نشست تخصصی بزرگداشت مقام خواجه شمس الدین محمد حافظ برگزار شد

ایرنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، نشست تخصصی بزرگداشت مقام خواجه شمس الدین محمد حافظ برگزار شد.

مژگان اسماعیلی، رئیس پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون در این نشست قرن هشتم را بی تردید یکی از پرفراز و نشیب ترین دوران تاریخی ایران دانست که بر جوانب مختلف جامعه ایرانی موثر بوده و تصریح کرد: اشعار حافظ در این دوران بسیار تأثیرگذار و اوضاع اجتماعی ایران در این قرن بسیار اسفناک بود. در کنار جنگها و منازعات، قحطی، بیماری، فشارهای مالیاتی، ظلم و فشار به مردم بینوا روزافزون بود و این شرایط زائل شدن فضایل اخلاقی را فراهم کرده بود، دروغ، سخن چینی، تهمت، ریاکاری و فضای تزویر برای رسیدن به اندکی رفاه از سویی و نفوذ افکار خرافی و جادوگری از سوی دیگر به فرهنگ مردم بسیار آسیب زد و اخلاقیات را به قعر حضیض کشاند.

وی گفت: حافظ به عنوان حافظه ایرانی و تاریخی ما تلقی می شود که بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی را در اشعار خود جاری کرده است اگر چه جامعه و ساختار اجتماعی شیراز در عصر حافظ شبیه عصر سعدی است یعنی طبقه حاکم، دیوانیان، لشکریان، روحانیان، قضات و اصناف ساختار اجتماعی را شکل می دادند اما نابسامانی و ضعف حکومت مرکزی معضلات فراوانی را برای مردم به دنبال داشت. درآن دوره گاهگاهی حکومت هایی چون اینجوها و آل مظفر یرای رفع ویرانی ها و ایجاد کمی رفاه می کوشیدند اما این امنیت و آسایش بادوام نبود و دولتشان مستعجل بود.

این مورخ پیرامون اینکه نشست تخصصی بزرگداشت مقام خواجه شمس الدین محمد حافظ برگزار شد، اظهار داشت: واقعیت تلخ این است که تقریبا تمامی دوران عمر حافظ مصادف با دوران رنج، ناامیدی و تباهی بوده و اگر گاهی در این میان خاندانی پیدا می شدند که کمی شرایط را بر طبقه اندیشمند آسان می کردند اما عمر آنها کوتاه بود.

اسماعیلی یادآور شد: حافظ در اشعارش جامعه روز خود را از جوانب مختلف معرفی می کند؛ خلاصه ای از تاریخ، مناصب و عناصر اجتماعی تا بحران ها و از فضائل تا رذائل را با اشعار زیبا و نغزش به تصویر می کشد.

محمدرضا ترکی، استاد ادبیات زبان فارسی دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که برخی بر حافظ ایراد گرفته اند که چرا در پایان غزلیات عرفانی یا عاشقانه ناگهان به مدح ممدوح می پردازد و از ارزش سخنش می کاهد، به سنت شعر فارسی اشاره کرد که شاعران معمولا بعد از تغزل و تشبیب به ستایش ممدوح گریز می زنند.

وی افزود: این تخلص به مدح ها که امروزه برای ما غریب می نماید، در گذشته در عالم شعر امری متداول بوده است.

استاد ادبیات زبان فارسی دانشگاه تهران تصریح کرد: نکته دیگر اینکه در بسیاری مواقع فاصله محسوسی میان ممدوح و معشوق در شعر حافظ وجود ندارد و او ممدوح را تا سطح معشوق والایی می بخشد. البته این اتفاق در مورد ممدوحان خاص مثل شاه شجاع صورت می گیرد.

ترکی اظهار داشت: همه ممدوحان در نظر او شایستگی ندارند که مشمول عواطف خاص شاعر قرار بگیرند. غزل حافط در سیر تغزل فارسی نوعی قصیده مینیاتوری و نوعی «غزل قصیده» است، در چنین حال و هوایی است که حافظ در غزل خویش از معشوق به ممدوح می پردازد.

خدیجه حاجیان، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه شعر حافظ در تاریخ مطالعات ادبی همواره محل توجه و موضوع تأمل بوده است، گفت: بیشتر تحقیقات حافظ ‏پژوهی کم و بیش پرتویی بر جهان شعر وی افکنده و سویی از اندیشه وی را روشن کرده اند و توجه به جنبه فلسفی و کلامی شعرش همواره یکی از موضوعات چالش انگیز بوده است.

وی گفت: در این پژوهش صرف نظر از جست و جوی نیت حافظ، در پی خوانشی فلسفی حکمی از شعرش هستیم؛ بنابراین، بیش از هر چیز، با متن روبرویم و سعی شده است در حدود دلالت های متنی اندیشه وی از منظری فلسفی یا حکمی بررسی و با آراء دو فیلسوف بزرگ ابن‏ سینا در مقام فیلسوفی مشائی و سهروردی در جایگاه فیلسوفی اشراقی مقایسه شود.

عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس افزود: این خوانش به دلیل برخی ویژگی های خاص شعر حافظ از جمله وجود ایهام که امکان خوانش‏های متعدد را فراهم می ‏کند و دیگر ظرفیت تأویل پذیری بسیار ممکن می شود، نتایج تحقیق نشان می‏ دهد از دریچه اندیشه سهروردی به اشعار حافظ نگریستن، وی را متفکری می نمایاند که به عقل پشت پا می زند و نگاهی وحدت گرایانه به هستی دارد و با نگریستن از دریچه تفکر عرفانی، حکمی به آراء ابن سینا برخی ویژگی‏ های مشترک به ویژه در زمینه‏ های وجود و فرشته ‏شناسی، طعنه زدن به صوفی، زهد، ریا (زهد ریایی) و تأکید بر زندگی رندانه، اندیشه حافظ با تفکر ابن سینا مطابقت دارد.

حاجیان با یادآوری اینکه ابن سینا به مدد ابتکار خویش مبنایی عقلانی و وجود شناختی برای اشراق عقل فراهم آورد ویژگی که هر اندیشه عرفانی واجد آن است اظهار داشت: از چنین دیدگاهی، بی تردید اندیشه اشراقی وی است که زمینه را برای فلسفه اشراقی سهروردی که حافظ از آن بهره جسته است، فراهم می کند.

همچنین مرتضی رضوانفر، عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به بررسی اشعار حافظ بر کتیبه های شبه قاره هند پرداخت و گفت: درباره تاثیر حافظ بر شعرای شبه قاره چون بیدل، غالب، تاگور، اقبال و همچنین پادشاهانی چون بابر، همایون، اکبر و جهانگیر آثار بسیاری منتشر شده است.

وی تصریح کرد: اشعار حافظ از دوران خودش بسیار در شبه قاره مورد توجه قرار گرفت و این سنت حتی تا امروز نیز ادامه دارد مانند آرامگاه و مسجد مهر علیشاه گیلانی در شهر اسلام آباد که دارای کتیبه های دهه اخیر است و نشان می دهد این سنت هنوز زنده است و اشعار حافظ بر کتیبه ها نقش بسته و محل تلاقی ادبیات و معماری است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: بناهایی متاثر از شعر حافظ در شبه قاره داریم که در جهان بی مانند است، برای نمونه آرامگاه سخی سلطان نوه شمس سبزواری در شهر مولتان پاکستان که دارای دو نوار از اشعار حافظ در دور تا دور بنا است و مشابهی از این نوع پرداختن به شعر حافظ در جهان نمونه ندارد.

رضوانفر با بیان اینکه حکایت های زیادی از حافظ در شبه قاره شکل گرفته است، به برخی از این نمونه ها اشاره کرد و گفت: نقل است سلطان غیاث الدین، پادشاه بنگال دعوت نامه ای برای حافظ می فرستد ولیکن حافظ اهل سفر نبود و ابیات ذیل را در پاسخ ارسال می کند:

شکر شکن شوند همه طوطیان هند / زین قند پارسی که به بنگاله می رود

حافظ ز شوق مجلس سلطان غیاث الدین / غافل مشو که کار تو از ناله می رود

وی افزود: همچنین نقل است سلطان محمود بهمنی، پادشاه دکن نیز از او دعوت می کند و حافظ پس از رفتن به هرمز و دیدن امواج دریا و تلاطم کشتی پشیمان می شود و ابیات ذیل را برای سلطان ارسال می کند:

دمی با غم به سر بردن جهان یکسر نمی ارزد / به می بفروش دلق ما کز این بهتر نمی ارزد

چه آسان می نمود اول غم دریا به بوی سود/ غلط کردم که این طوفان به صد گوهر نمی ارزد

عباس هدایتی اصل نیز در ادامه این نشست سعدی را از نظر گاه حافظ به بحث نهاد و گفت: سبک حافظ از سعدی متفاوت است، بعضا مسائلی یکسان ولی با دیدگاه های مختلف مد نظر این 2 قرار گرفته، درست است که سعدی بر حافظ فضل تقدم زمانی دارد ولی حافظ یک سعدی کمرنگ نیست بلکه با تغییراتی که در غزل داده شخصیتی مجزا برای خود ایجاد کرده است.

این ادب پژوه با بیان اینکه از مهمترین نوآوری های حافظ ایجاد استقلال برای هر بیت و به هم زدن تداوم فکری در غزل است، تصریح کرد: نتیجه این بی نظمی ظاهری که در نظمی بزرگتر حل شد دادن مجال برداشتهای متنوع و بعضا متفاوت به خوانند است 2 عنوانی که در فرصت کوتاه جهت تحلیل و بررسی انتخاب شده شامل آشنا، محراب و ابرو است هر چند عناوین فراوانی قابل بررسی است ولی در بررسی این 2 تفاوت کلامی در عین وجود منظومه فکری نسبتا ارائه خواهد شد.

این نشست که با دبیری نجمه دری، استاد گروه ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد، با حافظ خوانی دانشجویان خارجی و نمایشگاه اشعار حافظ بر کتیبه های شبه قاره هند همراه بود.