد سخن می گفتند. به واقع کلاس آموزشی بود مشحون از تجارب ارزنده و یگانه بر پایه تورق نسخ خطی فراوان و بی نظیر. استاد سمسار پژوهشگری است که همواره به مطالعه آخرین کتاب ها در رشته خود می پردازد و به بحث درباره نظرات جدید و دستاوردهای علمی پژوهشگران می پردازد.

او پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، افزود: استاد عضو کمیته ملی حافظۀ جهانی یونسکو در ایران است و همواره دربارۀ نسخ خطی ارزشمندی که قابلیت در سه سطح ملی، منطقه ای و جهانی دارد، نظر صائب دارد. استاد با برنامه و ویژگی های ثبت آثار به خوبی آشناست. نکات و دقایق مهمی برای نگارش پرونده های ثبت جهانی مطرح می کند. علاقه و دلبستگی ایشان به معرفی هنر ایرانی در جهان تحسین برانگیز است. او متخصص نگارش مقالات دائرة المعارفی در حوزه خوشنویسی و مداخل هنر ایران است و مقالاتی که درباره نیریزی و خوشنویسی نگاشته است که یکی از بهترین منابع در این حوزه است.

استاد سمسار علاوه بر روحیه علمی، از فضایل اخلاقی و انسانی والایی بهره مند است. متانت و صبوری و بی ادعایی او در فراز و فرود و شرایط کاری و بی مهری روزگار مثال زدنی است. هرگز زبان به گلایه و شکوه نگشود. توقعی آنگونه که مرسوم است نداشته و ندارد. از ابنای ناخلف زمانه خود هیچ نگفت، بلکه همواره بی ادعا سر به زیر افکند و با دلسوری تمام به پژوهش های خود با جدیت پرداخت. استاد برای بسیاری از آثار خود هنوز چشم انتظار ناشری دلسوز و همراه است تا آنها را به زیور طبع بیاراید و برگ زرین دیگری بر شاهکارهای هنری ایران در جهان بیفزاید و به دست محققان ایران و جهان برساند. بی شک پژوهش های استاد اگر در دیار دیگری عرضه میشد، آن را چون کاغذ زر پربها می ربودند و ارج می نهادند. امید آنکه هنرمندان و هنرپروران هر جا روند قدر بینند و بر صدر نشینند.

در ادامه مهرداد اسکویی عکاس، مستندساز و پژوهشگر تاریخ عکاسی سخن گفت: استاد محمدحسن سمسار که امروز در شب بخارا در مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی از ایشان تجلیل می شود، نام و چهره ای است که برای نسل عکاس، مستندساز و پژوهشگر تاریخ عکاسی ایران احترام را بر می انگیزد و الگویی است که ما راه و روش او را ادامه می دهیم. هرچه سخن از خدمات فرهنگی این مرد بگویم کم است و به گمانم این مراسم تنها بهانه ای است که تنها شماری از نسل جوان ایران ما بیشتر با این شخصیت ارزشمند، فهرست نگار و تاریخ پژوه برجسته معاصر آشنا شوند.

برای من و همکاران پژوهشگرم در زمینه تاریخ عکاسی محمدحسن سمسار الگویی است چون استادم، بزرگمرد تاریخ ایران، ایرج افشار و یحیی ذکاء که شاگرد ایشان نبودم، اما کتاب تاریخ عکاسی ایشان همواره همراه کتاب های تاریخ عکاسی محمدحسن سمسار، به کتاب های بالینی ما و کتاب های مرجع ما و بسیاری از پژوهشگران تاریخ عکاسی ایران تبدیل شده است.

او ادامه داد: می خواهم بگویم چرا محمدحسن سمسار الگوی پژوهشگر تازه کاری چون من است و چه نکاتی از ایشان آموخته ام و می آموزم. از او می آموزم چگونه همت داشته باشم و با همه سختی ها و کمبودها و نظرتنگی ها، هرگز خسته نشوم و به مسیر پژوهشی ام با اعتقاد و ایمان ادامه دهم. از او یاد می گیرم که ذخایر و آثار تاریخی عکاسی ایران را حفظ کنم و سعی کنم با پژوهش و فهرست نگاری و انتشار، آن را به نسل های آینده این آب و خاک منتقل کنم. چطور این عکس ها حفظ می شود؛ با شناساندن درست، نگهداری درست و انتشار عکس های تاریخی با پژوهش عمیق و صدیق پیرامون آن. یکی از مهمترین فعالیت های دکتر سمسار، کار روی مجموعه عکسهای تاریخی کاخ گلستان بوده است. با انتشار کتابهایی از عکسهای این آلبوم خانه، استاد مجموعه ای از عکسهای چاپ نشده قاجار را چاپ و منتشر کرد.

اسکویی اضافه کرد: از استاد می آموزم که طی این مسیر، فروتن باشم و مانند یک هنرجوی عاشق، گام به گام برای کشف عرصه های نو و کمتر دیده شده عکسهای تاریخی ایران تلاش کنم و برای حفظ و معرفی و اشاعه و انتشار آثار عکاسی ایران خستگی نشناسم. از دکتر سمسار طی آموزشی غیر مستقیم، می آموزم که چگونه پس از یک عمر تلاش پیگیر و مستمر نام پژوهشگری می تواند همواره با کاخ گلستان، آلبوم خانه و میراث عکاسی ایران عزیز عجین شود. دانشی مردی که با تاریخ عکاسی و مطالعات عکاسی پیوندی عمیق دارد. یکی از نکاتی که از ایشان یاد می گیرم، دوست داشتن این آب و خاک است وقتی که می گوید: «از این خاک برخاسته و بر این خاک فرو خواهم رفت و در این خاک خواهم خفت.»

یا وقتی می گوید: «ایرانی ها یکی از بافرهنگ ترین مردم جهانند.» و وقتی که می گوید: «آرزویم این است که مردم ایران برگردند به فرهنگ سعدی.» و نیز زمانی که می گوید: «تجربه چند ساله من در کار آرشیو و پژوهش نشان می دهد که حاصلی نمی دهد، مگر تلاش و کوشش کسانی که به این باقیمانده فرهنگ غنی ایران عاشق باشند.» از شما می آموزم زمانی که می گویید: «من تا آخرین روز زندگی، این کار پژوهش تاریخی را رها نمی کنم و تا بتوانم بخشی از کار فرهنگ ایران را به سامان برسانم.»

این عکاس گفت: من به این کار و تلاش به صورت تکلیف نگاه می کنم، شغل نیست. نه کار اداری است، نه کار مالی. نه ترفیع مقام دارد، نه پول و مال. آدم باید عاشق وطنش باشد و عاشق فرهنگ وطنش باشد که بتواند برای کشورش مفید باشد. استاد سمسارِ عزیزم! شما که عمر، چشم و جان و زندگی را گذاشته اید برای وطن و فرهنگ وطن و در جایی گفتید این عشق دارد کم رنگ و کم رنگ تر می شود، ما هنرجویان و رهروان شما و زنده یادان ایرج افشار و یحیی ذکاء و شهریار عدل و بدری آتابای، می خواهیم به شما بگوییم که ما هنرجویان و رهروان شما با همه سختی ها و کمبودها، با درک و شناخت ریشه تمدنی این سرزمین و شناخت تکلیف و مأموریتمان، عاشقانه و بی توقع، مسیر شما بزرگان را ادامه می دهیم و بر مستندسازی و پژوهش و انتشار عکسهای تاریخی و تاریخ عکاسی ایران متمرکز می مانیم.

این مستندساز پیرامون اینکه مراسم بزرگداشت محمد حسن سمسار برگزار شد، تأکید کرد: می بینید که درس هایمان را خوب فرا گرفته ایم و آموزه هایتان را پیوسته با خود تکرار می کنیم و مشعل دانایی را که از شما به امانت گرفته ایم دست به دست به نسل نو آمده خواهیم سپرد. شما بر نسل ما تأثیر گذاشته اید و ما وامدار تلاش شماییم و سعی می کنیم آرزوی علمی شما را که در محیطی زندگی کنیم که بتوانیم فرهنگمان را بشناسیم و اگر توانستیم فرهنگمان را بشناسیم، منتقلش کنیم، آرزوی علمی خودمان کنیم و روز به روز در مسیر این آرزوی علمی شایسته گام برداریم.

سپس فریبا افتخار، معان بخش هنر و معماری مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی درباره تجربه سالهای همکاری با دکتر سمسار سخن گفت.

در پایان، «محمد حسن سمسار» با دوستان، دوستداران، همکاران، شاگردان و علاقمندان خود سخن گفت: در برابر این همه لطف جز بیتی از شاعر بزرگ سعدی به عنوان پاسخ ندارم: «هم تازه رویم هم خجل هم شادمان هم تنگ دل/ کز عهده بیرون آمدن نتوانم این انعام را»

او ادامه داد: با تمام وجود فرسوده ام، می گویم نمی توانم سپاسم را بیان کنم. این همه محبت را و با کمال فروتنی می گویم که اگر کاری انجام داده ام به مدد یاری یاران و امکانات و شرایط مساعدی بوده که در مراکز علمی که در آنها فعال بوده ام، انجام گرفته است و سهم اداره کنندگان این مراکز. من با مدیرانی سروکار داشتم که به کار پژوهش و کوشش در راه معرفی فرهنگ ایران زمین علاقمند بودند. مراحل و مراکز مختلفی چون میراث فرهنگی و کاخ گلستان و گسترده تر از همه مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی که به من و امثال من این امکان را داد تا آثاری هر چند خرد به فرهنگ ایران عرضه کنم. امیدوارم خدمات کوچک من که در نظر عزیزان بزرگ آمده، بتواند جرقه کوچکی در مقابل شعله بزرگ فرهنگ ایران بوده باشد.